پس از یكصد و بیست سال استیلای قوم تاتار و مغول بر ایران و بسیاری از مناطق آسیا، قیامی مردمی در باشتین و سبزوارِ خراسان علیه ظلم و تعدّی حاكمان مغول و عاملان مزدور آنان به وقوع پیوست. این نهضت كه به قیام "سربداران" شهرت یافته است، از لحاظ وسعت، بزرگ ترین، از نظر تاریخی مهم ترین جنبش آزادی بخش خاورمیانه در قرن هشتم هجری بود. تلاش پیگیر رهبران آزاده و متدین این قیام، منجر به تشكیل حكومت مستقل ملی و شیعه مذهب ایرانی در خراسان شد. مهم ترین ویژگی های این حكومت عبارت بود از: تنفّر و انزجار از عنصر مغولی و تثبیت ایدئولوژی تشیع امامی. نخستین حاكم سلسله ی سربداران، "عبدالرزاق باشتینی" بود كه به مدت دو سال و چهار ماه حكومت كرد. پس از وی، برادرش "وجیه الدین امیر مسعود" به حكومت رسید. امیر مسعود با این كه در مردم داری و مبارزه با حاكمان مغول و تثبیت حكومت سربداران، دارای موفقیت های بالایى بود، لیكن به خاطر اختلاف با شیخ حسن جوری(رهبر روحانی نهضت سربداران) و توطئه در قتل او، پایگاه مردمی خویش را از دست داد و حكومتش به تدریج رو به ضعف نهاد. به همین جهت سپاهش در نبرد با امرای مازندران متحمل شكست گردید و خود وی كشته شد. پس از مرگ امیر مسعود، 10 تن دیگر از این سلسله به حكومت رسیدند كه معروف ترین آن ها عبارتند از: شمس الدین علی، خواجه یحیى كرابی و خواجه علی مؤید. فقیه نامور شیعه شهید اول، معاصر با خواجه علی مؤید بود كه در پی دعوت خواجه از وی، كتاب شریف "اَللُّمْعَةُ الدَّمِشقیه" را در فقه امامی تدوین و به همراه نماینده ای به سوی خواجه علی مؤید در سبزوار فرستاد. سرانجام در پی هجوم "امیر ولی" به سبزوار و محاصره ی چهار ماهه ی این شهر در سال 783 قمری، خواجه علی مؤید، دست نیاز به سوی "تیمور لنگ گوركانی" دراز كرد، و از او یاری خواست. با تسلیم شدن خواجه علی مؤید به تیمور لنگ، پرونده ی حكومت سربداران نیز برای همیشه بسته شد و منطقه ی خراسان پس از 46 سال رهایی از یوغ استعمارِ مغولان، مجدداً مقهور و مغلوب آنان گردید.
مطالب مرتبط
