در باره شکست روسیه در جنگ میان آن کشور و ژاپن در سالهای 1904 ـ 1905، و تأثیرش در انقلاب مشروطه فراوان نوشته شده است. این رساله، «اجمال وقایع جنگ روس و ژاپون» یکی از بازمانده های آن تأثیر و گزارشی است با همان رویکرد از وقایع این جنگ که در سال مشروطه، یعنی 1324ق توسط یک هموطن ارمنی نوشته شده است.
تأثیر شکست روسیه از ژاپن و تأثیر آن در انقلاب مشروطه
منابع ایرانی دوره مشروطه، در این نکته اتفاق نظر دارند که شکست روسها از ژاپن در جنگی که میان آنها در سال 1904ـ 1905 درگرفت، تأثیر بسیار مهمی در جنبش مشروطه ایران داشت که سال 1906 ـ 1907 برآمد. علت هم این بود که اساسا جنبش مشروطه، نوعی اقدام علیه تسلط روسها بر دربار ایران بود، کاری که انگلیسی ها هم مشوق آن بودند. آن زمان انگلیسی ها، همپیمان ژاپن بودند و ایرانی ها از روسیه تزاری سخت دلخور.
زمانی که مردم ایران علیه استبداد قاجاری اقدام کردند، سالها بود که اخباری از پیشرفت های ژاپن داشتند و این هم در تحقیر آنها، مزید بر مطالبی شده بود که از برتری غرب بر خود می شنیدند. اکنون می دیدند که روسها که طی دو قرن اخیر، ایرانیان را شکست داده و بر سرنوشت آنان مسلط شده بودند، از ژاپنی ها شکست خورده اند، پس به خود بالیده و در این فکر بودند که یک کشور، جز روس و انگلیس و فرانسه، هم می تواند به این نقطه از قوت برسد. در این باره داستانهایی هم ساخته شد و آن این که میکادو، پادشاه وقت ژاپن هم مسلمان شده است!
از اینها که بگذریم، داستان ژاپن حتی برای دربار ایران هم مهم بود، این که باید تلاش کرد تا از نظر علمی و صنعتی پیشرفت کرد. این پیشرفت در این جنگ خود را نشان داد، به طوری که نیروهای دریایی و زمینی ژاپن توانستند، ارتش قدرتمند روسیه را شکست داده و صدمات جبران ناپذیری بر آن وارد کنند.
اخبار این جنگ در نشریات ایرانی و فارسی انعکاس می یافت و چنان که اشاره شد، وقتی اندکی بعد انقلاب مشروطه رخ داد، در تحلیلها و حتی ادب فارسی کاملا واگویه شده و اثر داشت.
