شرح حدیث چهار رکن ایمان

شرح حدیث چهار رکن ایمان

امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

اَورَعُ النّاسِ مَن وَقَفَ عِندَ الشُّبهَةِ، اَعبَدُ النّاسِ مَن اَقَامَ عَلَی الفَرائِضِ، اَزهَد النّاسِ مَن تَرَکَ الحَرامَ، اَشَدُّ النّاسِ اِجتِهاداً مَن تَرَکَ الذُّنُوبَ.[بحار الانوار، ج 75، ص 373]

پارساترین مردم کسی است که در مواجهه و رویارویی با شبهه توقف کند. خداپرست ترین مردم کسی است که واجبات را انجام دهد. زاهدترین مردم کسی است که حرام را ترک کند و کوشاترین مردم ترک کننده گناهان است.

شرح حدیث چهار رکن ایمان :

قرآن کریم و روایات، به چهار مفهوم اهمیت فوق العاده ای داده اند:

اوّل:

مفهوم «ورع» می باشد که مقامی بالاتر از تقواست. تقوا و پرهیزکاری از نظر اسلام معیار شخصیت و کرامت و بزرگواری انسان است: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ؛ گرامی ترین شما نزد خداوند پرهیزکارترین شماست».[سوره حجرات، آیه 13]

امّا بالاتر از مقام تقوا، مقام ورع است. ورع و پارسایی از مهم ترین معیار قرب به خداست. اگر انسان علاوه بر ترک گناه و محرمات، شبهات را ترک کرد، دلیل بر بهره مندی او از ورع و برخورداری از عالی ترین مرحله تقواست. شبهه ها حریم محرمات است و اگر کسی به آن جا ورود کند، زود آلوده می شود. به عبارت دیگر، محرمات، پرتگاه و شبهات آمدن نزدیک پرتگاه است که ممکن است انسان با نزدیک شدن به این پرتگاه بلغزد و بیفتد. شبهات و مشکوکات، مقدمه محرمات است. در حدیثی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلم) تشبیه جالب توجهی آمده است: «مَحارِمُ اللهِ حِمَی اللهِ وَ مَن رَاعَ غَنَمَهُ حَولَ الحِمی یوشَکُ اَن یقَعَ فِیهَا؛ حرام های خداوند قُرقگاه و منطقه ممنوع الهی است و کسی که گوسفندش را نزدیک منطقه ممنوع بیاورد، ممکن است [گوسفندان] وارد آن [منطقه ممنوع] شود».[المحجة البیضاء، ج 3، ص 219، نزدیک به این مضمون آمده]

محرمان، همان منطقه ممنوع است و نزدیک آن هم شبهات می باشد. در مرزهای جغرافیایی نزدیک مرز هم یک منطقه ممنوعه وجود دارد و این منطقه دارای حریمی است به نام نوار مرزی که چند کیلومتر است و افراد اجازه ندارند وارد آن شوند. محارم الهی هم مرزهای خداست. برای این که انسان وارد آن نشود و در گناه سقوط نکند، باید از شبهات دوری کند.

دوم:

مسئله عبودیت است که هدف و غایت خلقت می باشد: «وَ ما خَلَقتُ الجِنَّ وَ الإِنسَ إِلّا لِیعبُدُونِ؛ من جن و انس را نیافریدم جز این که عبادتم کنند [و از این طریق تکامل یابند و به من نزدیک شوند]».[سوره ذاریات، آیه 56]

کسی که بخواهد به کمال برسد، باید نسبت به استمرار در انجام دادن فرایض و واجبات مقید باشد و به هیچ قیمتی آن را رها نکند.

سوم:

مفهوم زهد است. حقیقت زهد این نیست که انسان از نظر لباس و غذا خیلی فقیرانه زندگی کند، بلکه مراد از زهد این است که انسان در عین این که بتواند از تمام امکانات زندگی بهره ببرد، اسیر آن نباشد، بلکه امیر آن باشد. اگر تمام دنیا را داری، امّا اسیر آن نیستی، زاهد واقعی هستی؛ ولی اگر تنها یک لباس کرباس داری؛ امّا اسیر و دربند همان یک لباس کرباس باشی، زاهد نیستی.

امام علی (علیه السلام) در رأس حکومت اسلامی بود، و تمام امکانات برای آن حضرت آماده بود؛ امّا به ساده ترین شیوه زندگی می کرد و ساده ترین لباس و غذا و مرکب و منزل را اختیار کرده بود.

«دنیاپرستی»، نقطه مقابل زهد است؛ چنان که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «حب الدنیا رأس کل خطیئة؛ دوستی دنیا، سرچشمه همه خطاهاست.»[میزان الحکمه، ج 2، ص 294] از این منظر، زهد، مایه نجات از هر خطا و لغزش است.

چهارم:

مفهوم جهاد و اجتهاد است: «(وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهدینَّهم سُبُلَنا)؛ و آنها که در راه ما [با خلوص نیت] جهاد کنند، قطعاً هدایت شان خواهیم کرد».[سوره عنکبوت، آیه 69]

تعبیر «جهاد» و «فینا» که در آیه آمده است، تعبیر وسیع و مطلقی است و هرگونه جهاد و تلاشی را که در راه خدا و برای او و به منظور رسیدن به اهداف خداوندی صورت می گیرد، شامل می شود؛ خواه جهاد در طریق کسب معرفت باشد، یا جهاد با نفس، یا مبارزه با دشمن یا صبر بر طاعت، یا شکیبایی در برابر وسوسه معصیت، یا جهاد در مسیر کمک به افراد مستضعف، و یا انجام دادن هر کار نیک دیگر. کسانی که در این راه ها به هر شکل و هر صورت برای خدا مجاهده کنند مشمول حمایت و هدایت خداوند خواهند بود.

این وعده ای است که خداوند مؤکداً به همه مجاهدان راهش داده است ودر واقع، پیروزی و ترقی و موفّقیت آنها را در گرو دو چیز برشمرده است: «جهاد» و «خلوص».

بر این اساس، اگر شکست و ناکامی در یک جریان به ما برسد، معلول یکی از این دو چیز یا معلول هر دو می باشد: یا در جهاد کوتاهی کرده ایم، و یا در کار ما اخلاص نبوده یا کم رنگ بوده است. لذا اگر درست بیندیشیم، می توانیم سرچشمه مشکلات و مصایب جوامع اسلامی را در همین امر پیدا کنیم. براستی چرا مسلمانان که تا دیروز پیشرو علوم و تمدن بودند، امروز عقب مانده اند؟ چرا دست نیاز به سوی بیگانگان دراز می کنند؟ چرا برای حفظ خود به بیگانگان تکیه می ورزند؟ و چرا در چنگال دیگران اسیرند؟ پاسخ تمام این سؤالات این است که مسلمانان یا جهاد را فراموش کرده اند و یا نیت آنها به اغراض مادی آلوده شده است.

منبع: گفتار معصومین (علیهم السلام)، جلد سوم (درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (علیه السلام)، چاپ سوم (1394). - شرح حدیث چهار رکن ایمان