نکاتی شنیدنی از زندگی آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم

نکاتی شنیدنی از زندگی آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم

در این قطعه ویدئویی نکاتی شنیدنی از زندگی آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم (ره) را در کلام حجت الاسلام بهشتی در برنامه تلویزیونی سمت خدا مشاهده می فرمایید.

نکاتی شنیدنی از زندگی آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم

حضرت آیه الله سید محسن طباطبایی حکیم در عید فطر ۱۳۰۶ ه ق در نجف اشرف، در خاندانی که بیشتر آنان فقیه بودند و در عراق شهرت فراوان داشتند، به دنیا آمد. پدرش، مهدی ‌بن صالح طباطبائی نجفی، مشهور به سیدمهدی حکیم، از علمای دینی بود. سیدمحسن در شش سالگی پدرش را از دست داد و برادر بزرگش، سیدمحمود، سرپرستی او را برعهده گرفت.
سال‌های پایانی زندگی آیه الله حکیم با حبس خانگی و سختگیری بر حوزه علمیه و شیعیان عراق و مقاومت وی همراه بود؛ چرا که پس از کودتای حسن‌ البکر، فشارهای حزب بعث بر آیت‌ اللّه حکیم بیشتر شد و حزب بعث تلاش کرد او را وادار به تسلیم کن. سید محسن طباطبائی حکیم سرانجام در ۲۷ ربیع‌الاول ۱۳۹۰ه ق، در ۸۴ سالگی، بر اثر بیماری در بغداد درگذشت. پیکر او از بغداد تا کربلا و سپس تا نجف تشییع شد و در مسجد هندی و در کنار کتابخانه‌اش، به خاک سپرده شد.

منبع: نجوم امت: آیت‌اللّه العظمی حاج سید محسن حکیم (رضوان‌اللّه علیه)»، ج۱، ص۶۳.

نکاتی شنیدنی از زندگی آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم ؛ تحصیلات و اساتید
سید محسن از هفت سالگی قرائت قرآن و خواندن و نوشتن و از نُه سالگی تحصیل علوم دینی را آغاز کرد. درس‌های مقدماتی، مانند ادبیات عرب و منطق و برخی متون اصول فقه (مانند قوانین و معالم) و نیز برخی متون فقهی (مانند شرایع و لمعه) را نزد برادرش، سیدمحمود، و دروس مقاطع بالاتر را نزد افراد دیگری چون صادق جواهری و صادق بهبهانی خواند. در ۱۳۲۷، فراگیری دروس عالی حوزه (دوره خارج) را آغاز کرد و نزد آخوند ملامحمدکاظم خراسانی ، آقاضیاء عراقی ، شیخ علی جواهری ، میرزاحسین نائینی و سیدابوتراب خوانساری ، فقه و اصول و رجال را فراگرفت و به درجه اجتهاد رسید. همچنین در اخلاق، از سیدمحمدسعید حبّوبی، باقر قاموسی، سیدعلی قاضی و شیخ علی قمی بهره برد. در این میان انس و مراوده با حبّوبی ــکه خود از استاد بزرگ اخلاق، ملاحسینقلی همدانی ، بسیار متأثر بودــ در بنای شخصیت حکیم نقش به ‌سزایی داشت.

منبع: ترجمه «الامام الحکیم»، مصباح نجفی، ج۹، ص۵۶.

نکاتی شنیدنی از زندگی آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم ؛ تدریس و شاگردان
آیه الله حکیم از سال ۱۳۳۳، پس از بازگشت از جهاد، تدریس دوره سطح حوزه و از ۱۳۳۷ یا ۱۳۳۸ تدریس دوره خارج فقه و اصول را آغاز کرد و در بیش از نیم قرن تدریس، شاگردان فراوانی تربیت کرد. شماری از مشهورترین شاگردان او عبارت‌اند از: 
فرزندش سیدیوسف حکیم، محمدتقی آل‌فقیه از علمای مشهور لبنان، سیداسماعیل صدر ، سیدمحمدتقی بحرالعلوم ، سیدمحمدباقر صدر ، محمدعلی قاضی طباطبائی ، سیدعلی حسینی سیستانی ، سیداسداللّه مدنی ، محمدمهدی شمس‌الدین ، محمدحسین فضل‌اللّه ، حسین وحید خراسانی ، سیدموسی صدر، سیدحسین مکی عاملی ، محمدتقی تبریزی ، نصراللّه شبستری، سیدسعید حکیم، محمد تقی جعفری، احمد کافی، سید مصطفی خمینی، سید جلال الدین آشتیانی

منبع: نجوم امت: آیت‌اللّه العظمی حاج سید محسن حکیم (رضوان‌اللّه علیه)»، ج۱، ص۶۵،

نکاتی شنیدنی از زندگی آیت الله سید محسن طباطبایی حکیم ؛ مرجعیت

پس از درگذشت میرزای نائینی (۱۳۱۵ش) برخی مقلدان او به آیه الله حکیم رجوع کردند و پس از درگذشت سیدابوالحسن اصفهانی (۱۳۲۵ش) مرجعیت او تثبیت شد و پس از درگذشتِ آیه الله العظمی حاج‌آقا حسین بروجردی (۱۳۴۰ش)، مرجعیت عام یافت .و در جایگاه موثرترین مرجع شیعه قرار گرفت.  به گفته فرزندش، محمدباقر حکیم ، او برای ایفای درست این مسئولیت، با ایجاد تحول، نهادی منسجم با تشکیلاتی منظم سامان داد و ذیل این نهاد، مؤسسات گوناگون مذهبی، فکری، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و جهادی تشکیل داد و مدارس علمی و کتابخانه‌های فراوانی تأسیس کرد و عالمان بسیاری را در خدمت این اهداف به کار گرفت و هماهنگ ساخت.

برخی از اقدامات سید محسن حکیم برای ساماندهی حوزه‌های علمیه شیعه عبارتند از: 

– برنامه‌ریزی و تلاش با هدف افزایش شمار طلاب؛ چنانکه شمار طلاب فقط در حوزه علمیه نجف، از ۱۲۰۰ طلبه به حدود ۸۰۰۰ طلبه رسید.

– تأسیس مدرسه علوم اسلامی و غنا بخشیدن به دروس حوزه با برقراری درس‌هایی چون فلسفه، کلام، تفسیر و اقتصاد.

– برنامه‌ریزی برای آشنا شدن طلاب با اندیشه‌های الحادی مانند مارکسیسم، و توجه دادن بزرگان حوزه به خطر آنها.

– تمرکززدایی از حوزه و گسترش حوزه‌های علمیه در شهرها و مناطق دوردست و سایر کشورها مانند پاکستان، عربستان و کشورهای آفریقایی.

– اهتمام به تسهیلات و ملزومات تحصیل و اسکان طلاب خارجی؛ از جمله اختصاص مدرسه‌ای در نجف به طلاب هند و مدرسه‌ای به طلاب افغانستان و تبت.

منبع: شرح‌حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۵، ص۱۹۰، الحوزه العلمیه فی النجف، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۲.

آثار و تالیفات

آیت‌ اللّه حکیم علاوه بر تدریس فقه و اصول و اداره حوزه و نیز زعامت و مرجعیت، بیش از چهل اثر پدید آورده که برخی از آن‌ها تألیف و برخی شرح یا حاشیه است: که برخی از آنها عبارتند از:

– مستمسک العروه الوثقی

مستمسک العروه الوثقی نخستین شرح استدلالی عروهالوثقی است. آیه الله حکیم مطالب این کتاب را نخست در درس خارج فقه خود، که محور آن عروهالوثقی بود، مطرح کرد و سپس آن را تدوین نمود. آیه الله حکیم در این اثر، با بیانی ساده و موجز، دلایل احکام را به ‌دقت ذکر کرده و به نقد و شرح آن پرداخته است. مستمسک مورد مراجعه فراوان فقهای معاصر بوده و در آثار یا درس‌های فقهی، بسیار مورد توجه است.

– حقائق‌الاصول

اثر دیگرایشان، حقائق‌الاصول، شرحی است بر کفایه الاصول اثر مهم استاد او، آخوند خراسانی ، در اصول فقه . 

– نهج‌ الفقاهه

نهج‌الفقاهه شرح و حاشیه‌ای است بر کتاب المکاسب ، اثر فقهی شیخ انصاری . ایشان در جلد اول این اثر،  به مبحثِ بیع اختصاص دارد، تا اول مبحث «عقد مُکرَه»، عین عبارات مکاسب را شرح کرده و برآنها حاشیه نوشته است، ولی از آن‌جا به بعد، بدون نقل عبارات مکاسب، به تحلیل مطالب آن پرداخته است. جلد دوم این اثر، حاشیه بر مبحث خیارات است.

– منهاج‌ الصالحین

منهاج‌ الصالحین رساله عملیه مبسوطی است شامل فتاوای ایشان در ابواب گوناگون فقهمی گردد. 

سایر آثار

شماری دیگر از آثار آیه الله حکیم عبارتند از: 

مختصر منهاج‌الصالحین؛ منهاج‌الناسکین (مناسک و احکام تفصیلی حج )؛ مختصر منهاج‌الناسکین؛ دلیل الناسک، حاشیه‌های استدلالی بر مناسک حج نائینی، دلیل‌الحاج؛ شرح‌التبصره، شرحی استدلالی بر تبصرهالمتعلمین علامه حلّی ؛ حاشیه العروه الوثقی؛ شرح تشریح الافلاک شیخ‌ بهائی ، در هیئت؛ بحث فی الدرایه؛ اصول الفقه؛ شرح المختصر النافعِ محقق حلّی ، که نخستین اثر فقهی آیه الله حکیم است (تألیف در ۱۳۳۱)؛ الحاشیه علی ریاض المسائل؛ المسائل الدینیه؛ تعلیقات علی تقریرات الخوانساری؛ تقریرات درس الآقا ضیاءالدین العراقی ؛ و رساله فی ارث الزوجه.