تریبون مقاومت / کارکردهای سیاسی نماز جمعه

دریافت ویدئو
دانلود فایلاندازه
فایل تریبون مقاومت / کارکردهای سیاسی نماز جمعه25.83 مگابایت
این نوشتار به مناسبت چهلمین سال حضور رهبر انقلاب در جایگاه امامت نماز جمعه کارکردهای سیاسی نماز جمعه را براساس بیانات معظم له تبیین می کند....

تریبون مقاومت / کارکردهای سیاسی نماز جمعه

نماز جمعه از جمله تریبون ها و نهادهای مهم و مطرح کشور در سال های پس از انقلاب اسلامی بوده است. اعلان مواضع مهم و جهت گیری های کلان از سویی و حضور اقشار مختلف مردم از سوی دیگر، نمازجمعه را به نهاد عمومیِ مهم و اثرگذاری تبدیل کرده است. رهبر انقلاب اسلامی نیز در طول سالیان پس از پیروزی انقلاب بارها در جایگاه امامت جمعه قرار گرفته و از این تریبون با مردم سخن گفته و روشنگری کرده اند.

به مناسبت سالگرد چهلمین سال حضور حضرت آیت الله خامنه ای در جایگاه امامت جمعه، یادداشت زیر «کارکردهای سیاسی نماز جمعه» را براساس بیانات رهبر انقلاب تبیین می کند.

به بهانه اقامه نماز جمعـه توسط مقام معظم رهبری ۲۷ دی ماه ۱۳۹۸

تریبون مقاومت / کارکردهای سیاسی نماز جمعه

نهادی برآمده از انقلاب اسلامی

اقامه نماز جمعه از جمله شعائر و دستورات مهم و مورد تأکید اسلام بوده که طی سالیان طولانی مدت حکومت طاغوت بر ایران عملا به شکل حقیقی و فراگیر مورد توجه واقع نمی شده است. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ برگزاری باشکوه و مردمی نماز جمعه از جمله اولین اقداماتی بود که در دستور کار انقلابیون قرار گرفته و با تأیید و حمایت امام خمینی (قدس سره) تبدیل به یکی از اصلی ترین جلوه های حضورِ ایمانی مردم شد. نماز جمعه در فضای جدیدِ پس از پیروزی انقلاب تبدیل به میعادگاه عبادت کنندگان خدا و جایگاهی برای حضور عمومی ملت و بررسی و تحلیل مهم ترین مسائل سیاسی کشور و جهان شد.

اقامه نماز جمعه بعنوان موضوعی عبادی – سیاسی در فضای جدید متأثر از روح دینی انقلاب به رهبریِ فقیهی انقلابی بود و بر این اساس بعنوان نهادی برآمده از جهت گیری اسلامی و مردمی انقلاب و با تأکید بر به هم پیوستگی دین و سیاست در جامعه ایران تثبیت شد: «به برکت انقلاب اسلامی و با هشیاری امام بزرگوارمان، نماز جمعه به یک سنّت پایدار در کشور تبدیل شده است. قبل از نظام اسلامی، مردم ما با معنا و حقیقت نماز جمعه آشنا نبودند. این لطف خدا بر ملت ما بود - و یکی از برکات انقلاب اسلامی محسوب میشود - که ما توانستیم این دریچه دلگشا به سمت معنویّت و آگاهی را به روی خود باز کنیم.»(بیانات در دیدار اعضای ستادهای نمازجمعه ۰۵/۰۵/۱۳۸۱)

نماز جمعه با این ویژگی ها و مختصات دیگر صرفا یک عمل بی روح و بیگانه از حقیقتِ خود نبود بلکه تبدیل به یکی از مهم ترین نهادهای انقلابی شده و از حیث اجتماعی و سیاسی دارای کارکردها و اثرات خاص خود شد. چنانکه برخی از مهم ترین فرازهای تاریخی انقلاب اسلامی عملا در صحنه نماز جمعه رقم خورد که بعنوان نمونه می توان به رویدادی چون نماز جمعه ۲۹ خرداد ۱۳۸۸ به امامت رهبر معظم انقلاب اسلامی اشاره کرد.

این اثرگذاری و جریان سازیِ تریبون و جایگاه نماز جمعه باعث برانگیخته شدن خشم دشمنان داخلی و خارجی شد تا آنجا که به تبلیغات منفی و سیل دروغ پراکنی علیه نماز جمعه بسنده نکرده و به توطئه ترور امامان جمعه و بمب گذاری در صفوف نمازگزاران دست زدند: «(دشمنان) به تبلیغات هم اکتفا نکردند و نماز جمعه را مورد تهاجم خونین قرار دادند. پنج امام جمعه معتبر معروف را به شهادت رساندند: مرحوم آیةاللَّه سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، مرحوم آیةاللَّه مدنی، مرحوم آیةاللَّه صدوقی، مرحوم آیةاللَّه دستغیب، مرحوم آیةاللَّه اشرفی. پنج عالمِ مجتهدِ پیرمردِ با تقوای پرهیزکارِ پارسا و پاکدامن را که هر هفته مردم با دل و جان پشت سر آنها میایستادند و به آنها اقتدا میکردند، جلوِ چشم همین مردم در نماز جمعه به شهادت رساندند... بنده نماز جمعه هایی را به یاد دارم که در اثنای آن، صدای انفجار موشکها از اطرافِ همین محلّ نماز جمعه میآمد. در همین نماز جمعه، دشمن انفجار خونینی را به راه انداخت و جلوِ چشم مردم در همین نقطه عدّه ای به شهادت رسیدند.»(بیانات در خطبه های نمازجمعه ۰۸/۰۸/۱۳۷۷)

اما علی رغم همه این فضاسازی ها و توطئه ها نماز جمعه در قامت یک نهاد دینی و انقلابی در جامعه تثبیت شد و در بُرهه های گوناگون نقش آفرین بود. اما مهم ترین کارکردها و نتایج سیاسی این نهاد برآمده از انقلاب اسلامی چه بوده است که باعث شد دشمنان اینچنین علیه آن توطئه کرده و در نهایت ناکام بمانند؟

تریبون مقاومت / کارکردهای سیاسی نماز جمعه

کارکردهای سیاسی یک نماز

با رجوع به بیانات رهبر انقلاب اسلامی می توان به برخی از مهم ترین کارکردهای سیاسی نماز جمعه در سطح جامعه دست یافت. توجه به این کارکردها می تواند ما را در درک دقیق تر جایگاه نهاد نماز جمعه کمک کرده و بر تلاش ها برای صیانت از آن و ارتقای سطح کمی و کیفی اش بیافزاید.

مهم ترین کارکردهای نماز جمعه از منظر رهبر انقلاب در چند محور قابل دسته بندی و تبیین است:

۱- حفظ ایمان و روحیه مردم

از جمله مهم ترین کارکردهای نماز جمعه «حفظ ایمان و روحیه مردم» است. در توضیح این نکته باید به این موضوع توجه داشت که نظام جمهوری اسلامی براساس همین ایمان و روحیه شکل گرفته و در وقایع و اتفاقات مختلف با تکیه بر همین عامل توانسته بر چالش ها، موانع و دشمنی ها غلبه کرده و به حرکت رو به رشد خود ادامه دهد: «ما در نظام جمهوری اسلامی، با روحیه و ایمان مردم پیش میرویم و حرکت میکنیم... (مردم) ایمانشان خیلی بالاست، اما در مواردی به خاطر کمبودها و کسریها و یا حتّی به خاطر بعضی از واردات ذهنی یی که به وسیله دشمن یا دوست در ذهن مردم جای میگیرد، ممکن است روحیه آنها آسیب پذیر هم باشد. آنچه که درحقیقت این حصار را الان نگهداشته، ایمان و روحیه مردم است. ایمان و روحیه را چه کسی برای مردم حفظ میکند؟ به نظر من، یکی از مهمترین عوامل حفظ ایمان و روحیه در مردم، همین نمازهای جمعه و خطبه های جمعه و حضور معنوی مردم در صحنه نمازجمعه است و این که یک نفر انسان امین، با زبان صادقی که مردم او را قبول دارند، هر جمعه از اوضاع کشور برای مردم میگوید و آنها را نصیحت، و جهتگیریشان را تصحیح میکند.»(بیانات در مراسم بیعت ائمه جمعه ۱۲/۰۴/۱۳۶۸)

تأکید بر «رابطه دوسویه انقلاب و روحیه مردم» در این نگاه از اهمیت خاصی برخوردار می شود و بر این اساس نماز جمعه با تأثیرگذاری ای که در این زمینه دارد بعنوان یکی از «برکات انقلاب» مورد توجه قرار می گیرد: «در حال حاضر، دستگاه حقی بر مبنای امامت و ولایت حق به وجود آمده است و کسانی که امروز متصدی امر امامت جمعه اند، حقیقتاً انسانهای مؤمن و متقی و صادق و معنوی و روحانی و بیطمع هستند و قصد اقتدار و قدرتمندی ندارند و این منصب را مقام و موقعیت دنیایی نمیدانند. تأثیر و نقش این تریبون در چنین شرایطی، فوق العاده و طراز اول خواهد بود و قوام معنوی و حصار ایمانی جامعه را حفظ خواهد کرد. اگر ما این تریبون را نمیداشتیم، معلوم نبود وضع انقلاب و روحیه مردم چگونه بود. این، یکی از برکات انقلاب بود و امام(قدس سره) به این نکته توجه داشتند.»(بیانات در مراسم بیعت ائمه جمعه ۱۲/۰۴/۱۳۶۸)

۲- آگاهی بخشی به مردم در مسائل سیاسی و ضد ضربه کردن ملت

از جمله نتایج پیروزی انقلاب اسلامی حضور گسترده و عمومی ملت در مسائل و رخدادهای سیاسی کشور است. این ظرفیتِ مهم و قابل توجه ضمن آنکه فرصتی مناسب برای حرکت کشور و نظام به سوی آرمان هاست اما از سوی دیگر نیز نیازِ گسترده به اطلاعات و تحلیل سیاسی دقیق و مبتنی بر واقعیات و حقایق را در پی دارد. پاسخگویی به این نیازِ مهم جامعه و آگاهی بخشی به مردم درباره مسائل گوناگون سیاسی یکی دیگر از کارکردهای مهم نماز جمعه را تشکیل می دهد: «خدمت به نماز جمعه، خدمت به آگاهىِ سراسری ملت ایران است؛ چون نماز جمعه یک عملِ صرفاً عبادی نیست؛ عملی است که در ذات و ترکیب خود، آگاهی بخش است؛ هم اجتماع عظیم مسلمانان را هر هفته تشکیل میدهد و به رخ دوست و دشمن میکشد و هم به وسیله خطیب جمعه، اوضاع و احوال سیاسی برای آنها تشریح و تبیین میشود. حقیقتاً نماز جمعه در اسلام ترکیب عجیبی است؛ از یک طرف، توصیه مردم به تقوا و پاکدامنی و اعراض از هواهای نفسانی است و از طرف دیگر، آگاه کردن مردم از جریانهای سیاسی و توطئه های دشمنان و نیازهای دوستان و اوضاع دنیای اسلام است.»(بیانات در دیدار اعضای ستادهای نمازجمعه ۰۵/۰۵/۱۳۸۱)

این کارکرد، گاهی با بیان اوضاع کشور و دنیا و تحلیل توطئه های دشمن توسط خطیب جمعه و گاهی با گزارش دادن مسئولان به مردم و تحکیم فضای پاسخگویی مسوولان به مردم به دست می آید: «ایرادی ندارد که مسؤولی بیاید و عملکرد خودش را با مردم درمیان بگذارد؛ چون بالاخره یکی از وظایف تریبون نماز جمعه این است که مستمعان و مخاطبان را در جریان اوضاع کشور قرار دهد.»(بیانات در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۲۲/۱۲/۱۳۷۹)

از سوی دیگر، آگاهی بخشی فراگیر و عمومی از تریبون نماز جمعه موجب می شود که این نهاد تبدیل به «پایگاه معنویت و مقاومت» در بین مردم شده و به تعبیر رهبری ملت را «ضد ضربه» کند: «نماز جمعه هم نهاد بابرکتی شد؛ چه در تهران، چه در سایر شهرهای این کشور. بتدریج نماز جمعه در شهرهای کوچک و کوچکتر هم در سرتاسر کشور اسلامی در هر نقطه ای تبدیل شد به کانونِ هم معنویت و هم مقاومت. نماز عبادی - سیاسی که تعبیری بود که آن روز ظاهراً از زبان امام بزرگوارمان صادر شد، به این معناست؛ هم مرکز عبادت است، هم مرکز آگاهی معنوی و سیاسی است؛ که این آگاهی موجب نلغزیدن، راه کج نکردن و به زانو در نیامدن یک ملت است. اغلب این شکستهائی که شما در صحنه سیاسی در دنیا برای ملتها مشاهده میکنید، منشأش ناآگاهیهائی است که ضربه های خود را در جاهای گوناگونی زده است. آگاهی، یک ملت را ضد ضربه میکند؛ او را آماده میکند برای مقاومت. بنابراین اینجا، هم پایگاه معنویت است، هم پایگاه مقاومت.»(بیانات در خطبه های نماز جمعه تهران ۲۳/۰۶/۱۳۸۶)

۳- نقش آفرینی مؤثر در عبور از مشکلات و پیشرفت کشور

بسترسازی برای حضور مردم در عرصه عمومی تحولات کشور نهاد نماز جمعه را به یکی از ظرفیت های مهم برای رشد کشور در عرصه های گوناگون تبدیل کرد. استفاده از این امکان عظیم کشور و ملت را در دست یابی به پیشرفت ها و عبور از مشکلات به شکل مؤثری یاری داد: «نمازهای جمعه نقش بسیار بزرگی در پیشرفتها و موفقیتهای این ملت و این کشور ایفا کرده اند و سهم بسزایی در بسیج نیروها و سازندگی و هدایت سیاسی و دینی مردم داشته اند.»(خطبه های نماز جمعه تهران ۱۹/۱۱/۱۳۶۹) «هشت سال دفاع مقدّس ما از نماز جمعه ها نیرو گرفت و در نماز جمعه ها تبیین شد. سخت ترین دوران این انقلاب - یعنی سالهای پنجاه ونه و شصت - که توطئه عظیم سیاسی علیه امام و انقلاب و کشور طرّاحی و اجرا میشد، این توطئه در نماز جمعه ها شکست خورد.»(بیانات در خطبه های نمازجمعه ۰۸/۰۸/۱۳۷۷)

۴- تزریقِ آرامش روحی به مردم

جامعه اسلامی و حاکمیت دینی با داشتن اصول و ویژگی های خاص خود همواره مورد هجوم دشمنان و شیاطین قرار دارد و بنابراین همواره به ذکر الهی برای رسیدن به آرامش حقیقی و تصمیم گیری و حرکت درست احتیاج دارد.

نماز جمعه در اینجا بعنوان مصداق «ذکر الهی» اثرگذار شده و نقش مهمی در پیراستن دل های مسلمانان از نشویش و اضطراب در مقابل دشمنان دارد. مهیا کردن آرامش روحی موجب «شکل گیری تفکر درست و تصمیم گیری و حرکت صحیح» در جامعه اسلامی می شود: «همیشه دشمنان اسلام خواسته اند دل مسلمانان را مشوش و مضطرب کنند. در طول تاریخ اسلام موارد زیادی پیش آمده است، قبل از اسلام هم در مورد حرکتهای عظیم جهادی پیامبران قبل از نبی مکرم، مؤمنینی که توانستند ایمان خودشان را استوار نگه دارند، آرامش روحی پیدا کردند. این آرامش روحی حرکات آنها را در اختیار جهت ایمانی قرار داد؛ مشوش نشدند، مضطرب نشدند، راه را گم نکردند؛ چون در حال تشویش و اضطراب، پیدا کردن راه درست دشوار میشود. انسانی که از آرامش روحی برخوردار است، درست فکر میکند، درست تصمیم میگیرد، درست حرکت میکند... «الا بذکر اللَّه تطمئن القلوب». یاد خداست که دلها را در ماجراهای طوفانی دنیا و زندگی حفظ میکند... همین نماز جمعه شما مصداق ذکر الهی است. «فاسعوا الی ذکر الله». در اینجا آنچه بر دل شما، بر زبان شما، بر حرکات شما باید غالب باشد، یاد خداست. دل به یاد خدا، زبان متذکر به نام مقدس پروردگار، حرکات دست و پا و جسم هم حرکاتی در جهت یاد پروردگار و اطاعت اوامر الهی.»(خطبه های نماز جمعه تهران ۲۹/۰۳/۱۳۸۸)

تریبون مقاومت / کارکردهای سیاسی نماز جمعه

قدر این نماز را بدانید

با توجه به محورهایی که در بحث کارکردهای سیاسی مهم نماز جمعه بدان اشاره شد می توان به این نتیجه رسید که این نهاد برآمده از انقلاب اسلامی با پشتوانه عمیق معنوی و دینی از یک سو و نقش آفرینی چندجانبه در عرصه تحولات سیاسی و اجتماعی از سوی دیگر یکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب و نظام اسلامی از زاویه بحث نهادسازی است.

بهره برداری از برکات این نهال پُرثمره انقلاب اما در گرو شناخت و قدرشناسی حقیقی نسبت به آن و برنامه ریزی و تلاش دائمی و همه جانبه برای ارتقای کمی و کیفی آن بوده و مستلزم توجه و تلاش عموم مردم و مسئولان امر است: «قدر این نماز را، هم آحاد مردم بدانند، هم بخصوص جوانهای عزیزمان بدانند، و هم آقایان ائمه جمعه محترم در سراسر کشور بدانند؛ آنها هم قدر این نماز را بدانند؛ این یک منبری است که نظیر آن دیگر وجود ندارد. کاری کنند که جاذبه نماز جمعه، جوانها و دلهای پاکیزه و مشتاق را به این سمت بکشاند و این کانون روزبه روز گرمتر شود.»(بیانات در خطبه های نماز جمعه تهران ۲۳/۰۶/۱۳۸۶)

Share