دحوالارض یعنی چه؟
آیه 30 سوره نازعات از جمله آیات قرآنی است که در آن ویژگی دحوالارض بیان شده است. برخی از نویسندگان با ارائه تفاسیری خاص از این ویژگی، آن را بیانگر شکل زمین می دانند. ما در این نوشتار به تفصیل به بیان و نقد این دیدگاه ها خواهیم پرداخت.
مطالب پیشنهادی: ویژه نامه روز دَحوُالارض - روز 25 ذی القعده
مقدمه
آیه 30 سوره نازعات از جمله آیات قرآنی است که در آن ویژگی دحوالارض بیان شده است. برخی از نویسندگان با ارائه تفاسیری خاص از این ویژگی، آن را بیانگر شکل زمین می دانند. ما در این نوشتار به تفصیل به بیان و نقد این دیدگاه ها خواهیم پرداخت.
آیه: «والارض بعد ذلک دحاها»(و بعد از آن زمین را گسترش داد)[سوره نازعات، آیه 30]
همان گونه که اشاره شد در کتب لغت برای ماده «دحو» دو معنای عمده «گسترش دادن[مفردات راغب، ص 308، مصباح المنیر، ص 190 و مقاییس اللغه، ص 434] و حرکت دادن [غلطاندن]»[قاموس المحیط، ج 4، ص 473؛ معجم مقاییس اللغه، ص 434؛ مفردات راغب، ص 308 و الفائق، ج 1، ص 418] ذکر شده است. بسیاری از دانشمندان با ذکر این نکته که واژه «دحیه» در زبان عربی به معنای تخم مرغ است، دحوالارض را به معنای «تخم مرغی قرار دادن زمین» دانسته و آیه شریفه را بیانگر شکل زمین می دانند.
الف) عبدالرحیم ماردینی[موسوعه الاعجاز العلمی فی القرآن، ص 88] همانند محمد کامل عبدالصمد[اعجاز العلمی فی الاسلام، ص 79] از قول کتب لغت «دحاها» را به «جعلها کالدحیه» (آن را مانند تخم مرغ قرار داد) معنا می کند و آیه را بیانگر شکل کروی زمین می داند.
برخی از نویسندگان، نه تنها کرویت زمین را از آیه استفاده کرده اند، بلکه با توجه به شکل تخم مرغ، فرورفتگی دو قطب زمین را نیز که در علم امروز اثبات شده است، از آیه استفاده کرده اند.
ب) دکتر سمیر عبدالحلیم در این باره می نویسد: «کلمه دحاها در آیه شریفه که از دحیه به معنای تخم شترمرغ گرفته شده است؛ نه تنها کرویت زمین را اثبات می کند؛ بلکه بیانگر شکل بیضوی زمین نیز هست چرا که قطر زمین در استوا 42 کیلومتر بیشتراز قطر آن در دو قطب است».[الموسوعه العلمیه فی الاعجاز القرآنی، ص 35]
ج) محمد علی محمد سامی،[الاعجاز العلمی فی القرآن، ص 50] شوقی ابوخلیل[الانسان بین العلم و الدین، ص 105] و دکتر حسن ابوالعینین[من الاعجاز العلمی فی القرآن، ص 333] از دیگر نویسندگانی هستند که با بیاناتی مشابه، بیضوی بودن زمین را از این آیه برداشت نموده اند.
د) یکی از نویسندگان صاحب نظر عرب با ذکر این نکته که زمین در حقیقت به شکل گلابی است؛ یعنی دو قطب آن کمی برآمده و قطب جنوب آن کمی فرورفته است؛ آیه را اشاره به این شکل خاص زمین می داند چرا که در واقع تخم مرغ [دحیه] این گونه شکلی دارد.[اعجاز العلمی للقرآن (احمد المرسی)، ص 14]
هـ) برخی دیگر از نویسندگان اگر چه دحو را در آیه شریفه و به معنای «حرکت دادن» می دانند ولی گسترش و کرویت زمین را از لوازم آن می شمارند و می نویسند: «دحو به معنای پهن کردن زمین، نتیجه معانی لغوی دحوالارض است که به حرکت در آوردن می باشد؛ زیرا هنگامی که کره زمین به حرکت و گردش درآمد و از جایگاه خود رانده شد، توده ای روان و آتشین بود و در اثر حرکات گوناگون به خصوص حرکت دورانی، هم به صورت کره درآمد و هم بر وسعت و پهنای آن به اندازه قابل ملاحظه ای افزوده شد».[ستارگان از نظر قرآن، ص 130 و التمهید فی علوم القرآن، ج 6، ص 166]
و) برخی از نویسندگان معاصر عرب شدیداً با این گونه برداشت از آیه مخالف است و آن را متابعت از علوم ضاله و گمراه کننده می داند. وی اگر چه قائل به کرویت زمین است ولی درباره نحوه کروی شکل شدن زمین می نویسد: «خداوند از همان لحظه اول آفرینش زمین، آن را به صورت کروی و آماده برای زندگی بشر خلق کرد.»[الفرقان فی بیان اعجاز القرآن، ص 312]
نقد و بررسی:
همان گونه که قبلاً گذشت، واژه «دحیه» در هیچ یک از کتب لغت معتبر به معنای تخم پرنده نیامده است و کسانی هم که این معنا را از کتب لغت نقل کرده اند، هیچ گونه منبع و آدرسی ذکر ننموده اند.
فقط در بعضی از کتاب های لغت به لانه برخی پرندگان که بر روی خاک آشیانه می سازند «اُدحیّ» گفته شده، که آن هم به این خاطر است که آن پرنده هنگام ساختن لانه، سنگ ریزه و خاک ها را با پنجه خود به اطراف پرتاب نموده و محل تخم گذاری خویش را پهن و گسترده می نماید.[معجم مقاییس اللغه، ص 434] و اگر در جایی واژه دحیه به تخم پرنده اطلاق شده است، واژه ای غیر فصیح بوده کما اینکه برخی دانشمندان به این نکته اشاره کرده اند. پس بنابراین تعبیر «دحاها» نمی تواند به معنای «آن را تخم مرغی شکل قرار داد» باشد.
اما اگر «حرکت دادن» را معنایی برای ماده «دحو» در این آیه بپذیریم، هر چند حرکت زمین از آن قابل فهم است و از نظر علمی اثبات شده است که شکل کروی زمین در نتیجه حرکت وضعی آن است ولی بعید است که آیه به این مسئله، مستقیماً اشاره داشته باشد.
و در صورتی که غلطاندن را معنای مقبولی برای ماده «دحو» در آیه شریفه بدانیم شاید اشاره ای به کرویت زمین داشته باشد؛ زیرا بیشتر، اشیاء کروی هستند که قابل غلطاندن می باشند.
منبع: مسترحمی، سید عیسی، (1358)، قرآن و کیهان شناسی، قم، انتشارات پژوهشهای پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، 1387.
مطالب مرتبط
