عذاب خداوند در لیلة المبیت

عذاب خدا در لیلة المبیت

چقدر نزد من خوشایند و دوست داشتنی هستی. اگر مردمانت مرا اخراج نمیکردند، غیر تو را برای سکونت بر نمی گزیدم. (۱)

این سخنان نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خطاب به شهر مکه است که ابن عباس آنها را نقل میکند. این نهایت علاقه ی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به سرزمین مقدس مکه است.

پیامبر، سرزمین جدش ابراهیم علیه السلام و سرزمین وحی را دوست داشت و حاضر نبود به راحتی از آن جدا شود. از همین رو بود که سیزده سال سختیها را به جان خرید و با وجود مهاجرت مسلمین به حبشه و مدینه، خود از آن سرزمین فاصله نگرفته بود. عبدالله بن عدی می گوید که پیامبر را سوار بر ناقه اش در کنار صفا و مروه دیدم. حضرت خطاب به مکه می فرمود:

تو بهترین زمین خدایی. تو دوست داشتنی ترین قطعه زمین برای خدایی. اگر مرا از اینجا اخراج نمی کردند، هرگز اینجا را ترک نمی کردم. (۲)

اما اقدامات مشرکین سرنوشت دیگری را برای پیامبر می طلبید؛ هنگامی که وعده و وعیدهای آنان در پیامبر کارساز نشد و جای بزرگترین حامیان پیامبر، عبدالمطلب و أبوطالب و حضرت خدیجه سلام الله علیهم را خالی دیدند، تصمیم بر اجرای نقشه ی شومی گرفتند؛ قتل پیامبر اسلام، آن هم به گونه ای که خاندان ایشان توانایی خون خواهی حضرت را نیز نداشته باشند.

لیلة المبیت

وقتی پیامبر از نقشه شوم مشرکین اطلاع یافت و به اجبار تصمیم به ترک مکه ی مکرمه گرفت، پسر عموی خویش، علی بن أبی طالب علیه السلام را فرا خواند و توصیه های لازم را به او گفت؛ اینکه در مکه بماند و امانات را به صاحبانش برگرداند و در فرصت مناسب خانواده ی پیامبر را به همراه خویش به مدینه بیاورد.

اما توصیه ی دیگر پیامبر اسلام این بود که شبانگاه به جای پیامبر صلی الله علیه و آله در بستر بیارامد تا پیامبر به راحتی منزل را ترک گوید و بدون مزاحمت کفار به مدینه هجرت کند.

امام علی علیه السلام پذیرفت. همان روانداز سبزرنگ پیامبر را بر خود کشید و بر جای پیغمبر خفت. کفار به بستر پیامبر یورش بردند تا او را برای همیشه از بین ببرند. اما با پسر عموی او رو برو شدند و او را بر جای پیامبر یافتند. پیامبر را از او جستند. حضرت فرمود که مگر او را به من سپرده بودید که الآن او را از من می خواهید. با شنیدن این پاسخ، کافران علی ابن ابیطالب علیه السلام را با خود برده و مورد ضرب و شتم قرار دادند.

خداوند این اقدام حضرت را ستود و جانفشانی امام را در قرآن کریم، جاودانه کرد؛

برخى از خلق در رضاى خداوند جان خویش را می دهند(۳)

لیلة المبیت از نگاهی دیگر (۴)

به تصریح آیات قرآن کریم، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از مکه اخراج شد. این صراحت را در آیات چهل سوره توبه و سیزده سوره ی مبارکه محمد و هفتاد و شش سوره ی مبارکه اسراء می توان جست.

قرآن کریم می گوید که پیامبر اسلام وقتی مورد تهدید مکیان قرار گرفت از آن دیار اخراج شد. امری که در مورد برخی پیامبران دیگر نیز اتفاق افتاد.

سنت الهی بر این است که در صورت اخراج یک پیامبر از شهرش، عذاب الهی مردمان آن شهر را فرا خواهد گرفت. در ماجرای حضرت لوط، به محض خروج نبی خدا عذاب الهی، اهالی شهر را فرا گرفت.همچنین در ماجرای موسی کلیم الله؛ همین که پیامبر خدا و همراهانش از رود نیل عبور کردند آب، فرعونیان را در خود بلعید و هلاک کرد. این یک وعده ی الهی است و تخلف ناپذیر.(۵)

در جریان اخراج رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز خداوند متعال بر این سنت تأکید نموده است؛ نزدیک بود که تو را از این سرزمین بیرون برانند که در این صورت جز مدت کمی باقی نمی ماندند. (۶)

چه بسیار مناطقی که از این منطقه ای که پیامبر را اخراج کردند قوی تر بودند، آنها نیز در برابر عذاب خداوند نه توان مقاومتی داشتند و نه یاری. (۷) از این رو با اخراج پیامبر اسلام، عذاب الهی حتمی بود؛ آن هم عذابی فوری نه با تأخیر.

پیامبر اسلام صلی الله علیه واله و سلم حتماً از این سنت خداوند مطلع بود و از آن رو که مهربانی و عطوفت ایشان زبانزد عام و خاص است، راه حلی برای ممانعت از وقوع عذاب خداوند متعال اندیشید.

در جریان عذاب قوم لوط، خداوند متعال عذابش را از یک گروه غیر از پیامبر خدا استثناء کرده است و آن گروه کسی نیست جز خاندان پیامبر؛ وقتی حضرت ابراهیم علیه السلام از عذاب قوم آگاه شد گفت که لوط در میان آنان است. خداوند فرمود که ما بهتر می  دانیم چه کسی در میان آنان است، ما لوط و خاندانش را نجات می دهیم. (۸) از همین رو بود که خداوند از لوط خواست تا خاندانش را هم با خود ببرد. (۹)

در داستان حضرت نوح علیه السلام نیز، شاید علت سوال حضرت نوح از خداوند متعال در مورد عدم نجات فرزندش با عنایت به همین سنت تخلف ناپذیر است. از این رو است خداوند حکیم در پاسخ، فرزند نوح را خارج از خاندان پیامبر می داند. (۱۰)

نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نیز با عنایت به این مطلب، خاندان خویش را از شهر خارج نکرد تا عذاب خدا را از مردمان این سرزمین دور بدارد. هرچند خداوند متعال وقتی شهر مکه را شهری امن قرار می دهد، خود در این امر پیشقدم است (۱۱) اما امنیت این شهر نه از ذات آن، که از حضور ولی خداست. (۱۲)

از این رو دور کردن عذاب از اهالی مکه را نیز میتوان از افتخارات انحصاری امیرالمومنین امام علی علیه السلام در این شب دانست. شاید از این راه بهتر معنی آیه ی مباهله را درک کنیم؛ وقتی خداوند متعال از حضرت علی علیه السلام تعبیر به نفس و جان پیامبر می کند (۱۳) چرا که در جای دیگر خطاب به پیامبر اسلام می فرماید: ما تا وقتی تو در میان این قوم باشی آنها را عذاب نخواهیم کرد. (۱۴)

منابع و پی نوشت ها :

[1]. تفسیر درالمنثور، جلد1، ص 123

[2]. همان

[3]. بقره، آیه 207؛ ترجمه تشکری

[4]. این نگاه، از مقاله دکتر امیرمحمود کاشفی برداشت شده است؛ «تحقیقی در قصه اخراج نبی اعظم صلی الله علیه و آله و بیتوته وصی علیه السلام و بررسی این واقعه از دیدگاه قرآن کریم»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 1386، شماره 181

[5]. اسراء، آیه 77

[6]. همان، آیه 76

[7]. محمد، آیه 13

[8]. عنکبوت، آیه 32

[9]. هود، آیه 81

[10]. همان، آیه 46

[11]. بقره، آیه 125

[12]. فتح، آیه 27

[13]. آل عمران، آیه 61

[14]. انفال، آیه 33