بسم الله الرحمن الرحیم
استفاده درست و بهینه از نعمتها و به عبارت دیگر، شکر کردن نسبت به نعمتها، یکی از شاخصه های افراد موفق و پر تلاش است. در آموزه های دینی بر شکر کردن از نعمتها تاکید شده است. امام جواد(علیه السلام) می فرماید: «نِعْمَةٌ لا تُشْكَرُ كَسِیَّئَةٍ لا تُغْفَرُ[1] نعمتى كه مورد شكر و سپاس قرار نگیرد همانند خطائى است كه غیرقابل بخشش باشد.»
بر طبق این حدیث، باید انسان، قدردان نعمتهایی باشد که چه بی واسطه(نعمت سلامتی و...) و چه باواسطه دیگران(نعمت آموزش و...) از طرف خداوند نصیب او می شود.
در روایات اسلامی بین قدردانی نکردن از نعمتها و خدمات دیگران، و قدردانی نکردن از نعمتهای خداوند، رابطه تنگاتنگی است. امام رضا(علیه السلام) می فرماید: «من لم يشكر المنعم من المخلوقين لم يشكر الله عزوجل[2] کسی که از نعمتها(و خدمات) دیگران تشکر نکند، شکر خدا را نیز بجا نیاورده است.» راز این رابطه این است که انسان باید خدمات دیگران را در حق خود، نعمتی از خدا بداند.
از آنجا که انسان در مقابل خدمتی که برای دیگران انجام می دهد، انتظار تشکر و قدردانی دارد، و چه بسا عدم قدردانی متعارف، باعث قطع همکاری او شود(که این نکته را بارها در پیرامون خود دیده یا شنیده ایم)؛ انسان مومنِ موفق، با تشکر از خدمات دیگران، ارتباط خود را با دیگران صمیمانه نموده و دیگران را در همکاری با خود تشویق می کند(بدون وابستگی به دیگران)، و شاید همین نکته باشد که باعث فزونی نعمتها می شود. «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزيدَنَّكُم[ابراهیم/7] اگر شكر گزاريد حتما بر (نعمتهاى) شما مى افزايم.» این آیه، شکرگزاری انسان را بر نعمتهای خدا یادآور می شود. چنانکه قبلا گفتیم نعمتهایی که نصیب انسان خواهد شد، یا بی واسطه از طرف خداست، و یا با واسطه انسانهای دیگر.
این نکته را هم باید یادآوری کنیم که قدردانی و شکر کردن از نعمتهای بی واسطه و باواسطه، فقط لفظی نیست و شکر کردن عملی، بهترین نوع استفاده از نعمتهاست. تفسیر نمونه در تفسیر این آیه، با ذکر حدیثی از امام صادق(علیه السلام) می نویسد: «كمترين شكر اين است كه نعمت را از خدا بدانى، بى آنكه قلب تو مشغول به آن نعمت شود، و خدا را فراموش كنى، و همچنين راضى بودن به نعمت او و اينكه نعمت خدا را وسيله عصيان او قرار ندهى، و اوامر و نواهى او را با استفاده از نعمتهايش زير پا نگذارى.»[3] بنا بر این حدیث امام ششم، اگر کسی مثلا نعمت علم و دانشی را که از استاد، نصیب او شده است، در مسیر غرور و دنیاطلبی و... قرار دهد، نه شکر خدا را بجا آورده است و نه حق علم و دانش و حتی حق استاد را ادا کرده است؛ زیرا که برخلاف هدف علم و دانش، حرکت نموده است و علم و دانش خود را با این سوءاستفاده خود با حواشی نامطلوبی مواجه کرده است؛ در حالی که شاگردی که هدف علم و دانش را دریافته است و شکر عملی آن را بجا می آورد، در مسیر پیشرفت و زیاد شدن نعمتِ علم خود قرار گرفته است.
سخن آخر؛ شکر کردن نعمتها(چه بی واسطه و چه باواسطه) باعث زیاد شدن نعمتها می شود.
پی نوشت:
1ــ بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج68، ج53.
2ــ عيون أخبار الرضا عليه السلام ؛ ج2 ؛ ص24.
3ــ تفسير نمونه ،ج10 ، ص 279.
