سرّ و حقیقت روزه از منظر عارفان

تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
ماه مبارک رمضان
هرگاه کسى خالص از براى خدا، ماه رمضان را روزه‏ بدارد و در آن ماه، باطن را از اخلاق ذمیمه پاک سازد، و اعضاى ظاهره خود را از معاصى نگاهدارد، مستحقّ مغفرت الهى و خلاص از عذاب اخروى مى‏ گردد

سر و حقیقت روزه از منظر عرفان

ابوحامد محمد غزالی در کتاب کیمیای سعادت که کتابی دارای مضامین علم عرفان عملی و اخلاقی است روزه را سه درجه و به عبارتی دارای سه مرتبه معرفی می نماید: روزه عوام، و روزه خواصّ، و روزه خاصّ الخاصّ.

اما روزه عوام و غایت آن را نگاه داشتن بطن و فرج معرفی کرده که در کتابهای فقهی در باب آداب روزه و شروط مرتبط با آن و نیز مفطرات روزه توضیحات آن بیان شده است، و این کمترین درجات و مراتب روزه است.
اما روزه خواص آن است که روزه دار همه جوارح خویش را از ناشایست باز- دارد، و بر بطن و فرج اقتصار نکند.
و روزه خاصّ الخاصّ که بلندترین درجات روزه است، آن است که روزه دار دل خود را نیز از اندیشه هر چه جز حق- تعالى- است نگاه دارد، و همگى خود را به حق دهد، و از هر چه جز وى است- به ظاهر و باطن- روزه دارد. و در هر چه اندیشه کند- جز حدیث خداى تعالى و آنچه به وى تعلق دارد- این روزه گشاده شود. و اگر در غرضى دنیاوى اندیشد- اگر چه مباح بود- این روزه باطل شود، مگر دنیاویى که یاور وى شود در راه دین- که آن از دنیا نبود به حقیقت. تا به حدّى که گفته اند که «اگر به روز تدبیر آن کند که روزه به چه گشاید، خطایى بر وى نویسند، که این دلیل آن است که به رزقى که خداى- تعالى- وعده کرده است که به وى رساند، واثق نیست. و این درجه انبیا و صدّیقان است، و هر کسى بدین نرسد.[1]

مطالعه بیشتر: ویژه ماه مبارک رمضان - ویژه نامه چندرسانه ای ماه ترین ماه

سرّ و حقیقت روزه‏ از منظر عارفان

عجب راهیست راه سلوکی که طعامش بى نانى است و شرابش بى آبى! است

شهاب الدین ابو حفص سهروردى در عوارف المعارف که کتابی با محوریت عرفان عملی و عرفان ادبی است، روزه را هماى سعادتی می داند که بال جلالش را بر بام احوال سالک مى گستراند. آری عجب راهیست راه سلوکی که طعامش بى نانى است و شرابش بى آبى! است. مقصود از روزه داشتن، شکست نفس است و ظاهر و باطن را از معاصى بازداشتن.[2]

پیشنهادی: ماه مبارک رمضان - ویژه نامه ضیافت الله

سرّ و حقیقت روزه‏ از منظر عارفان

روزه دار حقیقی باید همه اعضا و جوارح را از مناهى حضرت حق و منکرات خودداری نماید

علاء الدوله سمنانى متوفای 736 ق در بیان روزه حقیقى و حقیقت روزه معتقد است که روزه دار حقیقی باید همه اعضا و جوارح را از مناهى حضرت حق و منکرات امساک فرماید. یعنى به چشم جز در حق ننگرد و جز به حق ننگرد و به گوش جز حق نشنود و به زبان جز حق نگوید و به دست جز حق نگیرد و به پا جز به حق نیاید و نرود و به دل جز حق نیندیشد. چون بدین روش روزه دار باشد از اهل خصوص گردد و مستحق جزاى خاص که الصوم لى و انا أجزئ به شود.[3]

سرّ و حقیقت روزه‏ از منظر عارفان

جمیع عبادتها را مردم مشاهده مى نمایند و مى بینند و روزه را به غیر از خدا کسى نمى داند

بعضى از اهل دانش گفته اند: اگر در روزه فضیلتى نمى بود مگر ترقّى نمودن از حَظهاى نفس حیوانى به مرتبه عالى- که تشبّه به ملائکه روحانى باشد- هرآینه این فضیلت و منقبت از براى آن کافى بود. و وجه آنکه روزه سپرى است از آتش آن است که رفع مى کند حرارت شهوت و غضبى را که آتش جهنّم در باطن آدمى در دنیا به آن افروخته مى شود و در قیامت ظاهر مى گردد، چنانچه سپر دفع مى کند از صاحبش حرارت و تندى آهن را. و وجه آنکه فرمودند: «مادامى که غیبت مسلمانى نکند» آن است که غیبتْ خوردنِ گوشت مرده است و این نوعى است از خوردن که بدن به آن قوّت مى یابد. و شرافت داشتن روزه به آنکه از براى خداست و نسبت به خدا دارد- اگرچه تمامى عبادتها از براى خداست، مانند شرافت کعبه که نسبت به خدا دارد اگرچه تمامى زمین از براى خداست- از براى دو معناست: یکى آنکه روزه بازداشتن نفس و ترک کردن چیزى چند است، و این امرى است پنهانى و عملى در آن نیست که مشاهده شود. و جمیع عبادتها را مردم مشاهده مى نمایند و مى بینند وروزه را به غیر از خدا کسى نمى داند از براى آنکه عمل باطنى است و مجرّد صبرکردنى است و از براى محض خداست و جزاى آن از جانب خداست و بَس، و دیگرى را در این عبادت شرکتى نیست. و معناى دوم آن است که روزه درهم مى شکند دشمن خدا را زیرا که وسیله شیطان شهوتهاست و قوّت شهوتها به خوردن و آشامیدن است. و از براى این است که حضرت پیغمبر ﷺ فرمودند: به درستى که شیطان در فرزند آدم جریان مى یابد مانند جریان خون، پس راه هاى او را تنگ گردانید به گرسنگى .[4]

سرّ و حقیقت روزه‏ از منظر عارفان

سرّ امر روزه داشتن آن است که: قوّه شهویّه، مقهور و ضعیف شود و تسلّط شیطان کمتر گردد

سزاوار روزه دار آن است که: چشم خود را بپوشاند از هر چه نظر کردن بر آن حرام یا مکروه است و یا دل او را از یاد خدا مشغول مى سازد. و محافظت نماید زبان خود را از جمیع آفات و معاصى متعلّقه به زبان،- که بسیارى از آنهاسرّ امر روزه داشتن آن است که: قوّه شهویّه، مقهور و ضعیف شود و تسلّط شیطان لعین کمتر گردد تا نفس قدسى از درجه بهیمیّت، ترقّى نموده مشتبه به ملائکه گردد. و در آن آثار تجرّد و روحانیّت حاصل شوددر این کتاب مذکور شد-. و گوش خود را نگاهدارد از هر چه شنیدن آن حرام یا مکروه است. و شکم خود را باز دارد از غذاهاى حرام و شبهه ناک. و همچنین سایر اعضا و جوارح خود را از محرّمات و مکروهات متعلّقه به آنها محافظت نماید. و همچنین سزاوار آن است که: در هنگام افطار، از حلال، این قدر چیزى بخورد که: «کلّ» بر معده او نباشد، زیرا سرّ امر روزه داشتن آن است که: قوّه شهویّه، مقهور و ضعیف شود و تسلّط شیطان لعین کمتر گردد تا نفس قدسى از درجه بهیمیّت، ترقّى نموده مشتبه به ملائکه گردد. و در آن آثار تجرّد و روحانیّت حاصل شود.[5]

سرّ و حقیقت روزه‏ از منظر عارفان

منابع و پی نوشتها:
[1] غزالی، محمد، خدیو جم، کیمیای سعادت، ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ یازدهم،1383ش، ج‌1، ص 211 با تصرف.
[2] سهروردی، شهاب الدین، ترجمه ابومنصور اصفهانی، عوارف المعارف(ترجمه)، ایران، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1375ش، متن، ص: 139- 140 با اندکی تصرف.
[3] سمنانی، علاء الدولة، مایل هروی، (مصنفات فارسى سمنانى) سر بال البال لذوى الحال، ایران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ دوم، 1383ش، ص 50 با تصرف.
[4] فیض کاشانی، ملا محسن، ترجمه نورالدین کاشانی، ترجمه الحقائق فی محاسن الأخلاق، ایران، تهران، انتشارات مدرسه عالی شهید مطهری، چاپ اول، 1387ش، ص 524.
[5] نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ایران، قم، مؤسسه دار هجرت، چاپ ششم، 1378ش، ص 877.

به نقل از راسخون - سرّ و حقیقت روزه از منظر عارفان

Share