نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی تسخیری رحمه الله؛
تشکیلات اسلامی
بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری به مناسبت چهلمین روز درگذشت این عالم گرامی، متن گفتگویی که در سال ۹۱ با حجت الاسلام والمسلمین تسخیری درباره فعالیتهای ایشان در جهان اسلام انجام شده است را منتشر میکند.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام به مناسبت اربعین درگذشت حجت الاسلام والمسلمین تسخیری، درباره فعالیتهای ایشان در جهان اسلام که در گفتگوی سال ۹۱ مطرح شده است...

حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی تسخیری یکی از زبده ترین و فعال ترین علمای شیعه در عرصه وحدت امت اسلامی بود  که در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۹۹ دار فانی را وداع گفت. در بخشی از پیام تسلیت رهبر انقلاب اسلامی آمده است: «کارنامه این سرو نستوه و خستگی ناپذیر در انواع خدمات برجسته در مجامع جهانیِ اسلامی حقاً درخشان است. عزم راسخ و دل پرانگیزه ایشان حتی بر ناتوانیهای جسمانی در چند سال اخیر فائق می آمد و حضور مؤثر و برکت وی را در هر نقطه لازم و مفید استمرار می بخشید. مسئولیتها و خدمات ایشان در داخل کشور نیز فصل جداگانه و ارزشمندی از تلاشهای این روحانی فاضل و متعهد است.»

بیشتر بخوانید: ویژه نامه تشکیلات از نگاه بزرگان

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

ابتدا مقداری از آشنایی خودتان با حضرت آیت الله خامنه ای توضیح بفرمایید.

بنده قبل از انقلاب، آشنایی کاملی با حضرت آقا نداشتم؛ چون ما در نجف بودیم و بیشتر با اوضاع و شخصیت ها و مراجع نجف آشنا بودیم. بعد از زندان رفتن در زمان صدام که زندان سختی هم بود؛ ما را تبعید کردند. با اینکه پدر و مادرمان ایرانی بودند اما غالباً ما با طلاب عرب محشور بودیم. پدرمان آیت الله شیخ علی اکبر تنکابنی، روحانی فاضلی بود که به نجف آمد و در محضر علمای بزرگی همچون آیت الله العظمی عراقی، آیت الله العظمی نائینی و بعد هم آیت الله العظمی خویی تلمّذ کرد و همانجا هم با علویه ای از خاندان اصفهانی های قدیم که از خانواده امام جمعه اصفهان بودند، ازدواج کرد. والده بیشتر به زبان عربی صحبت می کردند و ابوی هم آشنایی چندانی با زبان عربی نداشت. بنابراین ما از یک طرف مقداری فارسی را از پدر و مقدار زیادی عربی را از مادر و از محیط اطرافمان یاد گرفتیم. درس ها هم بیشتر در محیط طلبه های عرب بود. اساتید نیز بیشتر به زبان عربی درس می دادند؛ مرحوم آیت الله العظمی خویی به زبان عربی درس می دادند، مرحوم آیت الله سیدمحمدتقی حکیم صاحب اصول فقه مقارن، به زبان عربی درس می دادند.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

پایه و اساس حضور شما در ایران و همکاری با دفتر رهبری به چه صورت بود؟

با توجه به آشنایی من با زبان عربی و محیط عربی آنجا، وارد تشکیلات حزبی مرحوم استاد و شهید بزرگوار سیدمحمدباقر صدر شدم. اساس این تشکیلات مبارزه با صدام و رژیم حزب بعث بود. بعد از فعالیت های متمادی در این حزب، به زندان سختی که به آن قصر النهایه می گویند افتادیم. به لطف الهی و با نفوذی که حضرت امام داشتند و ترس بعثی ها از امام(رحمت الله علیه) ما نجات پیدا کردیم و به ایران تبعید شدیم. حدود 6-7 سال قبل از انقلاب، مشغول فعالیت های گوناگون فرهنگی و گاهی سیاسی شدم که با اوج گیری انقلاب، ما هم در آن مسیر که به یاری خدا به پیروزی رسید، افتادیم. قبل از آن من با حضرت آقا آشنا نبودم مگر همان آشنایی عمومی ولی بعد از انقلاب، واضح است که عشقمان به امام و شاگردان امام بود. یکی از شاگردان مبرّز امام، آیت الله خامنه ای بود که واقعاً به شخص ایشان و سخنرانی های ایشان عشق می ورزیدیم. در همان سال اول که ایشان به مقام رهبری انتخاب شدند یک روز از ما خواستند که خدمتشان برسیم. ایشان از روز اول با یک دید بین المللی وسیعی وارد صحنه شدند و به من فرمودند که من ملاقات های ریاست جمهوری ها و شخصیت های مهم را از الان پیش بینی می کنم و شما را بعنوان معاونت روابط بین الملل معرفی می کنم.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

منظور همان معاون بین الملل دفتر است؟

نه دفتری در کار نبود تا در خدمت حضرت آقا باشیم. بعداً دفتر و مسئولیت معاونت بین الملل دفتر به بنده واگذار گردید. از بنده خواستند که یک طرح جامعی را تهیه کنم. بنده هم با آن عشقی که به حضرت آقا داشتم و با آن آشنایی که با دیدگاه های جهانی ایشان داشتم، طرحی به اصطلاح بلندپروازانه تهیه کردم. محور این طرح، تعمیم ولایت در کل جهان اسلام بود.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

طرح جدید شما چه بود؟

اشراف حضرت آقا بر کل حرکت فرهنگی خارج از جمهوری اسلامی. در نظر داشتیم ایشان کل حرکت فرهنگی دنیا را هدایت کنند و در کنار وظایف دیگری که دارند، برای هر مجموعه ای مسیری ارائه بدهند. ما در خارج از کشور چند مؤلفه داریم؛ مثلاً در حال حاضر اگر جمعیت شیعیان، زیدی ها، علوی ها و همچنین غیر اثنی عشری ها را در نظر بگیریم، جمعیتی نزدیک به دویست میلیون نفر در دنیا می شوند. خب این دویست میلیون نفر نزدیک ترین پایگاه به جمهوری اسلامی هستند. اینها مدافع انقلاب هستند. دلشان با ماست. سختی بسیار دیده اند. دشمنان فشار زیادی را به آنها وارد کرده اند. ما هم که مشغول جنگ و دیگر مسائل خودمان بودیم و نرسیدیم که به مشکلات و مسائل آنها بپردازیم؛ باید برای شیعیان جهان یک فکری می کردیم. به حضرت آقا پیشنهاد کردم تا یک مجمعی به نام مجمع جهانی اهل بیت تشکیل بشود. ایشان بسیار از این طرح استقبال کردند و ایده را پذیرفتند.

اول کار عده ای از متفکران و برنامه ریزان کشور نشستند و یک اساسنامه ای برای این مجمع تنظیم کردند. البته بعدها تغییراتی کرد. بعداً رفتیم به سوی برگزاری اجلاس بزرگ تهران. اولین اجلاس در تاریخ شیعه بود که با حضور بزرگان شیعه از بیش از پنجاه کشور دنیا تشکیل می شد. البته این اجلاس بعداً رسید به صد و اندی کشور. شخصیت ها را شناسایی و به تهران دعوت کردیم و موضوعاتی مطرح شد. مجموعه ای که آمده بودند پیشنهاد تأسیس مجمع جهانی اهل بیت با مرکزیت جمهوری اسلامی را دادند.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

فرمودید که اساسنامه مجمع را یک جمعی نوشتند، این اشخاص چه کسانی بودند؟

بنده بودم، حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای شفیعی نیا و افراد دیگر که حالا یادم نیست. این مجمع به دستور رهبرانقلاب تشکیل شد و جداً یک منبع خیر بود. اساسنامه هم تکمیل شد و به دنبال دبیر کل بودیم. خاطره ای عرض کنم، زمانی که راه عراق بسته بود. شبی در عالم رؤیا دیدم که به کربلا می روم ولی تا به مرز رسیدم، مرز باز شد. تا به کربلا رسیدم. از درب حرم اباعبدالله الحسین و درب داخلی حرم وارد شدم و یک زیارت جانانه ای کردم. صبح خیلی خوشحال بودم و در این فکر بودم که این خواب چه تعبیری دارد؟ ساعتی نگذشت که حضرت آقا ما را خواستند و فرمودند شما باید دبیر کل مجمع جهانی اهل بیت باشید و با تمام قوا در خدمت به شیعیان جهان قرار بگیرید.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

بعد از تأسیس مجمع جهانی اهل بیت، چه اقدامات دیگری برای افزایش ارتباطات امت اسلامی انجام شد؟

پیشنها دیگری که حضرت آقا دادند، تشکیل مجمعی برای اهل سنّت بود. که شبیه مجمع دارالتقریب قاهره بود. آن دارالتقریب در سال ۴۰ میلادی در قاهره تشکیل شد. عده زیادی از علمای اهل سنت و نیز عده ای از علمای شیعه همچون مرحوم شلتوت، مرحوم حسن البنا رئیس اخوان، مرحوم شیخ محمد محمدمدنی در آن حضور داشتند.

آن مجمع بسیار به تقریب شیعه و سنّی، کمک کرد که منجر به آن فتوای شیخ شلتوت(۱) و سپس چاپ مجمع البیان و چاپ کتاب حدیث الثقلین در قاهره و دیگر امور شد. سپس در سال ۷۰ میلادی مجله اش نیز منتشر شد ولی بزرگان آن به رحمت خدا رفتند. از شیعه هم مرحوم کاشف الغطا و مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بودند. با فوت این بزرگان، کار مجمع دارالتقریب متوقف شد.

برای احیای همان مسیر و در جهت هماهنگ بودن با مجمع اهل بیت، یک مجمع جهانی تقریب مذاهب در تهران تشکیل شد. البته این دو اصلاً متناقض یکدیگر نبودند. هر دو در خدمت اهل بیت و در جهت وحدت امت اسلامی بودند. این هم یک طرح بود که تعداد یک میلیارد و پانصد میلیون اهل تسنن در آن عضو بودند. سازمان دیگری که به دستور حضرت آقا تأسیس شد، با نام سازمان مدارس و حوزه های علمیه جهان بود که برای طلاب خارج مرزها و طلاب داخل کشور که ایرانی نبودند و نیازمند مرکز علوم اسلامی بودند تشکیل شد. سازمان مدارس حوزه های علمیه جهان که بالغ بر هفتصد مدرسه بود که غالباً این مدارس دورافتاده، نیازمند به استاد و یا برنامه بودند و از لحاظ مالی بسیار در مضیقه قرار داشتند. این سازمان نیز از زیر مجموعه های مجمع جهانی اهل بیت بشمار می رفت.

از دیگر اقدامات مهم، تشکیل شورای عالی تبلیغات بود. این شورای عالی نتوانست در زمان حضرت امام هماهنگی های لازم را انجام بدهد فلذا برای ساماندهی هرچه بیشتر، شورایی با مدیریت حضرت آقا تشکیل شد. شاید یگانه شورایی که خود حضرت آقا مدیریت آن را برعهده داشتند، همین شورا بود. این شورا متشکل از وزرا و نماینده رئیس جمهور و وزرای ذی ربط بود و بسیار شورای بزرگ و مهمی بود.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

جلسات این شورا در محضر خود حضرت آقا تشکیل می شد؟

بله، من بعد از آن هیچ شورایی را به آن عظمت بخاطر ندارم. بعداً برخی از مسؤلین آنجا پیشنهادی خدمت حضرت آقا بردند. آقای لاریجانی که آن زمان وزیر ارشاد بود و آقای صدر که دبیر شورا بود و آقای محمدی عراقی که رئیس سازمان تبلیغات و بنده. پیشنهادی در جهت تأسیس یک سازمان بزرگ که ترکیب و ادغامی از سازمان های بین المللی گوناگون همچون سازمان تبلیغات بین الملل، سازمان ارشاد بین الملل، مجمع اهل بیت و مجمع التقریب بود را خدمت حضرت آقا ارائه کردیم. این سازما ن ها باید در فعالیت ها کاملاً ادغام می شدند تا با یک ستاد حرکت کنند.

البته در وهله اول نظر بر این بود تا همه فعالیت های بین المللی با این سازمان ادغام شوند. در اینجا دو مسأله بود که باید در ابتدا حل می شد: اولاً این کار به این عظمت و وسعت شدنی هست یا خیر؟ ثانیاً کدام شخص می تواند مسئولیت این کار عظیم را بپذیرد؟ به رحال بعد از حدود یک سال و نیم رهبرانقلاب دستور تشکیل سازمان فرهنگ و ارتباطات را دادند. این سازمان برای اهداف بلند و والا همچون اعزام مبلغ مرکزی به کل جهان، هدایت همه مجله های جمهوری اسلامی که آن زمان بالغ بر صد و اندی مجله در خارج از کشور بود و به زبان های گوناگون ترجمه می شد، هدایت و چاپ کتاب های متعدد از طرف جمهوری اسلامی، مسئله گفتگو با ادیان، مسئله گفتگو با اهل سنّت، مسئله شیعه، مسائل ایران شناسی. شش دایره ترسیم کردیم؛ دایره ایران، دایره شیعه، دایره انقلاب، دایره اسلام، دایره ادیان، دایره بشری عام.

در هر دایره ای خطوط استراتژیک ترسیم شد. بالغ بر چهل، پنجاه موضوع در پرونده مطرح شد؛ ازجمله: رسیدگی به زنان خارج از کشور، کودکان، طبقات مختلف جامعه، تبلیغ ایران، تاریخ ایران، فرهنگ ایران، زبان فارسی، انقلاب، ریشه های انقلاب، رجال انقلاب، دستاوردهای انقلاب. البته این بخاطر دید وسیع حضرت آقا بود که بسیار مهم و ارزشمند بود. یک اساسنامه موقت برای این مهم تنظیم شد. رهبرانقلاب اسلامی لطف کردند و تشکیل این سازمان را به عهده بنده گذاشتند. خیلی برای من سخت بود باید دو عمل جراحی بزرگ انجام می دادم؛ یکی اینکه این سازمان های متعدد بین المللی که نام بردم را شناسایی و بررسی و تفکیک کنم که بسیار کار دشواری بود و دیگر اینکه این سازمان ها را در یک بدنه واحد به یکدیگر پیوند دهم. حال باید نیروها را چگونه تقسیم کرد؟ بحث تجدید تنظیم اساسنامه و بعد از تنظیم آن، تبیین جایگاه دولتی این سازمان جدید چگونه خواهد بود؟

بالاخره یک سازمان خوبی با بودجه بسیار کم تشکیل شد. زحمت های زیادی برای آن کشیده شد. هر بار که خدمت حضرت آقا می رسیدیم یک دید وسیعی را از این موضوع به ما نشان می دادند. ما هم برای تحقق اهدافی که ایشان برایمان ترسیم می کردند، اقدام می کردیم. هر قدر جلوتر می رفتیم اهدف بلندتری را به ما نشان می دادند. این برنامه ریزی و اهداف همگی برای کل فعالیت های تبلیغی بود که حضرت آقا در نظر داشتند. بعد از آن هم مرکز جهانی علوم اسلامی و مرکز سازمان مدارس و حوزه ها به دستور ایشان ادغام شدند. البته قبل از ادغام، یک سازمان بود با دو معاون که ریاست داشت با دو معاونت مختلف که هماهنگی ها را انجام می دادند. در مرحله سوم همگی در جامعة المصطفیِ جهانی ادغام شدند. امروز این دانشگاه یک حرکت عظیم جهانی است. همه اینها از عمق افکار بلند حضرت آقا و آن دید جهانی و وسیع ایشان ناشی می شود.

اولین خاطره بنده همین خاطره برنامه ریزی حضرت آقا برای فعالیت های فرهنگی است که نشان گر آن بود ما اصلاً ذهنمان به این جور مسائل نمی رسید و آن دید وسیع رهبری را نشان می داد. این مسائلی که گفتم هر کدام شاخه ها و توابع خود را به همراه داشت. در هر بابی یک حرکتی را به خود اختصاص می داد. احزاب گوناگون شیعی، مراکز فرهنگی آنها، قدرت هایشان، اقتصاد دان هایشان، همه و همه نیازمند هماهنگی های بسیاری بود تا بتوان مشکلات مربوط به هر کدام را حل کرد. در یک جمله تکفل شیعیان جهان. این کاری بود که حضرت آقا انجام می داد.

نگاه تشکیلاتی به جهان اسلام

پی نوشت:
۱) منظور صدور فتوای معروف شیخ شلتوت مبنی بر جواز عمل بر اساس مذهب شیعه و زیدیه است.

Share