فرزانگان قفقاز [۱۶۲] - حاتم‌بیگ اردوبادی (...... - ۱۰۱۹ ق)
حاتم‌بیگ اردوبادی (...... - ۱۰۱۹ ق)
خواجه حاتم‌بیگ اعتمادالدوله اردوبادی فرزند ملك بهرام کلانتر، نواده خواجه نصیرالدین طوسی[۱] پسر عموی میرزا کافی اردوبادی[۲] و میرزا زین‌العابدین منشی اردوبادی[۳] پست‌های مهمی مثل کلانتری اردوباد، حاکم خوی، کرمان، شیراز و ریاست دیوان استیفاء در دولت صفوی را بر عهده داشته و آخرین سمت او تصدی وزارت شاه عباس اول از سال ۱۰۰۰ تا ۱۰۱۹ ق است.[۴] حاتم‌بیگ مورد توجه و عنایت خاص شاه عباس اول بوده و با اعطای لقب اعتمادالدوله علاقه و اعتماد خود به او را نشان داده است. حاتم‌بیگ وزیری دانشمند و ادیبی توانا بوده و در دوران تصدی وزارت، در محضر شیخ بهاءالدین محمد عاملی به شاگردی نشست و علم اسطرلاب را آموخت[۵] و با اسکندربیگ ترکمان نیز معاشرت نمود.[۶] شیخ بهایی التحفة الحاتمية= هفتاد باب به اسم شاگردش نوشت،[۷] مولی مظفر گنابادی الحاتيمة = قبلة الآفاق به نام او نگاشت،[۸] شعوری کاشانی مثنوی مؤنس‌الافکار را در مدح حاتم‌بیگ و شاه عباس اول سروده[۹] و شیخ علی‌نقی کمره‌ای او را مدح گفته است.[۱۰] حاتم‌بیگ در شعر و ادب شاگرد محتشم کاشانی بوده،[۱۱] و در شعر صافی تخلص می‌کرد و دیوان صافی اردوبادی منسوب به اوست.[۱۲] حاتم‌بیگ در طول وزارت ۲۰ ساله خود، با بخشودگی مالیاتی سبب تبلیغ عملی مذهب شیعه و پیشرفت اقتصادی در منطقه گردید. حاتم‌بیگ افزون بر آن از شیخ بهایی اجازه روایی گرفت و در سال ۹۸۴ ق به زیارت عتبات عالیات مشرف گردید و در سال ۱۰۱۰ ق گنبد حاتم خانی را در ضلع شرقی حرم مطهر رضوی احداث نمود.[۱۳]
حاتم‌بیگ در شب جمعه ۶ ربیع‌الاول ۱۰۱۹ ق (۱۶۱۰م) در پای قلعه دمدم[۱۴] ارومیه در اثر سکته وفات نمود و پیکرش به مشهد مقدس رضوی برگردانده شد و در زیر گنبدی که خود ساخته بود، به خاک سپرده شد. شاه عباس اول از وفات حاتم‌بیگ بسیار متأثر شد و به پاس تجلیل از خدمات ایشان، فرزندش میرزا ابوطالب را به منصب وزارت دیوان اعلی سرافراز گردانید.[۱۵] این بیت که حاکی از ارادت او به ساحت امام هشتم علیه‌السلام می‌باشد، از اوست:
از آن برگرد بر سر پیوسته گردم پاسبانش را
که شاید فرصتی یابم ببوسم آستانش را[۱۶]
پی نوشت:
۱. تاريخ روضة الصفا، ج ۸، ص ۵۸۱؛ تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۸۲۲؛ روضه الصفوية، ص ۷۰۹ و ۷۱۵؛ معبد نار عازار، ص ۲۶؛ روز روشان تذكري، ص ١٨٩؛ أعيان الشيعة، ج ۴، ص ۳۰۰.
۲. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۷۲۳؛ الذریعه، ج ۹، ص ۵۸۴.
۳. تذکره نصرآبادی، ص ۷۲.
۴. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۷۲۶.
۵. اعیان الشیعه، ج ۴، ص ۳۰۰.
۶. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۷۲۲.
۷. الذریعه، ج ۳، ص ۴۲۵.
۸. الذریعه، ج ۶، ص ۴؛ فهرست‌واره دست‌نوشت‌های ایران (دنا)، ج ۳، ص ۱۰۳.
۹. الذریعه، ج ۱۹، ص ۳۱۲.
۱۰. نزهةالخواطر، ج ۵، ص ۲۹۴؛ تذکره نتایج‌الافکار، ص ۷۳۴-۷۳۵.
۱۱. تذکره صبح گلشن، ج ۱، ص ۴۹۷.
۱۲. الذریعه، ج ۹، ص ۵۸۴.
۱۳. تاریخ آستان قدس، ص ۹۵-۹۶؛ خراسان ابنیه و مشاهیر مجموعه مقالات، ص ۳۰.
۱۴. واقع در سه کیلومتری ارومیه.
۱۵. تاریخ عالم آرای عباسی، ج ۲، ص ۸۰۷ و ص ۸۲۷.
۱۶. تاريخ روضة الصفا، ج ۸، ص ۵۸۱. همچنین درباره اردوباد و اهمیت آن ر.ك: مقاله اردوباد و هماهنگی آن در دوره اخیر صفوی از رسول جعفریان.
منبع: کتاب فرزانگان قفقاز، عادل مولایی، ص ۱۶۹ و ۱۷۰.
افزودن دیدگاه جدید