فصل شانزدهم: احکام خریدوفروش

فصل شانزدهم: احکام خریدوفروش

معاملات باطل و بخشی از کارهای حرام

1- خریدوفروش میته

سؤال 513- آیا جایز است ماهی‌های حرام را به کفّار بفروشند و پول حاصل آن را مصرف کنند یا به حکومت اسلامی بدهند؟
جواب: فروختن به کسانی که آن را حلال می‌دانند جایز است و همچنین بیع میته و غذای نجس و بعضی از حیوانات غیر مأکول، ولی فروختن شراب و مانند آن جایز نیست.

 

2- موسیقی

سؤال 514- حکم موسیقی سنّتی و غیر سنّتی چیست؟
جواب: آهنگهایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است و غیر آن اشکالی ندارد.
سؤال 515- طبل زدن در مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) چه حکمی دارد؟
جواب: تعظیم شعائر حسینی از افضل قربات است و از هر وسیله معقول می‌توان استفاده کرد، استفاده از طبل اگر با آهنگهای مناسب مجالس فساد نباشد اشکالی ندارد.
سؤال 516- استفاده از طبل و سنج در مراسم عزاداری و غیر آن چه حکمی دارد؟
جواب: استفاده از طبل و سنج در این مراسم آن چنان که معمول است و آهنگ لهوی در آن نیست اشکالی ندارد.
سؤال 517- بعضی از موسیقی‌های تلویزیون همان موسیقی غربی است که تنها آوازش برداشته شده است پخش و گوش دادن به آن چه صورت دارد؟
جواب: اگر در محیط ما نیز جزء موسیقی مناسب مجالس لهو و فساد حساب شود حرام است.
سؤال 518- بعضی از اهل خبره می‌گویند: برخی از موسیقی‌های رادیو و تلویزیون، موسیقی رقص است. خریدوفروش نوار آنها و استماع آن چه صورت دارد؟
جواب: در صورتی که این امر ثابت شود، جایز نیست.
سؤال 519- چه نوع موسیقی حرام است؟
جواب: موسیقی‌هایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام می‌باشد و غیر آنها حلال است و تشخیص آن با مراجعه به عرف عام امکان‌پذیر است.
سؤال 520- آیا هر نوع موسیقی حرام است؟ حکم آن در موارد مشکوک چیست؟
جواب: کلّیّه صداها و آهنگهایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام و غیر آن جایز است و در مصادیق مشکوک اصل برائت است و احتیاط مستحب اجتناب است.
سؤال 521- نی زدن اگر موجب فساد نباشد چه حکمی دارد؟
جواب: اگر از قبیل آهنگهایی باشد که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است.
سؤال 522- خواندن سرود توسط زنان به صورت دسته جمعی همراه با مردان اگر موجب مفسده نباشد چه حکمی دارد؟
جواب: خالی از اشکال نیست.
سؤال 523- بنابر قول بعضی از فقها غنا در مجالس عروسی استثنا شده است، نظر مبارک حضرت عالی چیست؟
جواب: فرقی میان مجالس عروسی و غیر عروسی (بنابر احتیاط) نیست.
سؤال 524- چه نوع آلات موسیقی حرام است، آیا آهنگهایی که همراه با رژه نظامی نواخته می‌شود حرام است؟
جواب: منظور آلاتی است که غالباً از آن برای حرام استفاده می‌شود، امّا آهنگهای رژه نظامی حرام نیست.
سؤال 525- حکم شرعی وسایل موسیقی از قبیل سه تار و سنتور و … که در مجالس لهو و لعب مانند مجالس عروسی از آنها استفاده نمی‌شود چیست؟
جواب: ساختن و خریدوفروش هرگونه وسیله‌ای که غالباً برای حرام از آن استفاده می‌شود حرام است و اگر وسیله مشترک باشد جایز است.
سؤال 526- گوش دادن به آواز زن نامحرم برای مرد در صورتی که اشعار مذهبی بخواند و موجب مفسده هم نباشد چه حکمی دارد؟
جواب: اشکال دارد.
سؤال 527- اساساً چه ملاکی برای تشخیص غنای حرام از حلال وجود دارد؟ حکم شنیدن موسیقی و ترانه چیست؟ و آیا بین موسیقی نوین و سنّتی یا بین موسیقی فرح‌انگیز و حزن‌انگیز از نظر شرعی تفاوتی وجود دارد؟
جواب: همان‌گونه که در مسائل سابق اشاره شد، موسیقیهای مناسب مجالس لهو و فساد حرام است و غیر آن حلال است و تفاوتی میان موسیقی سنّتی و نوین و یا فرح‌انگیز و غیر آن نیست.
سؤال 528- دایره زدن در مجالس عروسی و غیر عروسی چه حکمی دارد؟
جواب: حکم دایره زدن حکم سایر آلات موسیقی است و فرقی میان مجالس عروسی و غیر آن نمی‌باشد (بنابر احتیاط واجب).
سؤال 529- آواز خواندن زن برای زنان و برای شوهرش چه به صورت غنا و چه بدون غنا چه حکمی دارد؟
جواب: برای شوهرش و برای سایر زنان بدون غنا و بدون آهنگهای مناسب لهو و فساد اشکال ندارد.
سؤال 530- قرآن خواندن زن در حضور مردان غریبه چه حکمی دارد و آیا می‌تواند بدون حالت غنا اشعاری را به صورت تک‌خوانی برای مردان بخواند؟
جواب: اگر با آهنگ بخواند اشکال دارد.
سؤال 531- زنان در کشمیر در مراسم ازدواج برای استقبال داماد و عروس در خیابانها و در جمع نامحرمان ترانه‌های محلّی می‌خوانند، این عمل چه حکمی دارد و آیا شرکت در این مراسم شرعاً اشکال دارد؟
جواب: خواندن این ترانه‌ها جایز نیست و شرکت در اینگونه مجالس اشکال دارد.
سؤال 532- آیا تلاوت قرآن به صورت سرود و همراه با آهنگ جایز است؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 533- گوش دادن به موسیقی تند در نوارهای جدید که از طرف ارشاد تکثیر می‌شود چه حکمی دارد؟
جواب: همان‌گونه که گفته شد کلّیّه صداها و آهنگهایی که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود و فرقی میان نوارهایی که از طرف ارشاد پخش می‌شود و غیر آن نمی‌باشد.

 

3- رقص

سؤال 534- رقص زن در مجلس زنان چه حکمی دارد؟
جواب: رقص زن جز برای همسر خود جایز نیست.
سؤال 535- آیا رقص در مجالس عروسی جایز است؟
جواب: رقص منشأ فساد است و اشکال دارد خواه رقص زن برای زن یا مرد برای مرد و یا زنان برای مردان باشد ولی رقص زن برای همسرش اشکال ندارد.
سؤال 536- آیا نگاه کردن به رقص جایز است؟
جواب: نظر کردن به رقص حکم خود آن را دارد.
سؤال 537- آیا جایز است زن در میان زنان برقصد و اگر جایز نیست حکم نشستن زنان در تالارها و یا در چنین مجالسی چگونه است؟
جواب: همان‌گونه که گفته شد تنها رقص زن برای شوهرش جایز است و بقیّه اشکال دارد و رقصیدن زن در بین زنها و یا مرد در بین مردها جایز نیست و در مجالس معصیت نباید شرکت کنید.

 

4- دست زدن

سؤال 538- دست زدن همراه با مدّاحی در مجالس شادی ائمّه معصومین (علیهم السلام) و روزهای تولّد آنها از نظر شرعی چه حکمی دارد؟
جواب: دست زدن اگر با امور حرام دیگری مقرون نباشد حرام نیست، ولی در مساجد و حسینیّه‌ها از آن پرهیز کنید.
سؤال 539- در تهران و بعضی از شهرهای دیگر، برخی از گویندگان و مدّاحها در تولد ائمّه اطهار (علیهم السلام) مردم را به کف زدن تشویق می‌نمایند. لطفاً مرقوم فرمایید اصلا کف زدن جایز است؟
جواب: کف زدنهای معمولی حرام نیست ولی رعایت احترام مساجد و حسینیّه‌ها لازم است.
 

5- قمار

سؤال 540- چه نوع بازیهایی قمار محسوب می‌شود؟ اخیرا در این مناطق بازیهایی به نام «رُمینو» که مشکوک به نظر می‌رسد رواج یافته، آیا می‌توان بازی فوق را انجام داد؟
جواب: آنچه در میان مردم به عنوان قمار شناخته می‌شود حرام است و موارد مشکوک اشکالی ندارد به شرط اینکه پول یا چیز دیگری برد و باخت نکنند.
سؤال 541- آیا بازی با پاسور بدون برد و باخت جایز است؟
جواب: اگر پاسور در عرف عام از آلت قمار خارج شده و صرفاً به عنوان یک سرگرمی استفاده می‌شود بازی با آن بدون برد و باخت مالی اشکال ندارد.
سؤال 542- مؤسّسه‌هایی در کشور اتریش با عنوان بدون درد سر صاحب 30000 دلار شوید فرمهایی را به ترتیب زیر در اختیار متقاضیان قرار می‌دهند:
الف) متقاضی مثلا زید فرم را از شخص نامبرده در ردیف پنجم به مبلغ 30 دلار می‌خرد.
ب) سپس 30 دلار چک تضمینی به نام شخص ردیف اوّل و 30 دلار چک تضمینی به نام مؤسّسه به همراه فرم خریداری شده که در آن نام و مشخصات خود را درج نموده است برای آن مؤسّسه می‌فرستد (یعنی در مجموع 90 دلار می‌پردازد).
ج) پس از مدتی چهار عدد فرم که در آن نام ردیف اوّل حذف گردیده و نامهای ردیف‌های پایین هر یک، به یک ردیف بالاتر ارتقا نموده به دست آقای زید می‌رسد البتّه به این ترتیب نام آقای زید در ردیف پنجم قرار می‌گیرد.
د) آقای زید 4 فرم واصل شده را به چهار نفر متقاضی جدید به قیمت هر فرم 30 دلار می‌فروشد به این ترتیب علاوه بر 90 دلار پرداختی 30 دلار اضافه نیز دریافت می‌کند.
ه-) افرادی که فرمهای آقای زید را خریده‌اند هرکدام به ترتیب سابق عمل نموده (به ترتیبی که در شماره 2 توضیح داده شد) و هر یک 4 فرم جدید دریافت می‌نمایند کم‌کم نام زید از ردیف پنجم به ردیفهای بالاتر ارتقا می‌یابد تا به ردیف اوّل می‌رسد و در اینجا هر متقاضی جدید موظّف است 30 دلار به حساب آقای زید واریز نماید که جمعاً حدود 30000 دلار خواهد شد، بعد نام ایشان نیز از لیست خارج شده و ردیفهای بعد به ترتیب بالا می‌آیند. آیا شرکت در این مؤسّسه جایز است؟
جواب: شرکت در این کار حرام و پول عاید از آن مباح نیست و در واقع این نوعی کلاه‌برداری مرموز برای تصاحب اموال دیگران است.

 

6- شطرنج

سؤال 543- آیا بازی با شطرنج در عصر حاضر اشکال دارد؟
جواب: اگر شطرنج در عرف عام از آلات قمار محسوب شود بازی با آن حرام است و اگر از حالت قمار خارج و جزء ورزشهای فکری در آمده باشد اشکالی ندارد.
سؤال 544- نظر حضرت عالی در مورد بازی با آلات قمار همچون شطرنج و پاسور بدون برد و باخت چیست؟
جواب: در مورد بازی با آلات قمار بدون برد و باخت احتیاط واجب اجتناب است و امّا در مورد شطرنج و پاسور همان‌گونه که در بالا ذکر شد چنانچه در عرف عام واقعاً به عنوان ورزش یا سرگرمی شناخته شود جایز وگرنه حرام است.

 

7- مجسمه‌سازی

سؤال 545- این جانب مدّتی است که بعضی از تصاویر را بر روی چوب به صورت برجسته حک می‌کنم و از این طریق امرار معاش می‌نمایم چون شنیده بودم که ساخت مجسمه کامل دارای روح حرام می‌باشد نه بخشی از حجم بدن، آن هم به صورت حک بر روی چوب، آیا امرار معاش این جانب از این راه شرعاً جایز می‌باشد؟
جواب: این قبیل نقوش برجسته شرعاً اشکالی ندارد ولی سعی کنید نقشهایی که موجب ترویج ادیان و مذاهب غیر اسلامی می‌شود و یا تصویرهایی که موجب فساد اخلاق است نبوده باشد.
سؤال 546- مجسمه‌سازی تمام تنه یا نیم‌تنه انسان یا حیوان چه حکمی دارد، نقّاشی آنها چطور؟
جواب: مجسمه‌سازی اشکال دارد و نقّاشی جایز است.
سؤال 547- خریدوفروش مجسمه‌هایی که از گچ یا مواد ساخته می‌شود و به عنوان اسباب بازی و یا برای نگهداری در منازل به کار می‌رود، چه حکمی دارد؟ مثل انواع عروسکها و سگها و گربه‌ها و مرغها که از گچ یا مواد ساخته می‌شود؟
جواب: هرگاه به صورت اسباب‌بازی باشد مانعی ندارد ولی بهتر آن است که از آنها برای تزیین استفاده نشود.
سؤال 548- با توّجه به اینکه ساختن مجسمه‌های دارای روح مطابق اجماع فقها حرام است، چرا در کشور اسلامی ما مجسمه می‌سازند و در میادین شهرها نصب می‌کنند و پارکها را مزیّن به آن می‌کنند و بیت المال را صرف ساختن آن می‌نمایند، آیا حرمت به حال خود باقی است یا حکم ثانوی بر آن مترتّب شده است؟
جواب: مجسمه‌سازی اشکال دارد و شایسته است از نگهداری این گونه مجسمه‌ها پرهیز شود.
سؤال 549- آیا حرمت نقّاشی و مجسمه‌سازی به دلیل برداشت شرک‌آمیز از آنها و جنبه بت‌پرستی آن است؟ در این صورت امروز که این امور ذهنیّت بت‌پرستی را در عموم مردم ایجاد نمی‌کند و به عنوان هنر شناخته شده و به کار گرفته می‌شود، پرداختن به آن چه حکمی دارد؟
جواب: مجسمه‌سازی و خریدوفروش آن در هر حال اشکال دارد مگر در مواردی که جنبه اسباب‌بازی دارد.
سؤال 550- از آنجا که رشته نقّاشی و مجسمه‌سازی در تعدادی از دانشگاه‌های ایران اسلامی تدریس می‌شود، این رشته‌ها چه حکمی دارد؟
جواب: رشته نقّاشی اشکالی ندارد.
سؤال 551- استفاده از هنر مجسمه‌سازی در ترویج شعائر اسلامی چه حکمی دارد و اصولا آیا موضوع اینگونه کارهای هنری در کیفیّت حکم تأثیری دارد؟
جواب: از جوابهای بالا روشن شد.

 

8- غیبت

سؤال 552- معنای غیبت را بیان فرمایید؟
جواب: غیبت آن است که عیب پنهانی کسی را پشت سر او بگویند ولی در مواردی که مسأله مهمّی مطرح است مانند موارد مشورت و اصلاح ذات البین و امثال آنها استثنا شده است.
سؤال 553- شخصی به رفیق خود می‌گوید: شما اگر فلان کار را انجام بدهید همه بر ضدّ تو حرف می‌زنند، آیا پشت سر «همه» غیبت است؟
جواب: این عبارت غیبت محسوب نمی‌شود.
سؤال 554- شخصی را می‌شناسیم که هر وقت با او برخورد می‌کنیم و گفتگو و صحبت را آغاز می‌کنیم بسیار وسواس دارد و با کوچکترین حرف و صحبتی می‌گوید: غیبت نکن، لطفاً معنای غیبت را مختصراً توضیح فرمایید؟
جواب: غیبت آن است که عیب مستور کسی را پشت سر او بگویند و اگر از این قبیل نباشد نباید مردم را نهی کرد و نسبت غیبت به آنها داد.
سؤال 555- آیا غیبت کردن مسئول اداره و یا کارمندی که خلافی مرتکب شده، جایز است؟
جواب: اگر به قصد نهی از منکر باشد و اثر داشته باشد لازم است.
سؤال 556- آیا گفتگو درباره رسوم، آداب، گفتار، کردار، طرز لباس پوشیدن، شکل ظاهری، ادا درآوردن روستایی، شهری‌ها و قبایل گوناگون ایران و سایر کشورها غیبت محسوب می‌شود؟
جواب: اگر به قصد عیب‌جویی و مسخره کردن نباشد اشکالی ندارد.
سؤال 557- آیا بررسی کارهای مسئولی از مسئولین نظام مقدّس جمهوری اسلامی در غیاب او با عنایت به مفاد حدیث شریف «کلّکم راعُ و کلّکم مسئول عن رعیته» از نظر شرع مقدّس اسلام غیبت محسوب می‌شود؟
جواب: بررسی مسائل اجتماعی و انتقادهای سازنده و مثبت غیبت محسوب نمی‌شود.

 

9- دروغ

سؤال 558- داستانهایی که ساخته می‌شود و طبعاً دروغ هستند و واقعیّت ندارند (امّا برای آموزش مثبت به مخاطبین ساخته و گفته می‌شود) از لحاظ فقه و شریعت مقدّس اسلام چه حکمی دارد؟
جواب: اگر قرینه‌ای بر تخیّلی بودن آن وجود داشته باشد مانعی ندارد.

 

10- هیپنوتیزم

سؤال 559- آیا هیپنوتیزم از نظر اسلام حرام است؟
جواب: برای مقاصد طبّی و مانند آن مانعی ندارد ولی برای کشف امور پنهانی یا خبر از گذشته و آینده و حال جایز نیست.

11

- خریدوفروش موادّ مخدّر

سؤال 560- آیا صحیح است که بگوییم خریدوفروش موادّ مخدّر مانند خریدوفروش شراب است به این معنا که خریدار مالک مواد نمی‌شود و فروشنده مالک ثمن و مبلغ آن مواد نمی‌باشد؟
جواب: آری صحیح است و معامله این مواد باطل است.
سؤال 561- فرموده‌اید استفاده از موادّ مخدّر حرام است آیا برای اشخاصی که مدّت 20 سال یا بالاتر از تریاک استفاده می‌کنند و سنّ آنها بالاست نیز حرام است؟
جواب: استفاده از موادّ مخدّر برای هیچ‌کس جایز نیست مگر این که اگر کسی بخواهد آن را ترک کند جانش به خطر بیفتد.

 

12- شعبده‌بازی

سؤال 562- شعبده‌بازی را به عنوان کسب قرار دادن چه حکمی دارد؟ آیا شرکت در مجلس یا محفلی که در آنجا شعبده‌بازی می‌شود اشکال دارد؟
جواب: بازیهایی که به عنوان نمایش و سرگرمی و تفریح در بعضی مجالس مشاهده می‌شود که تردستی و زرنگی شخص را نشان می‌دهد و غرضی جز آن در کار نیست اشکالی ندارد. امّا اگر برای اغفال مردم باشد نوعی از سحر است که کسب آن حرام و حضور در آن مجلس هم حرام است.

 

13- فال گرفتن

سؤال 563- بعضی از اشخاص در خارج با فالگیری از جامع الدّعوات و یا دوازده برج، از آینده و گذشته و مرض مراجعین خبر می‌دهند و می‌گویند: فلان گرفتاری داری یا خواهی داشت، فلان مقدار باید بدهی تا دعای حسابی بنویسم و دعای محبّت مابین دخترها و پسرها و زوجها و برای دیوانه‌ها و جن‌زده‌ها می‌نویسند و پولهای زیادی دریافت می‌کنند و در ضمن نماز جمعه و نماز جماعت می‌روند، بفرمایید پول گرفتن در مقابل این کارها چه حکمی دارد؟
جواب: پول گرفتن در برابر این کارها جایز نیست.
سؤال 564- آیا رجوع به فالگیرها و جادوگران برای معالجه جایز است در حالی که گاهی از اوقات امراض سختی را معالجه می‌کنند؟
جواب: رجوع به آنها حرام است.
سؤال 565- آیا دعانویسی و پول گرفتن در مقابل آن به عنوان کسب یا هدیه جایز است؟
جواب: اگر دعاهای مشروعه مأثوره باشد مانعی ندارد ولی دعانویسی خرافی حرفه‌ای جایز نیست.

 

14- تراشیدن ریش

سؤال 566- آیا روایات مربوط به این که ریش‌تراشی مُثله است دلالت بر حرمت تراشیدن ریش نمی‌کند؟
جواب: این روایات شاید ناظر به جایی است که کسی به اجبار محاسن دیگری را بتراشد و امّا اگر با موافقت او بتراشد داخل عنوان مُثله نیست، هرچند احتیاط واجب ترک آن است.
سؤال 567- تراشیدن موی صورت و گلو و گونه با تیغ یا ماشینهای برقی چه حکمی دارد؟
جواب: در مورد موهای صورت اشکال دارد ولی در مورد موهای گونه و گلو اشکال ندارد.
سؤال 568- آیا زیر گردن پشت گردن و قسمتی از پایین چشمها را با تیغ زدن اشکال دارد؟
جواب: اشکال ندارد.
سؤال 569- چندی پیش در جریان مسأله‌ای از احکام معظّم له مبنی بر عدم جواز شرعی غیبت شخص ریش‌تراش (در خصوص تراشیدن ریش قرار گرفتیم) مضمون مسأله چنین بود که «نظر به اینکه بعضی از علما و مجتهدین تراشیدن ریش را حرام نمی‌دانند جایز نیست از شخص ریش‌تراش در خصوص این عمل غیبت شود» بفرمایید کدام یک از علما این کار را مجاز می‌دانند؟
جواب: بعضی از مراجع گذشته که الآن در قید حیات نیستند و بعضی از مراجع زنده، حکم به حرمت نمی‌نمایند، شاید شخص مزبور مقلّد آنها باشد.
سؤال 570- انسان در اوایل جوانی دارای ریشهای کم‌پشت و بعضی از قسمتهای صورت او خالی از مو می‌باشد، آیا تراشیدن صورت به قصد اینکه ریشها پرپشت شود و قسمتهای خالی از ریش هم پر شود حرام است؟
جواب: اگر موهای صورت نوجوان کم بوده باشد به طوری که صدق ریش بر آن نکند تراشیدن آن مانعی ندارد.

 

15- مسائل عزاداری

سؤال 571- آیا زنجیر زنی و قمه‌زنی و شمشیر زنی در عزای امام حسین (علیه السلام) جایز است؟
سؤال 572- آیا تعزیه و شبیه‌خوانی اشکال دارد و اگر اشکال نداشته باشد بفرمایید که اگر مرد لباس زنان را در تعزیه بپوشد و به جای او بخواند اشکال دارد؟ و آیا صدای شیپور و طبل و دهل در تعزیه حرام است یا خیر؟ در پایان مستدعی است شرایط تعزیه‌خوانی را بیان فرمایید.
جواب: شبیه‌خوانی اگر با دروغ و آلات لهو توأم نباشد و موجب توهین به مقام شامخ حسین بن علی (علیه السلام) یا سایر شهدا نشود اشکالی ندارد و احتیاط آن است که مردان لباس زنان را نپوشند.
سؤال 573- آیا شبیه‌خوانی- که نمایش مذهبی است و درباره واقعه عاشورا یا اربعین حسینی (علیه السلام) برگزار می‌گردد- جایز است؟
جواب: اگر امر خلاف شرعی در آن نباشد و موجب هتک مقدّسات نشود اشکالی ندارد.
سؤال 574- سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیری که دارای چاقو و یا تیغ می‌باشد و منجر به زخمی شدن بدن و جاری شدن خون می‌شود، چه حکمی دارد؟
جواب: همان‌گونه که قبلا نیز اشاره کرده‌ایم مسأله عزاداری حضرت سیّد الشهداء (علیه السلام) در هر زمان و در هر مکان از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداکاری و شجاعت در مسلمین است ولی کیفیّت عزاداری باید چنان باشد که بهانه‌ای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود و این مراسم عظیم و پرشکوه تضعیف نگردد و به همین جهت از کارهایی که موجب وهن مذهب است باید پرهیز شود.
سؤال 575- نظر مبارک را در رابطه با کیفیّت مطلوب نحوه برگزاری عزاداری سالار شهیدان (علیه السلام) بیان فرمایید؟
جواب: بهترین شیوه عزاداری، تشکیل مجالس با شکوه و ذکر اهداف مقدّس امام حسین (علیه السلام) و تاریخچه کربلا و تحلیل فرازهای آن و مراسم سوگواری، و همچنین تشکیل دسته‌جات عزاداری با شکوه، توأم با شعارهای بیدارکننده و سازنده و پخش جزوه‌ها و پوسترهای حساب شده و پرمحتوا و استفاده از پلاکاردها یا شعارهای جالب و جذاب و روشن‌کننده اهداف عزاداری حضرت سیّد الشهداء (علیه السلام) و مانند آن است.
سؤال 576- در آستارا، سنّتی است که مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسأله بدین صورت است که: روز تاسوعا و عاشورا عَلَمی که در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصّی می‌دهند که آن فرد با حرکتهای مخصوص و حتی گاهی با حمله‌ور شدن به زنان و مردان و ترساندن بچّه‌ها و به تعبیر مردم علم را جوش می‌آورند و آن را نسبت به امام حسین (علیه السلام) می‌دهند، مردم دور آن جمع می‌شوند و می‌گویند عَلَم فرد را دنبال خود می‌برد، وقتی عَلَم بعضی از افراد را زخمی می‌کند به معنای آن است که آن فرد، انسان بدی است و با دیده تردید به عَلَم نگاه کرده است. متأسفانه عَلَم در دست افراد معلوم الحال به جوش می‌آید و گاهی افراد متدیّن و وجیه را زخمی می‌کند، نظر شما را در این مورد خواستاریم؟
جواب: عزاداری حضرت خامس آل عبا (علیه السلام) از موجبات مهمّ تقویت دین است ولی نباید آن را آلوده به اینگونه کارهای نادرست کرد که موجب اذیّت و آزار عزاداران و هتک حرمت افراد آبرومند شود.
سؤال 577- در شرایطی که دشمنان اسلام سعی در منزوی کردن مسلمانان دارند و با حیله‌هایی می‌خواهند اسلام را خرافی و مسلمانان را بی‌منطق معرفی کنند، انجام برخی اعمال که در متن دین وجود نداشته و در بعضی مناطق عدّه‌ای در تظاهر به اسلام و تعظیم شعائر، مرتکب آن می‌شوند که احیاناً موجبات وهن شیعه و عزاداری را فراهم آورده است، چه حکمی دارد؟
جواب: لازم است در این شرایط و اوضاع پیروان اهل بیت (علیهم السلام) و عاشقان مکتب حسینی از هرکاری که موجب وهن این مراسم می‌شود بپرهیزند و به جای آن به سراغ مراسمی بروند که عظمت اهداف حسینی را بیش از پیش آشکار می‌سازد و اگر جمعی از بزرگان فقهای پیشین (رحمه الله) در عصر و زمان خود بعضی از این کارها را به دلایلی اجازه فرموده‌اند، هرگاه در عصر و زمان ما بودند مسلّماً نظر دیگری داشتند. خداوند همه ما را از پیروان مکتب آن بزرگوار و جان‌نثاران او قرار دهد.
سؤال 578- در شهرستان ما مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا و سایر ایّام بصورت تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود، تا شش سال قبل که فقط در محلّ ما برگزار نمی‌شد اهالی محل به محلّات دیگر جهت دیدن تعزیه می‌رفتند و در آن محلّات با مشکلات زیادی مواجه می‌شدند لهذا تصمیم گرفتیم این مراسم را در محلّ خودمان برگزار کنیم نظر شما چیست آیا در این شرایط تعزیه‌خوانی جایز است؟
جواب: چنانچه تعزیه‌خوانی مشتمل بر امر حرامی مانند دروغ یا هتک حرمت امامان بزرگوار و بزرگان دیگر و امثال اینها نباشد و مانع مجالس سخنرانی و نماز نگردد اشکالی ندارد.
سؤال 579- آیا استفاده از وسایلی که به شکل صلیب هستند و در ماه محرم الحرام در جلوی صف عزاداری حمل می‌شود جایز است؟
جواب: این علامتها تداعی صلیب را نمی‌کنند ولی عزاداری هرچه ساده‌تر باشد بهتر است.
سؤال 580- آیا پول دادن به مرثیه‌سرایانی که در لابه‌لای اشعار و سخنان خود بعضی از مصایب بی‌مدرک یا ضعیف السّند را نقل می‌کنند و یا با غنا می‌خوانند جایز است و آیا نقل اینگونه مطالب به عزاداری ضربه نمی‌زند؟
جواب: پول را در برابر کارهای مشروع آنها بدهند و نسبت به کارهای خلاف نهی از منکر کند.

 

16- ربا

سؤال 581- ربا گرفتن و دادن به کفّار و بانکهای اسلامی چه حکمی دارد؟
جواب: ربا گرفتن از کفّار و از بانک حکومت غیر اسلامی جایز است و امّا ربا دادن به آنها مجاز نیست مگر در صورت ضرورت که نگرفتن وام از آنها باعث عسر و حرج و یا ضعف و ذلّت مسلمین در آن گونه کشورها شود.
سؤال 582- بهره 13 درصدی که بانکها در ازای وام می‌گیرند، یا بهره 10 درصدی که در برابر سپرده‌های درازمدت می‌دهند و از اوّل چنین شرطی می‌کنند، آیا ربا محسوب می‌شود؟
جواب: اگر آیین‌نامه‌های بانک که در زمینه عقود شرعیّه و راههای نجات از رباست عملی شود اشکالی ندارد.
سؤال 583- آیا محاسبه نرخ تورم در دیون و مطالبات، ربا محسوب می‌شود؟
جواب: مسأله تورّم در عصر ما با این شدّت و وسعت که زاییده پولهای کاغذی است هرگاه در عرف عام به رسمیّت شناخته شود در فرض مسأله ربا نخواهد بود (همان طور که از بعضی کشورهای خارجی نقل می‌کنند که آنها نسبت به سپرده‌های بانکی هم نرخ تورّم را محاسبه می‌کنند و هم سود را) در چنین شرایطی محاسبه نرخ تورّم ربا نیست ولی سود زاید بر آن رباست امّا در محیط ما و مانند آن که در عرف عام نرخ تورّم در بین مردم محاسبه نمی‌شود کلا ربا محسوب می‌شود زیرا اشخاصی که به یکدیگر وام می‌دهند بعد از گذشتن چند ماه یا بیشتر عین پول خود را مطالبه می‌کنند و تفاوت تورّم محاسبه نمی‌شود و اینکه در محافل علمی تورّم به حساب می‌آید به تنهایی کافی نیست زیرا مدار بر عرف عام است، ولی ما یک صورت را استثنا می‌کنیم و آن در جایی است که مثلا بر اثر گذشتن سی سال تفاوت بسیار زیادی حاصل شده باشد و لذا در مورد مهریه‌های قدیم زنان یا مطالباتی از این قبیل احتیاط واجب می‌دانیم که باید به نرخ امروز حساب شود، یا لااقل مصالحه کنند.

 

شرایط خریدار و فروشنده

سؤال 584- با توجّه به مسأله 1776 رساله شریفه حضرت عالی در مورد بالغ بودن فروشنده، چنانچه می‌دانید در کنار خیابانها و یا ترمینالها و … بچّه‌ها سیگار، شیرینی‌جات و … می‌فروشند، آیا می‌توان از آنها خرید کرد؟ در صورت منفی بودن
جواب بفرمایید اگر کسی بدون آگاهی خرید کند وظیفه‌اش چیست؟
جواب: در دو صورت اشکال ندارد: نخست اینکه طرف معامله در واقع ولیّ طفل باشد و طفل وسیله رساندن جنس یا پول گردد، دیگر اینکه طفل طرف معامله است ولی یقین داشته باشیم که این کار با رضایت ولی انجام می‌گیرد در این صورت تصرّف در چنین اجناسی شرعاً جایز است.
سؤال 585- ولایت بر مال غایب در صورت فقدان ولی به عهده چه کسی است؟
جواب: در صورت نبودن ولی، ولایت بر مال شخص غایب با حاکم شرع یا کسی که حاکم شرع تعیین کرده است می‌باشد بلکه در صورت وجود ولی نیز احتیاط واجب اجازه گرفتن از حاکم شرع است.
سؤال 586- به نظر حضرت عالی اختیارات فقیه در باب ولایت چگونه و چقدر است، مثلا آیا می‌تواند در شئون زندگی امّت دخالت کند و آیا باید فقیه حاکم بر نظام اسلامی باشد یا خیر؟
جواب: در کتاب أنوار الفقاهة، در بحث ولایت فقیه، مفصّل نوشته‌ایم.

 

معامله نقد و نسیه

سؤال 587- اگر جنسی که دارای قیمت مشخصی است به صورت نسیه به بیشتر از آن قیمت فروخته شود، چه حکمی دارد؟
جواب: معمولا قیمت جنس در صورت فروش نقدی و نسیه‌ای متفاوت است و این تفاوت شرعاً اشکالی ندارد و ضمیمه کردن دستمال و کبریت و امثال آن لازم نیست.
سؤال 588- اگر کسی به فروشنده یخچال بگوید: از تو صد عدد یخچال می‌خرم و بعد از یک هفته پول آن را می‌پردازم آیا چنین معامله‌ای صحیح است؟
جواب: اگر یخچالهای مورد معامله در اختیار خریدار قرار گیرد مانعی ندارد.
سؤال 589- شخصی متاعی را فروخته و به صورت مجزّا آن را نگهداری می‌کند ولی هنوز از خریدار خبری نشده است اکنون با اینکه در کیفیّت ساخت و تهیّه آن جنس ظرافت خاصّی قائل شده است بایع درباره آن جنس چه وظیفه‌ای دارد (و اگر پول آن را قبلا دریافت کرده باشد چطور)؟
جواب: هرگاه مشتری تا سه روز پول جنسی را که نقداً خریداری کرده نیاورد فروشنده حق فسخ دارد و اگر پول آن متاع را داده آن چیز در نزد شما امانت است.

 

خریدوفروش طلا و نقره

سؤال 590- معامله طلا با طلا با افزایش قیمت چه حکمی دارد؟ راه حلّ شرعی این نوع معاملات چیست؟
جواب: بهترین راه برای معامله طلا در اینگونه موارد این است که دو معامله جداگانه انجام شود مثلا یک کیلو طلا را با پول نقد یک میلیون و یک صد هزار تومان بفروشند و در مجلس ردّ و بدل شود سپس یک کیلو طلا را که در رأس یک سال تحویل داده شود به یک میلیون از او خریداری کند، نتیجه آن می‌شود که صاحب طلا با این دو معامله طلای خود را در رأس سال خواهد گرفت به اضافه یک صد هزار تومان.
سؤال 591- آیا معامله طلا با طلا در صورت تفاوت وزن اشکال دارد؟
جواب: معامله طلا با طلا با تفاوت وزن جایز نیست هرچند یکی از نوع مرغوب و دیگری از نوع نامرغوب باشد، راه صحّت معامله آن است که نوع مرغوب را تبدیل به پول کنند و بخرند و سپس نوع دوّم را به همین طریق بفروشند.
سؤال 592- بسیاری از خانواده‌ها بر اساس یک سنّت غلط به داماد خود انگشتری یا ساعت یا گردنبند یا حلقه طلا هدیه می‌دهند و آنها نیز از آن استفاده می‌کنند و در نتیجه زشتی این کار از بین می‌رود. مستدعی است نظر مبارک را در مورد استفاده مردها از انگشتر و دیگر زیور آلات و همچنین هدیه دادن آن به دامادها و جوانان و همچنین ساختن و خریدوفروش آن که مقدّمه و زمینه‌ساز این منکر است صریحاً مرقوم فرمایید تا جوانان و دیگر طبقات جامعه وظیفه شرعی خود را بدانند.
جواب: زینت طلا برای مردان مطلقاً حرام است و مسلمانان و پیروان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) باید به پیروی از دستورات آن بزرگواران از این امر اجتناب ورزند و فرقی در میان هدیه و غیر هدیه و داماد و غیر داماد نیست. ساختن و خریدوفروش آنها نیز اگر استفاده‌اش مخصوص مردان باشد اشکال دارد و اگر زینت طلا به صورت صلیب باشد پوشیدن و ساختن و خریدوفروش آن گناه مضاعف دارد.

 

موارد فسخ معامله

سؤال 593- اگر مشتری نیمی از پول خود را طلب کرد و بایع هم با رضایت، کلّ مبلغ درخواست شده را پرداخت کند، با وجود اینکه درخواست پول و پرداخت با رضایت طرفین بوده است، آیا این دلالت بر فسخ دارد؟
جواب: اگر دهنده و گیرنده پول کارشان در ارتباط با آن معامله بوده، نیمی از معامله فسخ می‌شود و اگر قصد دیگری مانند وام داشته باشند معامله به قوّت خود باقی است.
سؤال 594- آیا برای فسخ معامله علاوه بر فسخ لفظی لازم است کاری کند که دلالت بر فسخ داشته باشد؟
جواب: فسخ لفظی به تنهایی کافی است همان‌گونه که فسخ عملی نیز به تنهایی کافی است.
سؤال 595- شخصی باغی را از دیگری می‌خرد نیمی از قیمت را می‌پردازد و نیم دیگر را به وقت محضر موکول می‌کند و شرط می‌کنند که هرکس پشیمان شد یک میلیون تومان به دیگری بپردازد. پس از چند روزی فروشنده پشیمان می‌شود و معامله را فسخ می‌کند، آیا این فسخ صحیح است؟
جواب: فسخ او صحیح است و باید یک میلیون تومان را به خریدار بدهد.
سؤال 596- زید عمارتی را به اقساط با دیگری معامله می‌کند و بین طرفین چنین مقرر می‌گردد: «مشروط بر اینکه چکهای اقساطی پرداخت یا رضایت حاصل شود در غیر این صورت معامله فسخ است و پس از پرداخت تمام بهای ساختمان، فروشنده در محضر حاضر و سند را به خریدار انتقال دهد» سؤال این است که اگر خریدار مقداری از بدهی خود را که به موجب چک بوده در موعد مقرر پرداخت نکرده باشد، آیا فروشنده می‌تواند بیع را فسخ کند و یا به مناسبت شرط نتیجه بیع منفسخ می‌باشد و یا آن که مجالی برای فسخ و انفساخ وجود ندارد؟
جواب: در فرض مسأله که در صورت تخلّف شرط، فروشنده حقّ فسخ برای خود قائل شده است، حقّ فسخ دارد اما اگر به صورت شرط نتیجه گفته است معامله طبق نظر کسانی که شرط نتیجه را صحیح می‌دانند منفسخ است و چون ما در شرط نتیجه احتیاط می‌کنیم احوط آن است که در اینجا مصالحه کنند.
سؤال 597- کسی قرآنی را به دیگری فروخته بعد از مدّتی آمده و می‌گوید آن نسخه خطی بوده و من ضرر کرده‌ام، آیا بر خریدار لازم است آن را برگرداند؟
جواب: اگر مشمول یکی از خیارات مانند غبن، خیار عیب و یا غیر آن بوده باشد می‌تواند، در غیر این صورت حقّ فسخ ندارد.
سؤال 598- در قولنامه‌های عادی که پیش از معاملات رسمی و قانونی بین متعاملین مرسوم است مبلغی بابت حقّ فسخ معامله شرط می‌شود:
الف) آیا این شرط از لحاظ شرع مقدّس اسلام صحیح است؟
ب) آیا هرکدام از طرفین معامله را به هم زد طرف دیگر می‌تواند مبلغی که بابت حقّ فسخ در نظر گرفته است از او أخذ کند؟
ج) آیا اینگونه قولنامه‌ها جنبه معاملات شرعی و قطعی دارد و کلا از لحاظ شرعی صحیح است و طرفین معامله ملزم به رعایت آن هستند؟
جواب: الف) در صورتی که معامله قطعی شده باشد و این شرط را گذارده‌اند که هر یک از دو طرف حقّ فسخ را دارند به شرط اینکه فلان مبلغ را بپردازند این شرط صحیح است ولی اگر بیع قطعی صورت نگرفته است گرفتن وجه مزبور جایز نیست.
ب) از جواب بالا معلوم شد.
ج) قولنامه‌ها مختلف است در بعضی تصریح می‌شود که بیع قطعی انجام گرفته است و بعضی چنین نیست و هرکدام حکم خاص خودرا دارد که در بالا ذکر شد.

 

مسائل متفرقه بیع

سؤال 599- خریدوفروش کلیه برای مقاصد پزشکی چه حکمی دارد؟
جواب: خریدوفروش کلیه برای مقاصد پزشکی جایز است ولی بهتر آن است که پول را در مقابل اجازه برداشتن کلیه از شخص بگیرند نه در مقابل خود آن.
سؤال 600- آیا فروختن اجناس طبق نرخ مصوّب لازم است؟
جواب: نرخهای مصوّب حکومت اسلامی را رعایت کنید.
سؤال 601- آیا مشتری قبل از اتمام قرارداد (قرارداد بیع شرط) حق دارد نصف ثمن یا کلّ ثمن را طلب کند؟
جواب: حق ندارد.
سؤال 602- آیا حقّ خیار را می‌توان ساقط کرد؟
جواب: جایز است.
سؤال 603- اگر کسی بنابراین که زمینی فلان مقدار مساحت دارد آن را بفروشد و پس از معامله مشتری متوجّه شود که مساحت این زمین کمتر است، آیا کلّ معامله باطل است یا مشتری می‌تواند به میزانی که کمتر است مقداری از ثمن را از فروشنده بگیرد؟
جواب: معامله نسبت به مقدار موجود صحیح است ولی اگر طرفین خبر نداشته‌اند هر دو خیار فسخ دارند.
سؤال 604- در معامله فضولی، مالک اصلی حقّ رجوع به کدام یک از بایع و مشتری را دارد؟
جواب: مالک می‌تواند مثل یا قیمت را از مشتری بگیرد و اگر دسترسی به او پیدا نکرد می‌تواند از بایع بگیرد و در صورت اوّل مشتری می‌تواند وجهی را که داده پس بگیرد و اگر قیمتی را که به مالک پرداخته بیش از آن وجه باشد تفاوت را نیز می‌تواند از بایع بگیرد مگر اینکه آگاهانه این کار را کرده باشد که در این صورت تفاوت را نمی‌تواند بگیرد.
سؤال 605- خرید زمینهای کشاورزی از کشاورزان بدون رضایت آنها توسط زمین‌شهری یا نهاد دیگر چه صورت دارد؟
جواب: هیچ‌کس حق ندارد ملک شرعی دیگری را بدون رضایت او از او بگیرد و در فرض معامله مبلغ با توافق طرفین تعیین می‌شود و چنانچه به زور بگیرند آن زمین غصبی است و نماز در آن اشکال دارد و هرگاه ضرورتی ایجاب کند که ملکی را برای مصلحت مسلمین از صاحبش بگیرند باید با او توافق کنند یا لااقل قیمت عادلانه روز را بپردازند و اگر در مالکیّت ملک اختلافی هست باید به محاکم صالحه مراجعه شود.
سؤال 606- حکم املاک به جا مانده از فراریان رژیم طاغوت چیست؟
جواب: هرگاه ملک مزبور از طریق مشروع به دست آمده است نمی‌توان آن را از مالک یا ورثه مالک گرفت، همچنین است اگر مشکوک باشد، امّا اگر با ادلّه شرعیّه ثابت شود که نامشروع بوده اگر مالک اصلی آن شناخته شده باشد باید آن را به مالک اصلی داد اگر مجهول المالک است باید از طریق حاکم شرع به فقرا برسد.
سؤال 607- شخصی برای پرداخت قیمت ماشینی که خریده بود به صد هزار تومان پول احتیاج داشت، به یکی از دوستانش مراجعه کرده و این پول را از او گرفته است و برای این که پول او به هنگام بازگشت ارزش خود را از دست ندهد او را در یک دانگ ماشین شریک می‌کند، این کار چه حکمی دارد؟ و آیا می‌تواند این معامله را فسخ کند؟
جواب: هرگاه معامله او نسبت به یک دانگ ماشین جدّی بوده معامله صحیح است و نمی‌تواند آن را پیش خود فسخ کند و اگر معامله صوری بوده بیش از مقدار پول خود (صد هزار تومان) چیزی طلبکار نیست.
سؤال 608- حدود شانزده سال پیش، چند قواره زمین طیّ قولنامه به چند نفر فروخته شد، و مبلغی دریافت گردید، طبق روال معمولی بقیّه وجه زمین موکول به انتقال رسمی سند در یکی از دفاتر شد. به خاطر انقلاب اسلامی برنامه‌ها در هم گردیده و مسأله انتقال مسکوت ماند، در نتیجه به خریداران مراجعه گردید، یک نفر از آنان مبلغی پرداخت کرد. لکن بقیّه با بهانه‌هایی بقیّه مبلغ را پرداخت نکردند ولی جهت أخذ اسناد خود به سازمان زمین‌شهری و اداره ثبت اسناد و املاک رفته، تقاضای سند نمودند با توجّه به مصوبه مجلس شورای اسلامی از طرف اداره ثبت اسناد، موافقت مالک عنوان گردید به همین جهت از این جانب دعوت به عمل آورده شد. پس از حضور در وقت معیّن اظهار داشتم: خریداران مبلغی که در ابتدا پرداخته‌اند به نرخ تعیین شده قبول است، لکن مقدار پولی که نپرداخته‌اند با توجّه به ارزش ریالی پول و نرخ قیمتها و جریان روز از مقامات مسئول اداره ثبت اسناد و املاک تقاضا دارم کارشناس معرفی فرمایند تا با نرخ روز بلکه مقداری هم به نفع خریداران کارشناسی فرموده محاسبه گردد، در غیر این صورت از امضای اسناد خودداری می‌نمایم. حکم شرعی مسأله را بیان فرمایید.
جواب: اگر خریداران در پرداخت بقیّه وجه کوتاهی کرده‌اند و مالک آمادگی برای قبول آن و انتقال رسمی داشته است و بر اثر گذشت زمان قیمت تفاوت بسیار فاحش پیدا کرده باید فروشنده را راضی کنند ولی اگر مالک کوتاهی کرده است بیش از آن مبلغ طلبکار نیست.
سؤال 609- سالها قبل، اشخاصی سرقفلی مغازه‌هایی را با رؤیت تمام خصوصیّات موجود از جمله وجود بالکن (نیم طبقه) در قسمتی از مغازه، از مالک خریداری کرده‌اند و معامله شرعاً و قانوناً محقق شده است. پس از گذشت بیش از بیست سال شهرداری به خاطر وجود بالکن (نیم طبقه) مبلغی مطالبه می‌کند.
الف) آیا این مبلغ را مستأجرین باید پرداخت کنند یا به عهده مالک است (در توضیح عرض می‌شود که عند المعامله اگر بالکن نیمه طبقه نبود مشتری یا خریداری نمی‌کرد یا ثمن معامله تفاوت می‌کرد).
ب) اگر مغازه موقع معامله بالکن نداشته و بعداً مستأجر با اذن مالک بالکن ساخته است در این صورت پرداخت مطالبات شهرداری به عهده کیست (مالک یا مستأجر)؟
جواب: الف) چنانچه مالک تعهّدی در برابر اینگونه امور از اوّل داشته و یا عرف و عادت بازار نیز تعهّدی بر عهده مالک می‌گذارد ملزم به این امر است در غیر این دو صورت الزامی بر او نیست.
ب) در این صورت بر عهده مستأجر است.
سؤال 610- منافع حاصل از مال رشوه که نتیجه عمل مرتشی است، متعلّق به چه کسی است؟
جواب: متعلّق به مالک اصلی یعنی صاحب پول است.
سؤال 611- اگر فروشنده، جنس را به صورت نقد به خریدار بفروشد و خریدار هم در اثر سهل‌انگاری پول فروشنده را ندهد و تا ده یا پانزده سال پول فروشنده را نگهدارد و در این مدّت قیمت جنس چند برابر شود، آیا فروشنده می‌تواند خود جنس را از خریدار مطالبه کند؟
جواب: فقط حق دارد پول خود را مطالبه کند، ولی چون مدّت زیادی گذشته و ارزش پول بسیار تغییر کرده، احتیاط واجب آن است که او را راضی کند و یا تفاوت را محاسبه نماید.
سؤال 612- شخصی منزلی را دو میلیون تومان فروخته است و برای خودش خیار فسخ نگذاشته، جهت انتقال سند به شهرداری مراجعه کرده، کارشناس شهرداری به علّت اضافه بنا در طبقه بالا چهل هزار تومان جریمه نوشته و دستور تخریب بالکن را داده است، با تخریب بالکن یک متر از اطاق طبقه بالا که روی بالکن واقع است خراب می‌شود. شهرداری به فروشنده گفته است بدون تخریب بالکن اجازه انتقال سند داده نمی‌شود، ولی اگر خودت بنشینی شهرداری کاری به اخذ جریمه و تخریب بالکن و قسمتی از اطاق بالا ندارد. حال آیا فروشنده باید جریمه را بپردازد و بالکن و یک متر از اطاق بالا که روی بالکن واقع است را خراب کند و منزل را با قیمت کمتری از قیمت مذکور در اختیار خریدار بگذارد؟ یا اینجا قاعده لا ضرر جاری است و این ضرر را از فروشنده نفی می‌کند و فروشنده حق دارد معامله را به هم بزند و پول خریدار را پس بدهد؟ لطفاً جواب بفرمایید.
جواب: اگر بایع متعهّد شده که ملک را در محضر واگذار کند باید به تعهّدش عمل کرده و خسارتها را نیز متحمّل شود و بعداً تفاوت قیمت را به مشتری برگرداند و مشتری مخیّر است تفاوت قیمت را بگیرد یا معامله را فسخ کند.
سؤال 613- این جانب کار قسطی‌فروشی را انجام می‌دهم اگر اقساط را نیاورند بابت مطالبات از وقت و کار خود در این راه صرف می‌کنم و مخارجی از قبیل کرایه راه و یا مخارجی مانند استهلاک موتور و ماشین می‌پردازم، آیا می‌توانم آنها را از ایشان مطالبه کنم؟
جواب: هزینه‌های معمولی و متعارف را که برای گرفتن مطالبات در میان مردم رایج است نمی‌توانید بگیرید ولی اگر هزینه‌های فوق‌العاده‌ای بپردازید می‌توانید بگیرید، البتّه در صورتی که طرف مقابل دیون خود را به موقع نپردازد.
سؤال 614- پایگاه مقاومت یکی از مساجد تهران، مسابقه‌ای به قرار ذیل برقرار کرده است: اگر کسی از سی سؤال علمی و فرهنگی به بیست و پنج سؤال پاسخ صحیح بدهد با اهدای یکصد تومان به پایگاه با قید قرعه جوایزی را برنده می‌شود، لیست جوایز در برگه مسابقه نوشته شده است، قرار مسئولین مسابقه این بوده است که پس از کسر سرمایه، از ما بقی پولهای اهدایی جوایز تهیّه شود، ولی متأسفانه پولهای اهدایی به مقدار اجناس نبوده است، آیا ما بقی را مسئولین از جیب خود باید بدهند یا به همان مقدار پولهای اهدایی، دادن جایزه کافی است؟
جواب: این نوع مسابقه از اصل اشکال دارد مگر اینکه پول را در مقابل فروش اوراق سؤالات بگیرند و در این صورت باید طبق قراردادی که کرده‌اند عمل کنند.
سؤال 615- آیا فروش روزنامه‌هایی که معمولا نام خدا و معصومین و آیات قرآنی دارد به مغازه‌داری که از آن برای بسته‌بندی استفاده می‌کند جایز است؟
جواب: اگر موجب بی‌احترامی شود اشکال دارد.
سؤال 616- خرید و نصب آنتن‌های ماهواره‌ای در منازل چه حکمی دارد؟
جواب: آوردن اینگونه وسایل در منازل که غالباً موجب فساد است جایز نیست و خریدوفروش آن حرام است.
سؤال 617- فروش تمبرهای پستی که قیمت معینی دارند به قیمت بیشتر چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که غرض عقلایی داشته باشد مانعی ندارد.
سؤال 618- کاسبی هستم که نزدیک بیست سال به فروشندگی قطعات یدکی اتومبیل اشتغال دارم، امّا به جهت عدم پرداخت پورسانت به تعمیرکاران دچار مشکلات مالی عدیده‌ای شده‌ام از حضرت عالی استدعا دارم نظر مبارک خود را در مورد پرداخت درصدی از سود حاصله از فروش اجناس به تعمیرکاران اعلام بفرمایید (لازم به ذکر است که قریب به اتّفاق فروشندگان و مصرف کنندگان اعمّ از تعمیرکاران و ناظران خرید شرکتها، سازمانها و ادارات، قرارداد از قبل تعیین‌شده‌ای مبنی بر تهیّه لیست و فاکتور از سوی تعمیرکار یا ناظر خرید و پرداخت مبلغی از سوی فروشنده به وی تنظیم نموده‌اند) این امر موجب کسادی بیش از حد و رکود در کسب حقیر شده، زیرا به علّت خوف از شبهه شرعی آن تاکنون ریالی به عنوان پورسانت به احدی پرداخت نکرده‌ام؟
جواب: این کار شما در صورتی صحیح است که فروشنده مقداری از منافع عادی خود را به واسطه واگذار کند بی‌آنکه چیزی بر مبلغ جنس بیفزاید، مثلا جنس را معمولا با ده درصد می‌فروشند ولی در این مورد قسمتی از ده درصد منافع را به واسطه واگذار می‌کنند و امّا تنظیم فاکتور دروغین با اضافه بر مبلغ، حرام است و خداوند رازق است.
سؤال 619- شخصی سند زمینی را به دیگری منتقل کرده است امّا زمین در تصرّف شخص سوّمی است حکم شرع در اینجا چیست؟
جواب: ملک متعلّق به صاحب سند است.
سؤال 620- این جانب بنگاه معاملات املاک دارم، مدّتی قبل آقای زید جهت خرید منزلی برای برادرشان به بنگاه مراجعه کردند و بنده منزل فروشی را به ایشان و برادر محترمشان نشان دادم و ایشان منزل را بازدید کرده و موردپسندشان واقع شد. پس از مدّت کوتاهی خریدار و فروشنده بدون مراجعه به بنگاه منزل را قولنامه کرده و معامله کردند و در حال حاضر این دو برادر که به عنوان خریدار مراجعه کرده‌اند قبول نمی‌کنند که حقّ بنده را بدهند. سؤال این است که آیا شرعاً باید بنگاه را در جریان می‌گذاشتند تا قولنامه نوشته شود و حقّ‌الزحمه بنگاه را بپردازند (ناگفته نماند که ما هم باید مالیات بپردازیم و اگر قرار باشد به هرکس خانه‌ای معرفی کنیم و خودش برود و معامله کند پس ما از کجا تأمین شویم)؟
جواب: حقّ بنگاهدار را شرعاً باید بپردازند و نمی‌توانند با این کار حقّ او را از بین ببرند.
سؤال 621- بازرگانی به تاجری پیشنهاد می‌کند که از تجارت پنیر و یا گندم و یا ذرت فلان منطقه صرف نظر کن، من فلان مبلغ را به تو پرداخت می‌کنم توضیح اینکه قبلا استفاده از مواد لبنیاتی و حبوبات در طیّ سالها به عهده زید بود و منافع اینگونه معاملات را او می‌برد، اکنون در عالم خیال اینگونه منافع احتمالی را با عمرو دادوستد می‌نماید و بهره را به عمرو واگذار می‌کند آیا شرعاً این معامله جایز است؟
جواب: نظر به اینکه در واقع از فعّالیّت آزاد خود در مقابل گرفتن آن وجه صرف نظر کرده است مانعی ندارد.
سؤال 622- اگر خانواده‌ای پدر خود را از دست داده باشد و سرپرستی آنها را والده‌شان عهده‌دار شود و طفل صغیری هم داشته باشند، چنانچه از طرف دستگاه دولتی مستمرّی ماهانه برای تمام اعضای خانواده حتّی طفل صغیر هم برسد میهمان شدن بر این خانواده چه حکمی دارد؟
جواب: چنانچه با اجازه ولیّ صغار که از طرف حاکم شرع تعیین شده است باشد مانعی ندارد و لکن باید از حد معمول و متعارف خارج نباشد و برای صغیر نفعی داشته باشد یا معادل حقّ صغیر را بپردازد.
سؤال 623- شخصی زمین خود را می‌فروشد و قیمت تعیین شده را می‌گیرد ولی در سند زیادتر از آن قیمت معیّن را ثبت می‌کند، آیا شرعاً این زیاد نوشتن که بعد فروشنده آن را ادّعا کند چه حکمی دارد؟
جواب: قیمت معامله همان است که هنگام خواندن صیغه یا دادوستد ثمن و مثمن بر آن توافق شده است.
سؤال 624- این جانب از اداره زمین‌شهری زمینی دریافت کرده‌ام و لکن گفته می‌شود که قسمتی از این زمینها ملک اشخاصی بوده و اکنون نمی‌دانم صاحبش به این تصرّف راضی است یا خیر وظیفه ما در این مورد چیست، آیا احراز رضایت مالک لازم است؟
جواب: رضایت مالک را به نحوی احراز کنید.
جواب: اشکال دارد.
سؤال 626- شخصی زمینی را به ارزش یکصد و سی هزار تومان فروخته است و خریدار فقط پنجاه هزار تومان از مبلغ فوق را تسلیم فروشنده نموده است حال با گذشت چهارده سال که زمین گران شده است مشتری ادعای مالکیّت نموده، در صورتی که از همان روز اوّل هشتاد هزار تومان که قسمت اصلی ارزش زمین بوده است را به بایع پرداخت ننموده است در نتیجه بایع مدّعی است چون حقّ خیار تأخیر ثمن بلکه عدم پرداخت ثمن در کار است ملک برگشت کرده و متعلّق به خودش است و مشتری مدّعی است که تمام ملک متعلّق به ایشان است حکم مسأله چیست؟
جواب: خیار تأخیر مربوط به این موارد نیست و زمین متعلّق به مشتری است ولی احتیاط واجب آن است که به خاطر تفاوت فوق‌العاده زمین در این مدّت معادل مبلغ هشتاد هزار تومان را با توجّه به قیمت امروز زمین بدهد و یا بایع را راضی کند.
سؤال 627- آیا فروش قرآن به کفّار و اهل کتاب جایز است بخصوص اگر بدانیم آنان قصد توهین ندارند، بلکه جهت مطالعه آن را تهیّه می‌کنند؟
جواب: در صورتی که امید تأثیری در آن باشد و مایه هتک و توهین نگردد جایز است.
سؤال 628- خریدوفروش زینت آلات طلا- اعم از انگشتر، گردن بند و دستبند- مخصوص آقایان چه حکمی دارد؟
جواب: اگر این گونه زینت آلات معمولا در غیر مورد مردان به کار نرود جایز نیست.
سؤال 629- قبل از پذیرش قطعنامه 598 شخصی یک دستگاه یخچال دست دوّم را به شرح زیر معامله می‌کند: «یخچال در مغازه بوده و خریدار پس از پرسش از وضع آن و تعیین قیمت به فروشنده تلفنی اعلام می‌کند که یخچال برای من، آن را نفروشید. فروشنده که فرد موثّقی است با وجود مشتری آن را نمی‌فروشد، امّا نه یخچال تحویل مشتری شده و نه قیمت پرداخت شده است. پس از چند روزی که قطعنامه پذیرفته می‌شود و قیمت کاهش می‌یابد، خریدار اعلام می‌کند یخچال را نمی‌خواهم. فروشنده هم به خاطر رفاقت و امثال آن چیزی نمی‌گوید ولی راضی به این کار نبوده و به هر حال پس از چند روز آن را به قیمت ارزان‌تر می‌فروشد. بفرمایید آیا خریدار در قبال فروشنده ضامن است، چه مبلغ؟ تفاوت قیمت آن زمان یا امروز؟
جواب: احتیاط واجب آن است که خسارت وارده را به قیمت امروز جبران کند و یا با هم مصالحه کنند.
سؤال 630- یک نفر که در کنار نهر، زمین دارد با شخص دیگری که زمین او در کنار نهر واقع نشده است زمینشان را مبادله می‌کنند، با این شرط که شخصی که در کنار نهر زمین دارد تعهّد می‌کند هر ساله نهر را تمیز کند و خاک‌برداری کند و برای همیشه این کار را تا قیامت انجام خواهد داد. او به این شرط عمل می‌کند. بعد از او پسرهای او هم به این شرط عمل می‌کنند. الآن بعد از پسرها نوبت نوه‌ها رسیده که آنها به این شرط عمل نمی‌کنند، آیا بر این نوه‌ها واجب است که به شرط جدّ پدری خود عمل کنند؟
جواب: گذاشتن شرط بر عهده غیر مشتری یا طرف معاوضه مشروعیّت ندارد.
سؤال 631- شخصی یک باب مغازه در سال 1360 (ه-. ش) به مبلغ معلومی طبق قرارداد منعقده فیما بین مالکین و خریدار به سرقفلی خریده و مبلغ قرارداد آن روز را پرداخت نموده است. در پایین قرارداد عبارت ذیل آمده است «مورد معامله سرقفلی و حقّ اولویّت و انتقال به دیگری است ولی باید در موقع فروش رضایت مالکین اصلی را طبق قانون سرقفلی از سود مورد معامله جلب نماید و در ضمن اجاره از زمان تحریر لغایت دو سال تمام به مبلغ ماهیانه یکصد تومان منظور و مقرر گردید» با توجّه به شرایط ذکر شده فوق:
الف) آیا مالکین یا مالک از نظر شرعی می‌تواند بدون رسیدن به توافق با صاحب سرقفلی مبلغ مال الاجاره را هر سال افزایش دهد؟
ب) در صورت افزایش فرق بین سرقفلی و اجاره چه خواهد بود؟
جواب: الف) در مواردی که سرقفلی گرفته شده و مدتی برای اجاره تعیین گردیده بعد از گذشتن مدّت، مالک می‌تواند در مال الاجاره تجدید نظر کند ولی بیش از عرف بازار نسبت به این گونه اموال نمی‌تواند از مستأجر بگیرد.
ب) فایده سرقفلی این است که در عرف بازار مال الاجاره کمتری به آن تعلق می‌گیرد و حق اولویّت برای تجدید اجاره همواره وجود دارد.