فصل سی و سوّم: احکام مجهول المالک و اموال گمشده
سؤال 1159- فردی جنسی از من خریداری نموده و «ساعتی» در مقابل آن رهن گذاشته تا پول جنس را بیاورد، اکنون چند سال است که پول آن جنس را نیاورده و نشانی هم از او در دست نیست، حال با توجّه به این که نمی‌دانم پول جنس فروخته شده در آن زمان با پول «ساعت» برابر بوده یا تفاوت داشته، وظیفه این جانب چیست؟
جواب: شما می‌توانید ساعت را بفروشید و قدر مسلّم طلب خود را بردارید و اگر به هیچ وجه به صاحب آن دسترسی نیست، بقیّه را از طرف صاحب آن در راه خدا صدقه بدهید.
سؤال 1160- این جانب تحویلدار بانک هستم، در طیّ ایّام تحویلداری، روزهایی پیش می‌آید که در آخر روز مبلغی پول اضافه داریم، یا این که کسر می‌آوریم. مبالغ پول اضافی را به حساب بانک واریز می‌نماییم و مبالغ کسری را نیز باید از خودمان تأمین کنیم. آیا جایز است از پولهایی که اضافه می‌آوریم، کسری‌ها را جبران نماییم؟
جواب: شما باید طبق مقرّرات بانک و قراردادی که با آنها دارید عمل نمایید و اگر در مورد پولهایی که اضافی می‌آید قراردادی ندارید و از پیدا کردن صاحب آن مأیوس هستید می‌توانید به شخص نیازمندی بدهید و اگر خودتان نیاز دارید به اندازه پولهایی که کم می‌آید از آن استفاده کنید.
سؤال 1161- شخصی دو حلقه لاستیک ماشین دست دوّم از فردی آشنا خریداری می‌کند، پس از چند روز متوجّه می‌شود که فروشنده، لاستیکهای سرقت شده را به قیمت کمتر می‌فروشد، لذا شخص خریدار مدّت یک سال است که از لاستیکها به علّت مشکوک بودن استفاده نکرده است و از طرفی هم نمی‌تواند آنها را به فروشنده بازگرداند؛ چون مدّت زیادی از آن گذشته است. حال می‌خواهد از لاستیکها استفاده کند و حاضر است هر مبلغی را که دستور می‌فرمایید بابت حلال شدن مال مذکور پرداخت نماید. خواهشمند است حکم چگونگی استفاده از آن را مرقوم فرمایید.
جواب: اگر یقین ندارد که شخص مزبور اکثر کارش فروختن لاستیکهای مسروقه است، می‌تواند از آن لاستیک استفاده کند و معامله ظاهراً صحیح است؛ ولی اگر یقین به این امر دارد، احتیاط واجب آن است که معادل قیمت لاستیک را از طرف صاحب اصلی‌اش به شخص نیازمندی صدقه بدهد، سپس می‌تواند در آن تصرّف کند.
سؤال 1162- برادر بنده مشغول خدمت مقدّس سربازی است. یکی از دوستان او پای خودش را با گلوله می‌زند، او را به بیمارستان می‌برند، تمام وسایلش را به برادرم تحویل می‌دهند، وقتی که او در بیمارستان بود برادرم به مرخّصی می‌رود، در حین مرخصی، آن آقا به عللی از خدمت سربازی معاف می‌شود و می‌رود، وقتی که برادرم برمی‌گردد آن آقا رفته بود و وسایل او در دست برادرم مانده است، آن وسایل چه حکمی دارد؟
جواب: تصرّف در آنها جایز نیست، بلکه باید از او جستجو کند و کلّیّه آن وسایل را به صاحبش برساند و اگر از پیدا شدن او مأیوس شد به شخص نیازمندی بدهد.
سؤال 1163- اگر انسان پول و وسایلی پیدا کند که ارزش ریالی آن کمتر از صد تومان باشد، آیا می‌تواند آن را خرج کند؟
جواب: اگر صاحب آن را نشناسد مانعی ندارد.
سؤال 1164- آیا مال پیدا شده را، در صورتی که از یافتن صاحب آن مأیوس شدیم، می‌توانیم در امورات مسجد صرف کنیم؟
جواب: می‌توانید آن را تملّک کنید و سپس به مسجد بدهید، یا به نیازمندان صدقه داده شود.
سؤال 1165- بنده در ادارۀ فروش یک کارخانه تولیدی مشغول خدمت بودم، متأسفانه مورد وسوسه شیطان قرار گرفته و کاری خلاف شرع انجام دادم، به این صورت که تعداد خیلی کم و جزئی محصولات کارخانه را به بازار آزاد فروختم (البته عقیده من این بود که چون محصول کارخانه را می‌فروشم و کارخانه نیز از این لحاظ نه تنها ضرر نمی‌کند، بلکه محصولاتش براحتی به فروش می‌رود، از لحاظ شرعی اشکالی ندارد)؛ ولی الآن به این نتیجه رسیدم که این طرز فکر نیز وسوسه شیطان بود. به هر حال تصمیم دارم پولی را که از این طریق به دست آورده ام از خود دور کنم. از امام جماعت مسجد پرسیدم، گفتند: " باید خمس این مال را بدهید تا حلال شود" ولی من خودم فکر می‌کنم مالی که از راه اختلاس بدست بیاید حرام است و تصمیم دارم که تمام این مال را در راه رضای خدا خرج و صرف مستمندان کنم. آیا چنین کاری اسراف نیست؟ با توجه به این که من وضع مالی خوبی ندارم و شاید خودم نیز از جمله مستمندان باشم و اگر اسراف است چه باید کرد؟
جواب: در صورتی که به صاحبان آن پول، یعنی صاحبان کارخانه، دسترسی دارید باید حتماً به آنها برسانید و لازم نیست بگویید از چه محلّی بوده است، بلکه می‌توانید به حساب بانکی آنها واریز کنید یا به شخص ناشناسی بدهید که نزد آنها ببرد و بگوید این را یکی از بدهکاران داده است که به شما برسانم و امثال این راهها؛ ولی اگر صاحبان را نمی‌شناسید، یا بکلّی از دسترس بیرون رفته‌اند، باید تمام آن را به فقرا و نیازمندان بدهید و چنانچه خود شما از نیازمندان هستید مجاز هستید سهمی از آن را برای خودتان بردارید.
سؤال 1166- لطفاً به سؤالات مربوط به اموال گمشده و مجهول المالک که ذیلًا خدمتتان تقدیم می‌شود پاسخ فرمایید.
الف) اگر قبل از سنّ تکلیف، حقّ‌النّاس بر گردن داشته باشیم، باید بعد از تکلیف بپردازیم؟
جواب: آری بعد از تکلیف موظّفید حقّ‌النّاس را بپردازید.
ب) اگر صاحب حق زنده نباشد، آیا می‌شود به جای او صدقه داد؟
جواب: باید به ورثه او داد و اگر ورثه او به هیچ وجه شناخته نشوند، از طرف صاحب وجه صدقه بدهید.
ج) اگر مطمئن باشیم صاحب حق (اگر از او حلالیّت بطلبیم) حتماً ما را حلال می‌کند. مثل این که بین دو برادر سالها قبل اتّفاقاتی افتاده و الآن کاملًا از هم راضی و خشنودند، آیا بازهم استحلال لازم است؟
جواب: اگر یقین داشته باشید که راضی هستند اشکالی ندارد.
د) اگر حلّیّت طلبیدن از حقّی که بر گردن ما هست، موجب شرمندگی شود و بخواهیم پول آن را به آنها بدهیم، آیا می‌شود پول را بدون بیان کردن عنوان آن، به نحوی به آنها بدهیم که نفهمند؟
جواب: از هر طریق برسانید اشکال ندارد.
ه-) مقداری از اموال پدر و مادرم را بیهوده مصرف کرده‌ام، مثلًا پول گرفته‌ام و برای تفریح بیش از اندازه با دوستان مصرف کرده‌ام و یا کتاب خریده‌ام و بدون حساب و کتاب به دوستانم هدیه داده‌ام و الآن پشیمان شده‌ام، آیا باید از اموال خودم به پدر و مادرم بدهم؟
جواب: باید حقّ آنها را بدهید یا حلالیّت بطلبید.
سؤال 1167- در همسایگی ما منزل نیمه‌خرابه‌ای است که سالها خالی بوده و صاحب آن مشخّص نیست و ممکن است دیگران از آن سوء استفاده کرده و در آن مکان کارهای خلاف انجام دهند، آیا مجازیم مقداری از آن را تعمیر کرده و از آن استفاده کنیم و چنانچه صاحب آن بیاید و درخواست اجاره کند مال الاجاره‌اش را به او بدهیم و اگر بفروشد بخریم؟
جواب: بدون اجازه صاحب آن نمی‌توانید در آن تصرّف کنید و اگر بعد از جستجوی کامل از پیدا شدن صاحب آن مأیوس شوید جزء مجهول المالک بوده، اختیارش با حاکم شرع است.
سؤال 1168- حکم اجناس مردم که از مدّتها پیش جهت تعمیر در نزد تعمیرکار می‌باشد و برای تحویل گرفتن آن هیچ اقدامی نشده است، چیست؟
جواب: چنانچه صاحبانش را می‌شناسد باید به آنها برگرداند و اگر نمی‌شناسد، باید تحقیق کند، هرگاه از پیدا کردن صاحبانش مأیوس گردد می‌تواند آن را بفروشد و قیمت آن را به فقیر بدهد.
احکام لقیط
سؤال 1169- چند نفر نوزادی را که در پارچه‌ای پیچیده شده بود، در کنار دریا پیدا کردند، مردم گمان می‌کنند این نوازد حلال‌زاده نیست، آیا پرورش این نوزاد جایز است؟
جواب: نه تنها جایز، بلکه واجب است.
سؤال 1170- مردم گمان می‌کنند پدر و مادرش هر دو شیعه اثنا عشری هستند، آیا می‌شود این نوزاد را به دشمن اهل بیت داد تا او را پرورش دهند؟
جواب: جایز نیست.
سؤال 1171- نوزاد مذکور اگر حفاظت نشود ممکن است چند تن از افراد شرور او را بکشند، در چنین صورتی حفاظت از این نوزاد چه حکمی دارد؟
جواب: حفظ او واجب است.
سؤال 1172- نوازد مذکور اگر پرورش یابد و امام جماعت شود، آیا می‌توان به او اقتدا کرد؟
جواب: اگر شرایط دیگر در او جمع باشد جایز است.
سؤال 1173- آیا مخالفین پرورش‌دهنده این نوزاد بر حق هستند؟
جواب: از جوابهای بالا معلوم شد.
سؤال 1174- اگر کسی این نوازد را پرورش دهد، آیا مستحقّ اجر و ثوابی هست؟
جواب: البتّه ثواب بسیار دارد.
