چله کلیمی در ماه ذی‌القعده | در بیانات آیت‌الله تحریری
چله‌گیری در اسلام | از توصیه‌های روایی تا فواید معنوی
چله گرفتن یکی از سنت‌های معنوی است که در ایام خاصی مانند ماه ذی‌القعده مورد توجه قرار می‌گیرد. آیت‌الله تحریری در بیانات خود به این موضوع پرداخته و تأکید دارند که چله‌گیری در شرع واجب نیست، اما تمرینی ارزشمند برای تهذیب نفس محسوب می‌شود. ایشان با استناد به روایت مشهور اخلاص چهل‌روزه (مَن أَخلَصَ لله أَربَعِینَ صَبَاحاً...)، هدف چله را تمرین روحی و ایجاد عادات نیک و تداوم آنها در ایام دیگر دانسته‌اند.
سپس به بزرگداشت زمان‌ها و مکان‌های خاص در شرع (مانند ماه‌های رجب، شعبان، رمضان و مکان‌هایی مانند مسجد و زیارتگاه‌ها) اشاره کرده و هدف از این بزرگداشت‌ها، ایجاد ارتباط روحی و حرکت معنوی پایدار پس از پایان آن زمان یا مکان تبیین می‌فرماید.
دلیل شهرت چله در ماه ذی‌القعده، وعده‌ی تکلیم خداوند به حضرت موسی (علیه‌السلام) در این ایام (مذکور در سوره اعراف) و آمادگی معنوی آن حضرت برای این لقاء دانسته می‌شود. بزرگان دین، چله‌گیری در این ایام را با این واقعه منطبق دانسته‌اند که هرچند واجب نیست، اما مطلوب برای تمرین و تهذیب نفس است. در ادامه، تأکید می‌شود که تمرکز چله باید بر امور اساسی تربیت نفس، یعنی انجام واجبات و ترک محرمات باشد و نه صرفاً اذکار بدون توجه.
استاد در پایان فرمایشات خود، بر تصمیم قاطع بر ترک همه‌ی گناهان، مراقبه (بررسی اعمال روزانه) و محاسبه‌ی صادقانه برای یافتن عیوب عملی و اخلاقی تأکید می‌کند.
◆◇✦•✧•✦◇◆ ╰☆☆╮╭☆☆╯ ❖────✦✧✦────❖
❀❀❀ نکات کلیدی این سخنرانی ❀❀❀
✦ عدم وجوب چله در شرع مقدس: چله‌گیری امری واجب نیست، اما دارای خواص معنوی زیادی است.
✦ اساس قرآنی چله: روایت اخلاص اربعین: روایت "مَن أَخلَصَ لله أَربَعِینَ صَبَاحاً جَرَت یَنَابِیعُ الحِکمَةِ مِن قَلبِهِ عَلَی لِسَانِهِ" (کسی که چهل شبانه روز اخلاص داشته باشد، چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود) به عنوان مبنای خواص چله ذکر می‌شود.
✦ هدف از چله: تمرین و عادت دادن نفس: "اینکه این روایت می‌خواهند بفرمایند ما به هر حال سعی کنیم نفسمان را مدتی به کارهای خوبی عادت دهیم تا مقداری عادت کند، در ایام دیگر راحت‌تر شود. مقصود از این چهله‌ست." - چله با هدف تمرین معنوی و ایجاد عادات نیک در نفس انجام می‌شود.
✦ بزرگداشت زمان‌ها و مکان‌های خاص: شرع به بزرگداشت زمان‌ها و مکان‌های خاص (مانند ماه‌های مبارک و مساجد) سفارش کرده است.
✦ هدف از بزرگداشت: ارتباط روحی و حرکت معنوی پایدار: "مقصد از بزرگداشت این زمان‌ها و مکان‌ها هم همین است که ما یک ارتباط روحی با فضای این زمان و مکان بگیریم یک حرکت معنوی بکنیم که از آن مکان که خارج شدیم یک چیزی در نفس ما بمان، در ارتباطات زندگانی دنیا از آن زمان که خارج شدیم یک چیزی برای ما بماند" - این بزرگداشت‌ها برای ایجاد تحول روحی و حفظ دستاوردهای معنوی پس از اتمام آن زمان یا مکان است.
✦ دلیل شهرت چله در ماه ذی‌القعده: واقعه‌ی تکلیم حضرت موسی (علیه‌السلام): "در این ایام خدای متعال به حضرت موسی علیه‌السلام وعده تکلیم می‌دهد. آن آیه کدام سوره است؟ اعراف «وَوَاعَدْنَا مُوسَىٰ ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً»؛ ارتباط چله با ماه ذی‌القعده به دلیل وعده‌ی چهل شبه تکلیم خداوند به حضرت موسی علیه‌السلام در این ایام است.
✦ انطباق چله در این ایام با واقعه‌ی حضرت موسی (علیه‌السلام): "بزرگان ما این چهله‌گیری را در این ایام قرار دادند، در شرع مقدس نیامده، آن کلیتش را در اینجا منطبقش کردند که با چهله حضرت موسی علیه‌السلام منطبق شود و این هم مشروع است" - بزرگان دین چله گرفتن در این ایام را با واقعه‌ی حضرت موسی (علیه‌السلام) مرتبط دانسته‌اند و این امر مشروع است.
✦ تمرکز چله بر امور اساسی تربیت نفس: "اینکه حالا ما سراغ چی برویم را، چه چله بگیریم، باید به آن اموری که لازم است در زندگی ما را تربیت اساسی می‌کند، تربیت اساسی ما به آن است، اهتمام اولیه را داشته باشیم که در اوقات دیگر این تمرکزه نیست یا خیلی کم است" - اولویت در چله، تمرکز بر تربیت اساسی نفس است.
✦ اهمیت انجام واجبات و ترک محرمات در چله: "حواس جمع شود به چی؟ به آن وظایف اصلی انجام واجبات ترک محرمات این در همه اوقات" - اساس چله باید بر رعایت واجبات و دوری از محرمات باشد.
✦ لزوم آگاهی از وظایف و محرمات: "البته خب لازمه‌اش آگاهی از وظایف است، آگاهی از محرمات است، این کنترل باشد" - برای کنترل نفس در چله، آگاهی از احکام شرعی ضروری است.
✦ مطلوبیت چله برای تمرین: "اما مطلوب است، برای چی؟ اینکه تمرین برای ما حاصل بشود." - هرچند چله واجب نیست، اما برای تمرین تهذیب نفس مطلوب است.
✦ نقد اذکار بدون توجه: "بعضی‌ها آدم‌های خوبی هستند، از روی صفای خودشان می‌گویند؛ اما هر تجوزی، که برای من مجوز نیست یعنی آن اصلاح واقعی را ندارد چون ذکر گفتن بدون توجه آسان است." - صرف گفتن ذکر بدون توجه و کنترل نفس، تأثیر تربیتی واقعی ندارد.
✦ اهمیت کنترل زبان و چشم: مثال آیت‌الله مجتهدی (ره) در مورد کسی که استغفار می‌کرد اما چشم و زبانش کنترل نداشت، بر اهمیت کنترل جوارح در کنار اذکار تأکید دارد.
✦ چله، تمرین برای تداوم: "می‌خواهیم این تمرین را در این ایام انجام بدهیم که بعدش هم إن‌شاءالله بتوانیم ادامه بدهیم، البته خیلی سخت است، مواظبت بر عدم گناه" - هدف از چله در این ایام، تمرینی برای حفظ دوری از گناه در تمام ایام سال است.
✦ تصمیم قاطع بر ترک همه‌ی گناهان: "ما اولاً تصمیم‌مان بر ترک همه گناهان باشد" - اولین قدم در مسیر تهذیب، تصمیم جدی برای ترک همه‌ی گناهان است.
✦ مراقبه و محاسبه‌ی صادقانه: "راهکارش هم به ما فرمودند، در روز مراقبه داشته باشیم، مراقبه یعنی چی؟ یعنی گردن بکشیم، از رقبه می‌آید که اعمال‌مان را ببینیم چیست؟ چکار می‌کنم؟ و محاسبه‌مان هم صادقانه باشد" - مراقبه (بررسی روزانه‌ی اعمال) و محاسبه‌ی صادقانه برای یافتن و رفع عیوب از مراحل مهم در این مسیر است.
❀❀ نتیجه‌گیری❀❀
چله گرفتن، به‌ویژه در ماه ذی‌القعده، هرچند در شرع واجب نشده، اما امری مطلوب و مشروع است که با هدف تمرین نفس بر کارهای نیک و تهذیب باطن انجام می‌شود. دلیل ارتباط آن با ماه ذی‌القعده، واقعه‌ی تکلیم حضرت موسی (علیه‌السلام) است. تمرکز چله باید بر انجام واجبات و ترک محرمات با آگاهی و تصمیم قاطع باشد و نه صرفاً اذکار بدون توجه. مراقبه و محاسبه‌ی صادقانه از ابزارهای مهم در این مسیر هستند.
◆◇✦•✧•✦◇◆ ╰☆☆╮╭☆☆╯ ❖────✦✧✦────❖
❀❀❀پرسش و پاسخ درباره اربعین کلیمی در بیانات استاد تحریری❀❀❀
❀ امر به چله گرفتن در شرع مقدس به چه صورت است؟
در شرع مقدس به چله گرفتن به عنوان یک واجب امر خاصی نشده است. این عمل جزو مستحبات محسوب می‌شود و هر کس که تمایل دارد می‌تواند آن را انجام دهد. روایاتی در این باره وجود دارد که به خواص چله گرفتن اشاره می‌کنند، اما امر خاصی برای وجوب آن در شرع وارد نشده است.
❀ روایت اصلی که درباره چله گرفتن بیان می‌شود کدام است و معنای اجمالی آن چیست؟
روایتی که درباره چله گرفتن نقل می‌شود و هم در اصول کافی و هم توسط اهل سنت نقل شده، از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است که فرموده‌اند: "مَن أخلَصَ لله أربَعینَ صَباحاً، جَرَت یَنابیعُ الحِکمَةِ مِن قَلبِهِ عَلَى لِسانِهِ" (کسی که چهل شبانه روز اخلاص داشته باشد برای خدا، چشمه‌های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می‌شود). معنای اجمالی این حدیث این است که چله گرفتن دارای خواصی است، اما نکته مهم این است که چله را بر چه اساسی بگیریم و قصد از آن چیست؟ مقصود این است که سعی کنیم مدتی نفس خود را به کارهای خوب عادت دهیم تا این عادت در ایام دیگر راحت‌تر انجام شود.
❀ چرا در ایام خاصی مانند ماه ذی‌القعده، چله گرفتن بیشتر مطرح می‌شود؟
در شرع مقدس زمان‌ها و مکان‌های خاصی وجود دارد که برای تعظیم و بزرگداشت آنها سفارش شده‌ایم. هدف از بزرگداشت این زمان‌ها و مکان‌ها ایجاد ارتباط روحی با فضای معنوی آنها و انجام یک حرکت معنوی است که اثر آن در نفس ما باقی بماند. مانند ماه رجب، شعبان و رمضان و مکان‌های مقدسی چون مسجد و زیارتگاه ائمه (علیهم‌السلام). در ایام ماه ذی‌القعده، دلیل مطرح شدن بیشتر چله، وعده تکلیم خداوند به حضرت موسی (علیه‌السلام) در کوه طور است که در سوره اعراف به آن اشاره شده است: "وَ وَاعَدْنَا مُوسَى ثَلَاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً" (و با موسی سی شب وعده گذاشتیم و ده شب دیگر به آن افزودیم، پس وعده پروردگارش چهل شب کامل شد). این ایام یادآور آمادگی حضرت موسی علیه‌السلام برای لقاء و تکلیم الهی است و چله گرفتن در این ایام تداعی‌کننده آن آمادگی است.
❀ دلیل اینکه بزرگان در این ایام خاص چله گرفتن را توصیه می‌کنند چیست؟
بزرگان دین ما، چله گرفتن را در این ایام قرار داده‌اند تا با چله حضرت موسی (علیه‌السلام) منطبق شود. این عمل مشروع است، اما به طور خاص از طرف شارع برای این ایام امر خاصی نیامده است. توصیه بزرگان به چله گرفتن در این ایام بیشتر برای تمرین و ایجاد آمادگی معنوی در ماست تا از حال و هوای معنوی مرتبط با تکلیم حضرت موسی علیه‌السلام استفاده کنیم.
❀ مهمترین اموری که باید در چله‌گیری به آنها اهتمام داشت چیست؟
در چله‌گیری باید به اموری اهتمام ورزید که در تربیت اساسی ما نقش دارند. این امور شامل انجام واجبات و ترک محرمات است. اگر کسی قصد چله گرفتن دارد، باید تمرین کند که گناه نکند و اعضا و جوارح خود مانند زبان و چشم را کنترل کند. این کنترل نیازمند آگاهی از وظایف و محرمات است. چله گرفتن فرصتی است برای تمرکز بر این مسائل که شاید در اوقات دیگر این تمرکز وجود نداشته باشد.
❀ آیا هر نوع ذکری در چله‌گیری مفید است و باید به سراغ چه چیزهایی نرفت؟
صرف گفتن ذکر بدون توجه و کنترل اعضا و جوارح کافی نیست. ذکر گفتن لفظی بدون کنترل چشم و زبان آسان است. برخی افراد با سادگی به دنبال ذکرهای خاصی می‌روند، اما این لزوماً باعث اصلاح واقعی نمی‌شود. اصلاح واقعی نیازمند کنترل نفس و ترک گناه است. به فرموده آیت‌الله مجتهدی، در زمان طاغوت با وجود بی‌حجابی، برخی افراد ذکر می‌گفتند اما چشم و زبانشان را کنترل نمی‌کردند.
❀ روش چله‌گیری بر اساس آنچه در این مطالب بیان شد چگونه است؟
روش چله‌گیری بر اساس این مطالب بر ترک گناهان متمرکز است. تصمیم بر ترک همه گناهان باید برنامه اصلی باشد. هر مقدار که در این زمینه موفق شدیم باید شکر الهی را به جا آوریم و اگر ناموفق بودیم استغفار کنیم. راهکار مهمی که در این زمینه فرموده شده، مراقبه و محاسبه است. مراقبه یعنی بررسی اعمال و کارهای روزانه و محاسبه به این معناست که صادقانه و بدون فریب خودمان، ایرادات عملی و اخلاقی خود را پیدا کنیم تا از خوش خیالی خارج شویم.
❀ چگونه می‌توان چله‌گیری را توجیه کرد تا با روش‌های صوفیانه اشتباه گرفته نشود؟
روش چله‌گیری که در این مطالب مطرح شد، با روش‌های صوفیانه متفاوت است. این روش در متن شرع به اجمال امضا شده است (بر اساس روایت "من اخلص...") و برای وقت خاصی هم محدود نیست. تمرکز اصلی این روش بر ترک گناهان و تربیت نفس از طریق مراقبه و محاسبه است. در این ایام خاص (ذی‌القعده) نیز به دلیل برکت وعده تکلیم حضرت موسی علیه‌السلام، این تمرین معنوی توصیه می‌شود تا به ادامه آن در ایام دیگر کمک کند. این روش بر انجام واجبات و ترک محرمات به عنوان اساس تربیت تأکید دارد و نه صرفاً بر ذکر و اوراد خاص بدون توجه به عمل.
افزودن دیدگاه جدید