فاصله ای چهار انگشتی، به شرط بصیرت

هر انسان در زندگی روزمره خود ممکن است عباراتی را به کار  ببرد یا بشنود، که مضمون آن بر اساس حدیث و یا آیه ای  است. عبارت «تا به چشم خودت نبینی باور نکن» و سخنانی از این قبیل؛ از آن جمله است. این عبارت در مواقعی بکار می رود که انسان به دیگری می فهماند که؛ به شنیده ها اکتفا نکن، باید با چشم خودت، آن را ببینی. درحدیثی از امام حسن مجتبی(علیه السلام) در این باره می خوانیم: «بَینَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ أَرْبَعُ أَصابِعَ، ما رَأَیتَ بِعَینَیكَ فَهُوَ الْحَقُّ وَ قَدْ تَسْمَعُ بِأُذُنَیكَ باطِلاً كَثیرًا؛ بین حقّ و باطل به اندازه چهار انگشت فاصله است، آنچه با چشمت ببینى حقّ است و چه بسا با گوش خود سخن باطل بسیارى را بشنوى.»[1]
از این حدیث فوق، حق بودن چشم، به صورت صدرصد برداشت نمی شود؛ بلکه این نکته کلی را می آموزد که خطا پذیری چشم از گوش، کمتر است، و اگر این خطا پذیری کمترِ چشم، با  دستورات خدای بزرگ عجین شود، می توان گفت که انسان در مسیر حقگرایی قرار گرفته است؛ وگرنه اینچنین نخواهد بود. مثلا کسی که از دیگران بد می گوید و آن را مستند به سخنان دیگران می کند؛ در این حال به او می گویند که تو از کجا مطمئنی این حرفها صحت دارد؟ تا خودت ندیدی، نگو؛ حالا اگر کسی ادعا کند که من با چشم خودم دیده ام، که دیگری این عیب ها را دارد و از این قبیل سخنان، آیا اجازه دارد که مثلا از او غیبت کند؟ مسلما نه، بنابراین باید چشم، خدایی ببیند...
چشم های با بصیرت، در مسیر حق
شکی نیست که چشمی که واقعیت ها را ببیند، ولی بصیرت نداشته باشد، راه به جایی نخواهد برد. «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْظُرُ إِلَيْكَ أَ فَأَنْتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ لَوْ كانُوا لا يُبْصِرُون‏؛ و گروهى از آنان تو را مى‏ نگرند [ولى گويا از درك معجزاتت، از فهم آيات قرآن، سلامت اخلاق و كردارت با چشم دل ناتوانند]. آيا تو مى ‏توانى نابينايان را گرچه از روى بصيرت و بينش نبينند، هدايت كنى؟»[2]
پیام این آیه برای همه ما پیروان پیامبر اسلام و اهلبیت، این است که؛ بصیرت، ارزشمندتر از دیدن است. چه بسا کسانی که اوصاف ظاهری پیامبر و اهلبیت را به طور دقیق ضبط می کردند، اما چون بصیرت و معرفت کافی نداشتند؛ قرآن، آنها را نابینا معرفی می کند.
خدا نکند که ما با چشمان خود قرآن را بخوانیم و ورق بزنیم، اما خدای ناکرده بصیرت کافی نداشته باشیم. خدا نکند که با چشمان خود شاهد مرگ مردمان باشیم، اما تاثیری نپذیریم.

  سخن آخر
امام حسن مجتبی(علیه السلام) می فرماید که آنچه را به چشم خود ببینی، حق است. البته دیدن با چشم، باید ناحق نباشد و دیگر آنکه دیدن با چشم، بصیرت و معرفت را نیز برای انسان به ارمغان آورد.

پی نوشت ها:
1ـــ تحف العقول ص 229
2ـــ 43 یونس.