اراده واختیار انسان

خداوند متعال در قرآن کریم از زبان حضرت شعیب علیه‌ السلام می ‌فرماید:
وَ ما تَوْفیقی‌‌‌‌‌‌ إِلاَّ بِاللَّه‌‌‌‌‌‌؛[ سوره هود، آیه ۸۸ ]
توفیقات من فقط از ناحیه پروردگار است.
براى رسیدن به خیر، توفیق لازم است. توفیق، امرى نیست که خود انسان به طور مستقیم آن را حاصل کند. توفیق، یعنى سامان ‌یابی وهماهنگ شدن ابعاد و زوایایى براى رسیدن به مقصد که چه بسا خارج از دسترس و قدرت عبد است.
توفیق، روآوردن امورى است که متفاوت و دور از همدیگر هستند و باید سامان داده شوند تا با انسان، ارتباط پیدا کنند و انسان را به مقصدی که دارد نزدیک ‌‌‌‌‌‌تر کنند. آن قدر این امور، زیاد هستند که تنظیم آن‌ ها خارج از قدرت ما است. آن چه که در قدرت ما است، اموری مانند نماز اول وقت، شرکت نکردن در مجالس لهو و … است. خداوند متعال این ‌چنین اعمالی را از انسان انتظار دارد. خداوند متعال به انسان نفرموده است که ابعاد و زوایاى توفیقى را به نفع خود سامان بده! خداوند متعال آن ‌چه که از انسان مى ‌‌‌‌‌‌خواهد، سامان‌ یافتن امورى است که قدرت بر انجام آنها دارد و این که اوقات خود را به اهمال و فراموشى سپری نکند.
اگر انسان آن ‌چه را که خداوند از او انتظار دارد انجام دهد، بقیه امور را خود خداوند درست مى ‌‌‌‌‌‌کند. وقتی انسان، نماز اول وقت و مشابه آن را انجام داد، این نماز اول وقت به صورت زنجیره‌‌‌‌‌‌ وار، ارتباط با امور دیگر پیدا می ‌کند و با آن‌‌‌‌‌‌ ها هماهنگ می‌ شود.
عبد باید بخش اختیاری را از بخش غیراختیاری تمییز دهد و آن بخش اختیاری را انجام دهد. بعضی از افرادی که در این مسیرها قدم مى‌‌‌‌‌‌ گذارند خلط بین مراتب می‌ کنند؛ مثلا به یک روایت برخورد مى‌‌‌‌‌‌ کند که مربوط به سرّ یک نبى بوده است و آن شخص می ‌خواهد به آن عمل کند؛ در حالی که این عمل، مخصوص به مرتبه آن نبی بوده است.
به هر حال، خداوند متعال، حاکم بر تمام امور است. ما ضربه این را مى ‌‌‌‌‌‌خوریم که آن‌ چه بر عهده ما گذاشته شده است را خوب اجرا نکرده ایم. بعضى ‌‌‌‌‌‌ها مى ‌‌‌‌‌‌گویند: من ناامید هستم؛ چون موقع انعقاد نطفه، پدرم حالات خوبی نداشته است.
در جواب این افراد باید گفت: هزاران مشکل دیگر دارى‌‌‌‌‌‌ که با اختیار خود آن‌ ها را ایجاد کرده ‌ای؛ آنها را حل کن! این که مى ‌‌‌‌‌‌فرمایند: «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیض‌‌‌‌‌‌»[ کافی، جلد۱، صفحه ۱۶۰ ] واقعا حقّ است. حتّى اگر فرض کنیم انعقاد نطفه فرزند در زمان مناسبى نبوده، ظلم است که خداوند متعال، موجودىِ این عبد را براى رسیدن به صلاح، منحصر در تأثیر انعقاد نطفه در زمانى نامناسب قرار داده باشد. خداوند به این شخص، سرمایه بیشترى براى رسیدن به هدف خیر و صلاح مى ‌‌‌‌‌‌دهد؛ ولی استحقاق جهنمی شدن او، به این دلیل است که سرمایه خود را از بین برده است؛ نه به این دلیل که انعقاد نطفه او در زمان مناسبی نبوده است.
اهل بیت علیهم ‌السلام به همه زوایا احاطه داشته‌‌‌‌‌‌ اند؛ لذا تأثیر انعقاد نطفه را براى فرزند نمی ‌فرمودند که ناامید بشود؛ بلکه براى پدر بیان مى ‌‌‌‌‌‌فرمودند که مراعات‌های لازم را انجام دهد. این مطلب را باید بدانیم که تأثیر انعقاد نطفه در وقتى نامناسب، علّت تامه‌‌‌‌‌‌ اى براى شقاوت نیست؛ بلکه درصد تأثیر آن، مختصر است. از طرف دیگر، تأثیر سرمایه و موجودى عبد براى رسیدن به سعادت، از همه موارد بیشتر است.
به اصطلاح نقش اصلی را نسبت به عوامل دیگر، اراده واختیار دارد اگر این سرمایه ‌ها را زیر پا بگذارد، پیوسته به شقاوت نزدیک‌‌‌‌‌‌ تر مى ‌‌‌‌‌‌شود. البته کسی که مثلا در انعقاد نطفه او مشکلی هست، مدتی باید تلاش بیشتری انجام دهد، نه اینکه همیشه تلاش مضاعف داشته باشد؛ این مسیر به صورت مقطع‌ مقطع است.
-----------------
منبع: بنیاد هاد