در بارگاه امامزاده صالح بن موسی الکاظم علیه السلام

در بارگاه امامزاده صالح بن موسی الکاظم علیه السلام

امامزاده صالح نام زیارتگاهی در شهرستان شمیرانات، تجریش است. آن‌ گونه که از کتیبه ی بالای سردر صحن بر می‌ آید و بر اساس کتب بحرالانساب و کنز الانساب، از پسران امام موسی کاظم و برادران امام هشتم شیعیان علی پسر موسی (رضا) است. بنای امامزاده از سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و به شماره ۹۰۹ ثبت گردیده‌ است. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار تن در روز برآورد شده‌ است.

این بنا از زیارتگاه های مشهور و قدیمی شهر تهران بوده و با مساحت 3 هزار متر در ضلع جنوب شرقی میدان تجریش واقع شده است. کتیبه ی بالای سردرب صحن این امامزاده که بر اساس کتابهای بحرالانساب و کنز الانساب، است ، ایشان را از پسران امام هفتم حضرت موسی کاظم علیه السلام و برادران امام هشتم شیعیان ، حضرت امام رضا علیه السلام بشمار آورده است. بنای این بارگاه  از سال ۱۳۵۱ شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و به شماره ی ۹۰۹ ثبت گردیده‌است. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار نفر در روز برآورد شده‌ است، که در ایام زیارتی سال و نیز روز شهادت آن والا ، به چندین برابر این تعداد افزایش می یابد.

حضرت صالح ابن موسی الکاظم (علیه السلام) فرزند هفتمین پیشوای شیعیان جهان حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) است. به استناد کتب: ریاض الانساب، کنز الانساب، حیاة الامام موسی بن جعفر(علیه السلام)، مراقد المعارف،‌ ناسخ التواریخ، انوار المشعشعین، منتخب التواریخ، آثار تاریخی تهران،‌ جغرافیای تاریخی شمیران و بسیاری دیگر از کتب تاریخی و بنا بر قول مشهور، امامزاده صالح (علیه السلام) فرزند بلافصل امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی الکاظم علیه السلام و برادر امام علی ابن موسی الرضا علیه السلام به شمار می رود و از جمله سادات عالی رتبه و از امامزادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا علیه السلام ودر اواخر قرن دوم،  از عراق به سمت ایران کوچ می کند و از سمت (کَره رود رو )به ولایت (شمیران )گام نهاد و چون به موضع تجریش رسید ،در باغ گلشن، زیر درخت چنار بزرگی نزدیک چشمه ساری ،ایشان را به شهادت رساندند و پیکر پاکش در قریه تجریش و کنارهمان چنار کهنسال به خاک سپرده شد. درباره ی امامزاده صالح می گویند که وی تحت تعقیب مزدوران عباسی از (پل کَرَخ )یا (کرج) امروزی بود. تعقیب کننده سرانجام  وی را در باغ جنت گلشن ،زیر چنار بزرگ نزدیک چشمه  به شهادت می رساند.

ساکنان محلی به احترام انتساب وی به امامان معصوم علیه السلام ،  برای وی مرقد و بارگاهی می سازند که در طول زمان،  منشأ خیر و برکت برای اهالی این منطقه گردید. امامزاده صالح میان زیازتگاههای تهران، جزء چند امامزاده ای است که همواره بیشترین زائر را به درگاه خود می خواند. علمای رجال قدیم نام او را در کتب «هود» ذکر نموده اند. سید مرتضی علم الهدی رازی می نویسد: «امام موسی بن جعفر (علیه السلام) دارای فرزندان زیادی بوده اند. یکی از آنان صالح ابن موسی الکاظم (علیه السلام) است که در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند. گویا شخصی به نام حسن بهبهانی در پل کرخ، که امروز به کرج مشهور است در تعقیب امامزاده بوده و چون خدای تعالی درجه ی شهادت برای ایشان نوشته بود، در باغ جنت گلشن، زیر درخت چنار بزرگی نزدیک چشمه ساری ایشان را به شهادت می رسانند.»

در روایتی دیگر چنین اشاره دارد : این امامزاده در اردبیل می‌زیسته است که پس از شهادت ،سر مبارک ایشان از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می شود و شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت ،سر مبارک این امامزاده را در روستایی نزدیک ری(میدان تجریش امروزی) به خاک می سپارند از این روی این امامزاده ، اکنون دارای دو زیارتگاه می باشند.یکی در اردبیل که در برگیرنده پیکر مبارک اوست ودیگری در تجریش که سر آن حضرت را در میان خود بخاک سپرده است.

دیگر مزارها وبقعه هایی نیز در تهران وجود دارد که بر طبق روایات ، آنان را به فرزندان امامزاده صالح نسبت داده وچنین آمده است که این بزرگان با هجرت امامزادگان به ایران ، آنان نیز دست به مهاجرت به این پهنه زده اند.

امامزاده‌ها و سادات علوی در چند مرحله وارد ایران شده‌اند. نخست در دوران حکومت حجاج بن یوسف بود که شیعیان زیادی ‌همراه گروهی از امامزاده‌ها که از ظلم او فراری بودند وارد ایران شدند.

بار دوم ،در دوران ولایتعهدی امام رضا علیه السلام بود که گروهی از شیعیان و امامزاده‌ها همراه حضرت و سپس همراه کاروان حضرت معصومه‌ سلام الله علیها به ایران آمدند.

 ‌بار سوم ،در دوران  قیام علویان بر علیه بنی‌عباس بود که به‌ دلیل آزارهای بنی‌عباس ،ناگزیر گردیدند به کشورهای شرقی از جمله ایران پناه ببرند. اما بیشترین تعداد امامزاده‌هایی که در کشور از دنیا رفته و دفن شده‌اند، حدود سال 250 هجری (دوران حسن بن زید) به ایران آمده‌ اند.

ابن اسفندیار در کتاب «تاریخ طبرستان» چنین إشاره دارد که در نیمه های سال 253 هجری ،به عدد برگ درختان، سادات علوی و بنی‌هاشم از حجاز، پیرامون  شام و عراق خدمت حسن بن زید رسیدند.

یکی از دلایل بسیار مهم تعداد فراوان امامزاده‌ها در ایران، ارادت شیعیان ایران نسبت به ائمه علیهم السلام و سادات علوی بوده که باعث می‌ شد آن بزرگواران با علاقه و خاطری آسوده وارد کشور شوند. یکی از نمونه‌ های این اظهار ارادت در استقبال مردم نیشابور از امام رضا علیه السلام نمایان شد که زمینه ی ورود تعداد دیگری از امامزاده‌ها به ایران را فراهم کرد. این مراسم به‌ گونه‌  ای بود که محدث قمی روایت کرده است که ۲۴هزار نفر با قلمدان‌های مرصع خود حدیث مهم «سلسله‌الذهب» را ثبت کردند.

بنابراین میهمان‌نوازی ایرانیان، در کنار ارادتی که نسبت به پیامبر گرامی اسلام‌ صلی الله علیه و آله و سلم، اهل بیت علیهم السلام و فرزندانشان در دل داشتند ،موجب گردید از شعارهای عدالت‌ خواهانه و مبارزه با ظلم دشمنان قرآن و اهل بیت پیروی کنند. بدین صورت بود  که زمینه برای ورود آنها به کشور فراهم می‌شد، وهم اکنون صدها مزار وبقعه متبرک امامزاده گان ونوادگان آنان را در این سرزمین پذیرا بوده واز نعمت های آنان بهره مند می باشیم.

بنای اصلی و اولیه بقعه به صورت چهار گوش و مربع شکل بزرگ و باشکوهی است که فضای درونی آن گسترده بوده  و دارای دیوارهای قطوری می باشد که با توجه به وضع طاق نماها از نظر سبک و شیوه ی معماری ،مربوط به بناهای دوران ایلخانی بشمار می آید و چنین بنظر می رسد که پیش از سده هفتم ساخته شده است.

محوطه ی امامزاده صالح پیش از انجام تغییرات در فضای خیابانی تجریش، محوطه ‌ای کاملا محصور شده و مشابه دیگر زیارتگاه‌های ایران بود. در محوطه ی این آرامگاه ،چنار قطوری که به ثبت میراث فرهنگی نیز رسیده وجود داشت . این درخت یکی از معروف ترین چنارهای کهن سال ایران با قدمتی نزدیک به 800 سال بود  که در آثار جهانگردان خارجی نیز به آن اشاره شده است.

ژان دیولافوا ، جهانگرد فرانسوی درباره این چنار که در سال ۱۳۷۹ بریده شده  است می‌نویسد : «محیط آن تقریبآ به ۱۵ متر می‌رسد، هریک از شاخه‌ های آن مانند تنه درخت کهن‌ سالی بر فراز بنای مسجد و پیرامون آن سر به آسمان کشیده است» .

احداث گنبد کنونی همراه با تزیینات و مقرنس کاری و نقاشی های ظریف و اصلاحات درون حرم،  و به طور کلی استحکام بخشی را به هلاکو میرزا، ملقب به بهادرخان، پسر حسنعلی میرزا شجاع السطنه و نوه فتحعلی شاه نسبت داده اند. در سال ۱۳۲۳ شمسی این گنبد توسط حسن فداکار تعمیر و کاشی کاری آن نیز به صورت نخستین  بازسازی گردید.

در درون ضریح امامزاده صالح ، وبر روی قبر مطهر ، صندوقی چوبین موجود است که احتمالا به اواخر دوران صفوی یا افشار تعلق دارد و ضریح ممتاز نقره‌ ای آن که اضلاع شرقی و شمال شرقی و غربی آن دارای محفظه مشبک مزین به نقره و ضلع جنوبی آن مشبک چوبی است از وقفیات مرحوم آقا میرزا سعیدخان وزیر امور خارجه اواخر قاجار است. صحن این بقعه، گورستان عمومی بود که در بیست سال اخیر اثر گورها را از میان برداشتند  و تعداد محدودی از سنگ قبرها را باقی گذاشته اند که از جمله آنها می توان به سنگ قبر محمد ولی خان تنکابنی (سپهسالار اعظم)  و دیگر مشاهیر و شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی و جز اینها در آن اشاره نمود. متولیان امامزاده صالح ،پنجم ذیقعده را به مناسبت روز بزرگداشت این امامزاده تعیین و مراسم بزرگداشت امامزاده هر ساله در ۵ذیقعده در آستان با عرض ارادت به آستان امامزاده برگزار می‌ گردد.