نخستين هاي فضانوردي

چه کساني براي نخستين بار بيش از 2 هفته در فضا بسر بردند؟
«اندريان نيکلايف» و «ويتالي سواستيانف» کيهان نوردان «سايوز-9» نخستين کيهان نورداني بودند که بيش از 2 هفته در فضا زندگي کردند. سايوز 9-روز 1 ژوئن 1970 راهي مدار زمين شد اين نخستين پرتاب شبانه ناو سرنشين دار در شوروي بود. پس از استقرار در مدار، کيهان نوردان برنامه سفر طولاني خود را در آغاز کردند. آنها هر روز بررسي هاي پزشکي، زيست شناسي، نظارت و عکسبرداري از خشکي ها و آب هاي زمين، هم چنين ابرها را صورت مي دادند. براي جلوگيري از تأثيرات منفي بي وزني بر روي ارگانيزم بدن کيهان نوردان، براي آنها تمرين هاي ورزشي مخصوصي پيش بيني شده بود.
کيهان نوردان، سايوز-9 نه تنها بررسي هاي علمي را صورت مي دادند بلکه روش هاي زندگي طولاني مدت وحل مشکلات در فضا را مي آموختند.
در 16 ژوئن يعني پانزدهمين شبانه روز پرواز، کيهان نوردان سايوز-7 رکورد جديدي در اقامت فضايي بوجود آورند و مدت پرواز آنها از فضانوردان آمريکايي در جميني -7 بيشتر شد.
در 19 ژوئن يعني هجدهمين شبانه روز پرواز، در دور 287، کيهان نوردان برنامه پرواز را به طور کامل اجرا کرده و به زمين بازگشتند. کيهان نوردان بعد از اين پرواز رکوردشکن، از نظر پزشکي وضعيت نامساعدي داشتند. مساحت قلب آنها 12 درصد کاهش پيدا کرده بود و از نظر حجم 20 درصد. دور ران آنها 7/5 سانتيمتر کم شده بود. در ماهيچه هاي خود دردي شديدي احساس مي کردند. حدود يک هفته نمي توانستند بايستند و يا به طور مستقل راه بروند.
بر اساس نتايج به دست آمده در اين پرواز، يک مجموعه وسايل پيشگيري پزشکي طراحي و ساخته شد. به طور مثال ميدان دور دوار، دوچرخه ثابت، لباس هاي ويژه به نام پنگوئن، دستگاه خلاء چيبيس و غيره که ايستگاه هاي فضايي شوروي به اين وسايل مجهز بودند. اين دستگاه ها بعدها در عمل کارآيي مفيد خود را نشان دادند.

نخستين سفينه اي که به آرامي در سياره زهره فرود آمد چه نام داشت؟
نخستين سفينه اي که توانست به آرامي در زهره فرود آيد «ونرا-7» بود. اين سفينه در 17 اوت 1970 با يک موشک «مولينا» از پايگاه پرتاب هاي فضايي «بايکونور» راهي زهره شد.
«ونرا-7» پس از سفري 120 روزه، در 15 دسامبر به سياره زهره رسيد و در مدار آن، بخش فرودي سفينه که 350 کيلوگرم وزن داشت از ساير قسمت ها جدا شد و راه سطح زهره را در پيش گرفت. چتر نجات سفينه در 60 کيلومتري سياره کار خود را آغاز کرد تا فرودي نرم را ميسر سازد.
«ونرا-7» ضمن فرود، به ارسال اطلاعات از جو سياره پرداخت. با ارسال اطلاعات از سطح زهره تفاوت هاي درجه حرارت و فشار جوي در ارتفاع هاي مختلف زهره روشن شد. «ونرا-7» فشار جو را در سطح زهره 190 اتمسفر و حرارت را 475 درجه سانتيگراد اعلام کرد. فشار جو تا 15+ و درجه حرارت تا 20+ درجه متغير بود.
آنتن هاي ونرا -7 توانست 35 دقيقه به خوبي عمل کند و اطلاعات به زمين بفرسد. پس از آن تا 23 دقيقه علايم ضعيفي از کاوشگر به زمين مي رسيد که چندان واضح نبود. اين نخستين ارسال اطلاعات توسط يک سفينه از سطح سياره ديگر به زمين بود.

نخستين سفينه ي بي سرنشين که خاک ماه را به زمين آورد چه نام داشت؟
«لونا-16» نخستين سفينه اي بود که توانست به طور خودکار خاک ماه را به زمين آورد. اين سفينه در 12 سپتامبر 1970 با يک موشک پروتن به فضا پرتاب شد. «لونا-16» که 5600 کيلوگرم وزن داشت در مرحله ي نخست در مداري به ارتفاع 110 کيلومتر در اطراف زمين شروع به چرخش کرد و پس از بررسي سامانه ها و اطمينان از درستي کار آنها در 17 سپتامبر راهي ماه گرديد.
روز 20 سپتامبر بخش فرودي سفينه به آرامي در طول جغرافيايي 0/68 درجه جنوبي و عرض جغرافيايي 56/30 درجه غربي ماه در «درياي باروري» فرود آمد. اين کاوشگر به يک بازوي مکانيکي همراه با دريل و نمونه بردار مجهز بود که مي توانست به عمق چند سانتيمتري سطح ماه نفوذ کند و نمونه هاي خاک را بردارد. با دستور مرکز هدايت از زمين بازويي مکانيکي، صد گرم از خاک ماه را در مخزن ويژه اي ريخت،26 ساعت و 25 دقيقه پس از فرود، مخزن محتوي خاک ماه به کمک موشک هاي بخش ياز سفينه که براي بازگشت طراحي و ساخته شده بود. سطح ماه را به مقصد زمين ترک کرد. در 24 سپتامبر و پس از رسيدن به مدار زمين، مخزن محتوي خاک ماه وارد جو شد و دقايقي بعد با باز شدن چتر نجات به آرامي در قزاقستان فرود آمد.
بخش باقيمانده لونا-16 در ماه مدت ها به ارسال اطلاعات از سطح اين کره ادامه مي داد.

نخستين ماشين مه نورد خودکار چه نام داشت؟
گردونه بدون سرنشين «لوناخود -1»در 10 نوامبر 1970 در چارچوب طرح «لونا» و تحت عنوان «لونا-17»به فضا پرتاب شد. اين سفينه روز 17 نوامبر همين سال به طور آرام در بخشي از کره ي ماه که «درياي باران ها» نام دارد فرود آمد.
پس از فرود، بخشي از سفينه به عنوان پل ارتباطي باز شد و گردونه لونا خود 1-از آن پايين آمد و حرکت خود را بر سطح ماه آغاز کرد.
اين مه نورد 756 کيلوگرمي، برروي 8 چرخ حرکت مي کرد. يک صفحه باتري خورشيدي تأمين کننده ي نيروي لازم براي کار کليه ي سامانه هاي آن از جمله چهار دوربين و سامانه تلويزيوني بود. هدايت لونا خود از زمين و توسط کارشناسان مرکز هدايت صورت مي گرفت.
از آنجا که نيروي لازم براي حرکت لوناخود توسط باتري هاي خورشيدي تأمين مي شد، با فرا رسيدن شب طولاني ماه که دو هفته زميني طول مي کشد، کار تحقيق، مطالعه و عکس برداري از سطح ماه متوقف گرديد.
لوناخود به راحتي شب بسيار سرد کرده ماه را تحمل کرد. دماي سطح کره ي ماه در شب به 125 درجه سانتيگراد زير صفر مي رسد. امّا در داخل لوناخود، دما از 15 درجه سانتيگراد پايين تر نرفت. پس از گذراندن شب، دستگاه مه نورد دوباره حرکت و فعاليت خود را شروع کرد.
گرچه مأموريت لوناخود-1 فقط سه ماه پيش بيني شده بود امّا اين سفينه يازده ماه فعاليت داشت. طي اين مدت توانست حدود 10/5 کيلومتر در ماه راه پيمايي کرده و از قريب 80 هزار متر مربع، 20 هزار عکس به زمين ارسال نمود. لونا خود در حقيقت يک آزمايشگاه سيار علمي بود که دستگاه هاي علمي مختلف در آن وجود داشت. اين تجهيزات از پانصد نقطه نمونه برداري، به طور خودکار به آزمايش هاي فيزيکي و شيميايي پرداخته و کليه ي نتايج به دست آمده را به زمين ارسال مي کردند.
يک گردونه ديگر به نام مه پيماي «لوناخود-2» در 8 ژانويه 1973 تحت عنوان لونا-21 به فضا پرتاب شد. اين سفينه در سطح بسيار ناهموار بخشي از ماه که «درياي روشنايي» نام دارد فرود آمد و به فعاليت پرداخت. لوناخود-2 توانست مسافتي حدود 37 کيلومتر را طي کند 8000 تصوير تلويزيوني و 86 عکس پانوراما از ماه به زمين بفرستد و چند صد نقطه را مورد آزمايش قرار دهد.

نخستين ايستگاه فضايي چه زماني به فضا پرتاب شد؟
دانشمندان مي دانستند که فضاي محدود سفينه ها نمي تواند محل مناسبي براي زندگي طولاني در فضا باشد و نه فقط به لحاظ زماني بلکه از نظر تحقيقات هم ابن محدوديت، جلوي کارهاي بزرگ را مي گيرد. به همين دليل، آنها سفينه بزرگتري ساختند که ما آن را «ايستگاه فضايي» مي ناميم.
اولين ايستگاه فضايي جهان با نام «سالوت-1» روز 19 آوريل 1971 راهي مدار زمين گرديد. تا آن زمان هيچ سفينه اي با چنين ابعاد و موقعيتي به فضا پرتاب نشده بود.
«سالوت-1» يک سفينه ي 14/5 متري تلسکوپي شکل بود که بخش هاي گوناگوني داشت.
1-بخش ورودي: اين قسمت استوانه اي بود که 2 متر قطر و 3 متر طول داشت. در جلوي آن يک دريچه مخصوص نصب شده بود که «سکوي الحاق» ناميده مي شود. دو سفينه (سالوت و سايوز) کاملاً بهم جفت شده و فضانوردان دريچه بين آنها را مي توانستند باز کنند و به داخل سالوت راه نيابند.
2-بخش کار و زندگي: اين قسمت خود شامل دو بخش مي شد که اولي 2/9 متر قطر و 3/8 متر طول داشت يک حلقه ي مخروطي شکل به طول 1/2 متر قسمت اول را به قسمت دوم متصل مي کرد که بخش بعدي 4 متر طول و 4/15 متر قطر داشت.
در قسمت ورودي دستگاه هاي مختلفي نصب شده بود مثلاً يک دوربين تلويزيوني در خارج از ايستگاه و چند وسيله تحقيقاتي در داخل که براي ستاره شناسي وتحقيقات زيست شناسي به کار مي رفت. در بخش کار هم دستگاه هاي کوچکتر، کيسه هاي خواب و غيره وجود داشت.
وجود تلسکوپ هاي «اوريون» و «آنا-3» به فضانوردان اجازه مي داد که در زمينه هاي ستاره شناسي و زمين شناسي پژوهش کنند. در بخش انتهايي موتورها و تجهيزات پيشبري سفينه نصب شده بود.
چهار صفحه از باتري هاي خورشيدي مي توانست برق مورد نياز فضانوردان را تأمين کند.
سالوت1-پس از 175 روز پرواز مداري در 16 اکتبر 1971 بر اثر برخورد به جو زمين از بين رفت.

نخستين کساني که به يک ايستگاه فضايي پا گذشتند چه سرنوشتي پيدا کردند؟
«سايوز-11» در روز 6 ژوئن 1971 به سه سرنشين به نام هاي «گئورگي دابروولسکي»، «ولاديسلاوولکف»،«ويکتورپاتسايف» با هدف پيوست به ايستگاه فضايي سالوت و فعاليت در آن راهي مدار زمين گرديد و پس از در مدار قرار گرفتن به جستجوي ايستگاه مداري پرداخت. روز 17 ژوئن سايوز-11 به سالوت پيوست و کيهان نوردان وارد آن شدند. آنها نخستين گروه کساني بودند که به يک ايستگاه مداري پا مي گذاشتند.
پس از ورود کيهان نوردان به سالوت، آنها برنامه 25 شابنه روزي خود را آغاز کردند. پرواز گروه اول کيهان نوردان ايستگاه سالوت دشوار بود زيرا عليرغم تمهيدات به کار رفته، مشکلاتي در حسن تفاهم کيهان نوردان بوجود آمد.
روز 24 ژوئن، دابروولسکي، وولکف و پاتسايف رکورد طول پروازي را که در سال 1970 «آندريان نيکلايف» و «ويتالي سواستيانف» ضمن سفر با سايوز-9 برقرار کرده بودند شکستند.
طي روزهاي پاياني، در بررسي هاي پزشکي و ارتباط ها مشخص مي شد کيهان نوردان خيلي خسته شده اند. مرکز هدايت پرواز نگران آنها بود. برنامه تمرين هاي ورزشي را به طور کامل انجام نمي دادند و اين مي توانست در بازگشت براي آنها مشکل آفرين باشد و سلامتي شان به خطر اندازد. به همين دليل تصميم گرفتند طول پرواز را يک شبانه روز کاهش دهند.
در آخرين دقايق شب 29 ژوئن کيهان نوردان در صندلي هاي خود در ناو جا گرفتند و آن را از ايستگاه مداري جدا کردند. در نخستين ساعات 30 ژوئن، سايوز -11 در محل تعيين شده بر زمين نشست. امّا نه پيامي به مرکز هدايت پرواز رسيد ونه ارتباط برقرار شد.
زماني که مأموران جستجو دريچه ناو را باز کردند با جسد کيهان نوردان مواجه شدند. سه کيهان نورد به دليل بروز يک نقص فني و باز شدن بي موقع يک دريچه، با خروج هواي داخل ناو طي زمان ورود به زمين، جان خود را از دست داده بودند. به اين ترتيب، پرواز سايوز-11 به فاجعه خاتمه يافت.
فضانوردان شوروي در جريان پرواز سفينه هاي سايوز-3 تا 11 لباس ويژه نداشتند. اين حادثه باعث شد که کيهان نوردان سفينه هاي بعدي از لباس مخصوص پروازهاي فضايي استفاده کنند.
کيهان نوردان سايوز-11 نخستين افرادي بودند که طول پرواز فضايي انسان را به بيش از 3 هفته رساندند.

نخستين کاوشگري که در مدار مريخ قرار گرفت چه نام داشت؟
«مارينر-9» که در 30 مه 1971 از مرکز پرتاب «کاناورال» راهي فضا شد، نخستين گاوشگري بود که در مدار مريخ به چرخش در آمد و نام خود را به عنوان مدار گرد اين سياره به ثبت رساند.
مارينر 9 پس از سفري 167 روزه در 14 نوامبر به محدوده ي مورد نظر در اطراف مريخ رسيد و شليک موشک هاي اصلاح مسير آنرا در مدار اين سياره قرار داد. اين اصلاح دو روز بعد نيز انجام شد و مارينر-9 در مداري با ارتفاع 1387 کيلو متر از سطح مريخ، کار نقشه بردازي آنرا آغاز نمود. اصلاح مدار در 30 دسامبر و در نود و چهارمين گردش به گرد مريخ باعث شد ارتفاع مارينر به 1650 کيلو متر ارتقاء يابد تا امواج ارسالي از آن توسط آنتن 64 متري «گلدستن» در آمريکا قابل دريافت باشد.
از حدود 54 ميليارد بايت اطلاعات ارسالي مارينر-9 تقريباً 7330 عکس به دست آمد که بر روي آنها مي توان جزئيات زيادي را تشخيص داد. اين عکس ها صخره هايي وسيع، مناطق کويري و سلسله جبال آتشفشاني را نشان مي دهد که ارتفاع بلند ترين آن سه برابر قله ي اورست است.
عکس هاي مارينر-9 وجوذ «کانال هاي مشهور» و نيز يک مسيل بزرگ را به نام «والس مارينريس» به طول 4 هزار کيلو متر و با ژرفاي 8 کيلو متر تأييد کردند. در اين مجموعه تصاويري از «فوبوس» و «ديموس»، قمر هاي مريخ نيز وجود داشت.

نخستين سفينه اي که توانست به آرامي در مريخ فرود آيد چه نام داشت؟
«مارس -3» نخستين سفينه اي بودکه توانست به آرامي در مريخ فرود آيد. اين سفينه که 4643 کيلوگرم وزن داشت در 28 مه 1971 با يک موشک از نوع «پروتن» به فضا پرتاب شد.
اين سفينه در 2 دسامبر همان سال به مريخ رسيد و بخش فرودي آن راهي سطح مريخ شد. «مارس -3» توانست با استفاده از يک چتر نجات و موشک هايي که سرعت فرود را کند مي کرد در محلي بين 45 درجه جنوبي و 158 درجه غربي به آرامي بر سطح مريخ بنشيند.
گرچه «مارس -3» به يک سامانه ارسال تصوير تلويزيوني مجهز بود، امّا اين دستگاه نتوانست به خوبي کار کند و 20 ثانيه پس از روشن شدن، به دليل نامعلومي از کار افتاد و فقط توانست بخش بسيار کوچکي از يک تصوير را به زمين بفرستد. امّا ارسال اطلاعات توسط دستگاه هاي نصب شده در بخش مدار گرد سفينه که هر 18 ساعت يک بار آنرا دور مي زند صورت گرفت. اين اطلاعات ثابت کرد توفان هايي که سفينه هاي مارينر گزارش داده بودند صحت دارد.

در بخش مداري اين کاوشگر، يک دستگاه پژوهشي ساخت فرانسه به نام «اسپکتروم-1» قرار داشت که مي توانست ميزان تشعشعات خورشيدي را بررسي کند.
ارسال اطلاعات از مدار مريخ چند ماه ديگر نيز ادامه داشت و بنا به گزارش هاي رسمي، مأموريت اين کاوشگر در 22 اوت 1972 به پايان رسيد.

نخستين بار چه کساني در ماه رانندگي کردند؟
نخستين کساني که در ماه اتومبيلراني کردند دو تن از فضانوردان «آپولو-15» بودند. سفرآپولو-15 در 26 ژوئيه 1971 از پايگاه «کاناورال» آغازشد. در مدار ماه «ديويد اسکات» و «جيمز ايروين » به داخل مه نشين رفتند و به سوي ماه روان شدند.
درحالي که «آلفرد وردن»، فضانورد ديگر آپولو-15 در بخش فرماندهي آپولو باقي ماند. پژوهش هاي علمي کيهان نوردان در ماه با استفاده از اتومبيلي که با نيروي برق حرکت مي کرد و در بدنه مه نشين جاسازي شده بود دامنه ي وسيع تري نسبت به گروه هاي قبلي پيدا کرد. اسکات و ايروين در ماه حدود 18 کيلومتر اتومبيلراني کردند و نام خود رابه عنوان نخستين کساني که در کره اي غير از زمين توانسته اند اتومبيلراني کنند به ثبت رساندند.
اين جيپ به فضانوردان کمک کرد که در کاوش هاي خود انرژي کمتري مصرف کنند و در نتيجه آنها توانستند مدت بيشتري در ماه بمانند. روي هم رفته آنها بيش از 17 ساعت در خارج از مه نورد بودند که تقريباً معادل است با مدت زمان تمامي راهپيمايي هاي قبلي بر سطح ماه در پروازهاي گذشته.

هريک از چرخ هاي اين خودرو که داراي يک موتور برقي جداگانه به قوت 1/4 اسب بود در زمين 5/5 کيلوگرم وزن داشت و در ماه حدود 900 گرم. اين اتومبيل مي توانست تا 72 کيلومتر از مه نشين دور شود و قادر بود از سربالائي ها و سراشيبي ها که زاويه 52 درجه دارند بالا يا پائين برود و از موانعي به ارتفاع 30 سانتيمتر به سهولت رد شود. جيپ ماه پيما مي توانست بدون واژگون شدن تا 45 درجه به سوئي خم شود و در شعاع سه متري دور بزند.
با وجود آن که اتومبيل مذکور در زمين 220 کيلوگرم بيشتر وزن نداشت مي توانست 450 کيلوگرم بار را به سهولت حمل کند. در قسمت جلوي اتومبيل، دستگاه هاي شمارگر متعددي وجود داشت که به فضانوردان امکان مي داد بدانند چه مسافتي را طي کرده اند، فاصله ي آنها از سفينه ي مه نشين چقدر است و موقعيت آنها چيست، جيپ به کمک يک فرمان غير مدور حرکت مي کرد و سرعت آن در قسمت مسطح، ساعتي 16 کيلومتر بود.
 

منبع: ماهنامه ي نوآور، شماره ي 67.