اهمیت همسایه داری نیکو در سیره معصومین علیهم السلام

اهمیت همسایه داری نیکو در سیره معصومین علیهم السلام

ائمه معصومین علیهم السلام یکی از شاخصه های سنجش ایمان را، رفتار نیکو با همسایگان دانسته اند. با ضیاءالصالحین همراه باشید تا با اهمیت همسایه داری نیکو در سیره معصومین علیهم السلام بیشتر آشنا شوید.

فطرت ما انسان ها براساس زندگی جمعی و اجتماعی است و هر چقدر هم که تلاش کنیم ارتباط مان را با دنیای اطراف قطع کنیم چون این عمل خلاف فطرت مان است امکان پذیر نیست. در زندگی اجتماعی همسایه یکی از عناصر مهم به شمار می آید چرا که نزدیک ترین فرد به ما پس از خانواده همسایه است اما در زندگی های امروزی همسایه جایگاه خود را از دست داده و صفا و صمیمیتی که در گذشته بین همسایه ها بوده از بین رفته و لج و لجبازی جایگزینش شده. در دین اسلام به قدری به همسایه داری و رفتار نیکو با همسایگان سفارش شده است که حضرت محمد صلی الله علیه و آله آن را یکی از شاخصه های دین داری دانسته اند. ائمه اطهار علیهم السلام نیز در رابطه با این موضوع و فضلیت و اهمیت همسایه داری احادیث زیادی دارند که در ادامه خواهیم خواند. 

حسن همسایه داری و سنجش ایمان 

شاید پس از خواندن این احادیث باید تجدید نظری در رابطه با  رفتار با همسایه های مان داشته باشیم چرا که ائمه یکی از شاخصه های سنجش ایمان را رفتار با همسایه دانسته اند. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می فرمایند:«أحسِنْ مُجاوَرَة مَن جاوَرَکَ ، تَکُنْ مؤمنا»با همسایه ات نیکو همسایه دارى کن، تا مؤمن باشى.{1}

همچنین رسول اکرم صلى الله علیه و آله درحدیث دیگری اینطور می گویند:«مَن کانَ یُؤمنُ باللّه ِ و الیَومِ الآخِرِ فلا یُؤْذی جارَهُ.» هر که به خدا و روز واپسین ایمان داشته باشد نباید همسایه خود را آزار دهد.{2}

در روایات آمده که مردى از انصار خدمت پیامبر خدا آمد و عرض کرد: من از فلان طایفه خانه اى خریده ام و نزدیکترین همسایه ام کسى است که امیدى به خیر او ندارم و از شرّش در امان نیستم. پس، پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به على و سلمان و ابوذر ـ و یکى دیگر که فراموش کرده ام و فکر مى کنم مقداد باشد دستور داد با صدایى بلند در مسجد اعلام کنند: هر آن که همسایه اش از شرّ او ایمن نباشد ، ایمان ندارد و آنان سه بار این پیام را اعلام کردند.{3}

پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم به حضرت فاطمه سلام الله علیها بسته ای داده که در آن چنین فرموده بودند: ای دخترم، آن چه را در این نوشته است بیاموز، هر کس به خدا و روز معاد ایمان دارد به همسایه خود ضرر نمی رساند، هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد میهمان را احترام می کند، هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید سخن خیر بگوید یا سکوت کند.

امام علی علیه السلام نیز در وصیت خود به فرزندانش امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام فرموده : بر شما باد که درباره همسایگان فراموش نکنید، زیرا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم همواره درباره آنان سفارش می فرمود، آن چنان که ما گمان می بردیم که همسایه از همسایه ارث می برد.

همسایه ی نیکو بِه از خانه ی خوب!

ائمه علیها السلام در احادیث متعددی سفارش کردند که در خرید یک خانه همسایه ها و رفتار آنها بسیار مهم تر از موقعیت مکانی و سایر ویژگی های خانه است همانطور که حضرت علی علیه السلام می فرمایند: پیش از خریدن خانه ببین همسایه ها کیستند.

امیرالمومنین علی علیه السلام در حدیث دیگی اینطور روایت می کنند:«جاءَ رجُلٌ إلى رسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ ، إنّی أرَدْتُ شِراءَ دارٍ ، أینَ تأمُرُنی أشْتَری فی جُهَیْنَةَ أمْ فی مُزَیْنَةَ أمْ فی ثَقیفٍ أمْ فی قُرَیشٍ؟  فقالَ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : الجوارُ ثُمَّ الدّارُ ، و الرَّفیقُ ثُمَّ السَّفَرُ.»

مردى خدمت پیامبر خدا صلى الله علیه و آله آمد و عرض کرد: مى خواهم خانه اى بخرم، دستور مى فرمایید کجا بخرم؟ در میان جهینه یا مزینه یا ثقیف و یا قریش؟ پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به او فرمود: اوّل همسایه، سپس خانه، اوّل همسفر، سپس سفر.{4}

همسایه داری نیکو و افزایش عمر 

همسایه داری نیکو مانند صله رحم یکی از کارهایی است که باعث افزایش عمر می شود. امام صادق علیه السلام می فرمایند:«حُسنُ الجِوارِ یُعمِّرُ الدِّیارَ ، و یَزیدُ فی الأعْمارِ.» حُسن همسایگى ، خانه ها را آباد و عمرها را زیاد مى کند.{5}

حق همسایه

رسول اکرم صلى الله علیه و آله می فرمایند :«فى حُقوقِ الجارِ ـ : إِنِ استَغاثَکَ أَغَثتَهُ وَإِنِ استَقرَضَکَ أَقرَضتَهُ وَإِنِ افتَقَرَ عُدتَ عَلَیهِ وَإِن أَصابَتهُ مُصیبَةٌ عَزَّیتَهُ وَإِن أَصابَهُ خَیرٌ هَنَّتَهُ وَإِن مَرِضَ عُدتَهُ وَإِن ماتَ اتَّبَعتَ جِنازَتَهُ وَلا تَستَطِل عَلَیهِ بِالبِناءِ فَتَحجُبَ عَنهُ الرّیحَ إِلاّ بِإِذنِهِ...»
حق همسایه بر تو این است که اگر از تو کمک خواست کمکش کنى، اگر از تو قرض خواست به او قرض دهى، اگر نیازمند شد نیازش را برطرف سازى، اگر مصیبتى دید او را دلدارى دهى، اگر خیرى به او رسید به وى تبریک گویى، اگر بیمار شد به عیادتش روى، وقتى مرد در تشییع جنازه اش شرکت کنى، خانه ات را بلندتر از خانه او نسازى تا جلوى جریان هوا را بر او بگیرى مگر آن که خودش اجازه دهد..{6}

غافل از حال همسایه مباش!

امام صادق علیه السلام ـ به نقل از پدرانش ـ فرمود : امام على علیه السلام از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله شنید که به اصحابش گفت:«ما آمَن باللّه ِ و الیَومِ الآخِرِ مَن باتَ شَبْعانَ و جارُهُ جائعٌ ، فقُلْنا: هَلَکْنا یا رسولَ اللّه ِ فقالَ : مِن فَضْلِ طَعامِکُم و مِن فَضْلِ تَمْرِکُم و وَرِقِکُم و خَلَقِکُم و خِرَقِکُم ، تُطْفؤونَ بها غَضبَ الرَّبِّ.»

به خدا و روز قیامت ایمان نیاورده است کسى که شب سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد. عرض کردیم: اى رسول خدا! ما [که با این سخن] نابود شدیم. پیامبر فرمود: شما با خوراک اضافى و با مازاد خرما و پولتان و لباسهاى کهنه و فرسوده تان، خشم خدا را فرو نشانید.{7}

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در حدیث دیگری می فرمایند :«مَن منَعَ الماعُونَ جارَهُ مَنَعهُ اللّه ُ خَیْرَهُ یَومَ القِیامَةِ ، و وَکَلَهُ إلى نَفْسِهِ ، و مَن وَکَلَهُ إلى نَفْسِهِ فما أسْوَأَ حالَهُ. هر کس کالایى از همسایه خود دریغ دارد، خداوند، در روز رستاخیز، خیر خود را از او دریغ دارد و او را به خودش وا گذارد و چه بد وضعى دارد کسى که خداوند او را به حال خودش وا گذارد.{8}

آداب همسایه داری در کلام امام سجاد علیه السلام

اکنون که متوجه فضیلت و اهمیت همسایه داری شدیم شاید این سوال پیش بیاید شاخصه های همسایه داری نیکو چیست و چطور می توانیم از ثواب این عمل سفارش شده برخورد دار شویم و یا به طور ناخواسته مرتکب رفتاری نشویم که قهر و غضب خدا را در پی داشته باشد.

امام سجاد علیه السلام در حدیثی این موضوع را شرح دادند و می فرمایند :«أَمّا حَقُّ جارِکَ فَحِفظُهُ غائِبا وَ إِکرامُهُ شاهِدا وَنُصرَتُهُ إِذا کانَ مَظلوما وَلا تَتَّبِع لَهُ عَورَةً فَإِن عَلِمتَ عَلَیهِ سوءً سَتَرتَهُ عَلَیهِ وَإِن عَلِمتَ أَنَّهُ یَقبَلُ نَصیحَتَکَ نَصَحتَهُ فیما بَینَکَ وَبَینَهُ وَلا تُسَلِّمهُ عِندَ شَدیدَةٍ وَتُقیلُ عَثرَتَهُ وَتَغفِرُ ذَنبَهُ وَتُعاشِرُهُ مُعاشَرَةً کَریمَةً»
اما حق همسایه ات این است که درغیاب او آبرویش راحفظ کنى و درحضورش او را احترام نهى. اگر به او ظلمى شد یاریش رسانى، دنبال عیب هایش نباشى، اگر بدى از او دیدى بپوشانى، اگر بدانى نصیحت تو را مى پذیرد او را در خفا نصیحت کنى، در سختى ها رهایش نکنى، از لغزشش درگذرى، گناهش را ببخشى و با او به خوبى و بزرگوارى معاشرت کنى.{9}

امام کاظم علیه السلام به این موضوع از جهت دیگری نگاه می کنند و می فرمایند: «لَیسَ حُسنُ الجِوارِ کَفُّ الذىوَلکِن حُسنُ الجِوارِالصَّبرُعَلَى الذى» خوش همسایگى تنها این نیست که آزار نرسانى، بلکه خوش همسایگى این است که در برابر آزار و اذیت همسایه صبر داشته باشى.

فضیلتها و حُسن همسایه داری

رسول اکرم صلى الله علیه و آله در این باره می فرمایند :«إِن أَحبَبتُم أَن یُحِبَّکُمُ اللّه  وَرَسولُهُ فَأَدّوا إِذَا ائتُمِنتُم وَاصدُقوا إِذا حَدَّثتُم وَأَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَکُم» اگر مى خواهید که خدا و پیغمبر شما را دوست بدارند وقتى امانتى به شما سپردند رد کنید و چون سخن گویید راست گویید و با همسایگان خود به نیکى رفتار نمایید.{10}

امام صادق علیه السلام نیز همسایه داری نیکو را موجب افزایش رزق دانسته است:«حُسنُ الجِوارِ یَزیدُ فی الرِّزقِ.» حُسن همسایگى، روزى را زیاد مى کند.{11}

امام صادق علیه السلام در حدیث دیگری اینطور می فرمایند:«حُسنُ الجِوارِ یُعمِّرُ الدِّیارَ ، و یَزیدُ فی الأعْمارِ .»حُسن همسایگى ، خانه ها را آباد و عمرها را زیاد مى کند.{12}

امام على علیه السلام در رابطه با اهمیت و فضیلت همسایه داری اینطور می گویند:« ما تَأکَّدَتِ الحُرمَةُ بمِثلِ المُصاحَبَةِ و المُجاوَرَةِ .» بر هیچ حرمتى همچون حرمت همنشینى و همسایگى تأکید نشده است.{13}

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله نیز می فرماید:«حُرمَةُ الجارِ على الإنسانِ کحُرمَةِ اُمّهِ.» احترام همسایه بر انسان ، همانند احترام مادرش است .{14}

پی نوشت: 

1: الأمالی للصدوق : ص201.
2: الکافی : ج 2،ص667،ح6.
3: وسائل الشیعة : ۸/۴۸۷/۱.
4: الجعفریّات : ۱۶۴.
5: الکافی : ج 2،ص667،ح8.
6: مسکّن الفؤاد، ص 105.
7: بحار الأنوار : ۷۷/۱۹۱/۱۱.
8: الأمالی للصدوق : ۵۱۵/۷۰۷.
9: خصال، ص 569.
10: نهج الفصاحه، ح 554.
11: الکافی : ۲/۶۶۷/۸.
12: تحف العقول : ۸۵.
13: الأمالی للصدوق : ۴۴۱/۵۸۶.
14: مکارم الأخلاق : ۱/۲۷۴/۸۳۴.