همانند سنت هرساله ی رهبر معظم انقلاب، ایشان در اولین دقایق تحویل سال 1395 عنوان «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» را به عنوان شعار سال برگزیدند. انتخاب شعار از جانب ایشان و اعلام آن در اولین دقایق تحویل سال توسط رسانه ها دو جنبه دارد. از طرفی اعلام شعار سال توسط رهبر معظم انقلاب که از سال 1378 به طور مشخص صورت گرفته است؛ بخوبی جایگزین سنت نام گذاری خرافاتی و غیر بومی برای سال ها شده است که مثلا با اسامی حیوانات همراه بوده است و هیچ گونه دستاورد راهبردی برای کشور و مردم نداشته و در شان مردم گرامی ایران اسلامی نیز نیست.
همچنین اعلام عمومی این شعار، می تواند مبنایی برای کلیه ی جهت گیری های کشور و به عنوان هدفی میان مدت در برنامه ریزی های کلان و بلندمدت کشور مطرح باشد.
در علم مدیریت و شاخه ی برنامه ریزی، هدف و برنامه ی میان مدت به عنوان اهرمی برای تنظیم مسائل کشور در راستای اهداف بلند مدت، ایفای نقش می کنند. از آنجایی که با تاکیدات مقام معظم رهبری، برنامه ای کلان در راستای اقتصاد درونزا با عنوان «اقتصاد مقاومتی» سال هاست که در دستور کار جمهوری اسلامی قرار گرفته است؛ می توان گفت که تعیین شعار سال 95 با این عنوان، جایگاه خطیری را در پیشبرد این برنامه ی کلان ایفا می کند. اما در ادامه چرایی انتخاب این واژگان در شعار امسال را از دیدگاه مقام معظم رهبری بیشتر بررسی می کنیم.
در این نوشتار، پیش فرض آن است که رهبر معظم انقلاب با نگاهی حکیمانه در انتخاب کلیدواژه ها دقت نموده و بهترین کلمات را برای بیان منظور مد نظر برمی گزینند. تجربه عملی و مشاهده سیره ی سیاسی ایشان نیز نشان می دهد که ایشان با مشاوره گرفتن از کارشناسان مختلف و نیز تسلط بر ادبیات فارسی و عرب، کلمات بهینه را در مکتوبات، پیام ها و سخنرانی ها انتخاب می نمایند.
این دقت نظر در انتخاب کلمات، در انتخاب یک شعار چند کلمه ای برای سال اهمیت چندانی پیدا می کند. زیرا این کلمه قرار است به مدت یک سال، به عنوان سیاست میان مدت نظام جمهوری اسلامی به کار رود.
اقتصاد مقاومتی، از تبیین تا قانون:
واژه اقتصاد مقاومتی اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 مطرح گردید.[1] از آن زمان تاکنون، همایش های متعددی توسط دولت های دهم و یازدهم، مراکز علمی و فرهنگی در اینباره برگزار شده است. در 29 بهمن 1392، سیاست های اقتصاد مقاومتی پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، به عنوان سندی بالادستی رسما از سوی رهبر انقلاب ابلاغ شد.
با بررسی نمودار زمانی کاربرد استفاده از «اقتصاد مقاومتی» در بیانات و مکتوبات رهبر معظم انقلاب، به این نتیجه می رسیم که اوج گیری استفاده کمّی ایشان از این کلیدواژه، در سال 91 است. سالی که به علت شدت موج جدید تحریم های اقتصادی از سوی غرب، رها کردن مسائل اقتصادی کشور از سوی دولت قبل و اشتغال به حواشی سیاسی؛ فشار بسیار زیادی به اقتصاد کشورمان وارد شد. در این سال رهبر معظم انقلاب، این واژه را که دو سال قبل ابداع کرده بودند؛ بسیار بیشتر از قبل بکار بردند تا دولت مردان، تقصیر بی تدبیری خود را به گردن تحریم ها نیندازند.
دوران مدیریت محمود احمدی نژاد در دولت دهم به پایان رسید و دولت یازدهم با شعار اساسی «تدبیر» به روی کارآمد. دکتر روحانی در تبلیغات انتخاباتی خود بارها به نبود تدبیر در دولت قبل تاکید ورزیده بود. لذا ایشان برخلاف رویکرد بعد از انتخابات، تحریم ها را عامل اصلی مسائل و مشکلات معرفی نمی کرد.
بیشترین استفاده از اقتصاد مقاومتی در کلام رهبر معظم انقلاب، متعلق به سال 1392 است. سالی که در حقیقت سال پایانی دولت دهم است. سالی که با تعویض ساکنان ساختمان پاستور از دولت دهم به دولت یازدهم، طرف غربی مذاکرات هسته ای با آغاز دور جدید مذاکرات، منتظر تغییر چشم گیر سیاست های جمهوری اسلامی در همه حوزه ها نسبت به خود بود. در این شرایط رهبر معظم انقلاب بیشترین استفاده از کلیدواژه اقتصاد مقاومتی را داشته اند. زیرا باید به همه مسئولین یادآوری می شد که ریشه ی حل مشکلات اقتصادی کشور، در داخل است و تدبیر واقعی در اداره مسائل کشور به صورت درونزا است.
مسئله ای که اکنون بعد از گذشت دو سال و نیم از مذاکراتی که قرار بود چند ماهه مسائل اقتصادی را حل کند، بیش از پیش هویدا شده است و حاکی از دوراندیشی رهبر معظم انقلاب اسلامی است. اکنون وعده ی بدعهدی دشمن نیز بر کسانی که آن را منکر می شدند ثابت شده است و به عنوان یکی دیگر از دلایل نا کارآمدی نگاه صِرف و غیر درونزا به خارج از کشور، مطرح است.
اقدام و عمل در لغت:
از آنجایی که اقتصاد مقاومتی یک مفهوم نظری است و متشکل از دو کلمه که در کنار هم معنایی خاص پیدا می کنند؛ و همچنین مقام معظم رهبری، پژوهشگران حوزه و دانشگاه و مسئولین؛ در تبیین ابعاد آن سخنان بسیار گفته اند و قوانین بالادستی در این زمینه نیز به تصویب رسیده است؛ در این نوشتار فرصت چندانی برای بررسی مجدد این مفهوم نمی باشد. اما لزوم انتخاب دو کلمه دیگر را به تفصیل شرح می دهیم:
در لغت نامه ها تعاریف مختلفی برای دو کلید واژه «اقدام» و «عمل» آمده است که البته برخی رایج تر هستند. اقدام به معنی پیش درآمدن[2]، پیش رفتن در کاری[3]، دلیری نمودن[4]، شجاعت کردن و ... است. همچنین اقدام کردن به معانی شروع کردن، پرداختن و پیشی گرفتن در کاری تعریف شده است. «عمل» نیز همانند اقدام از ریشه ای عربی حاصل می شود که به معنی انجام کار می باشد. با توجه به این توضیحات و نیز بررسی معنی مصطلح دو کلمه در کنار همدیگر، نتیجه می شود که مرحله ی اقدام پیش از مرحله عمل است و به معنی شروع کار است.
چرایی انتخاب این واژگان:
باید توجه کرد که اقدام کردن، مرحله ای متفاوت از «عزم کردن» و یا «تصمیم گرفتن» است و به عبارتی بعد از این مراحل است. لذا باید توجه کنیم و البته بدیهی است که اکنون با گذشت پنج سال از اولین طرح تئوری اقتصاد مقاومتی، تولید هزاران صفحه مقاله، کتاب و برگزاری همایش های متعدد و متاسفانه بعضا بی فایده و نمایشی؛ و همچنین بعد از گذشت 2.5 سال از ابلاغ سیاست های کلان اقتصاد مقاومتی توسط رهبر معظم انقلاب، دیگر برای «تصمیم» و «عزم» خیلی دیر است. استقبال مسئولین از اقتصاد مقاومتی نیز حاکی از این است که ایشان خود را از مرحله تصمیم گیری عبور کرده می دانند.
انتخاب کلمه «اقدام» همچنین نشان از آن دارد که رهبر معظم انقلاب علیرغم اینکه تصمیم برای اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی را دیر می دانند؛ آنچه انجام شده را نیز راضی کننده نمی دانند. لذا از کلمه عمل به تنهایی استفاده نشده است. البته ایشان با قضاوت عادلانه، زحمات مسئولین را منکر نمی شوند ولی بارها در سال گذشته، ناراضایتی خود از وضع موجود را بیان داشته اند. مثلا ایشان در شهریور سال 1394 و در دیدار اعضای هیئت دولت، بعد از تشکر از مسئولین دولتی می فرمایند: « ... حالا یک گزارش مفصّلی فرستادند که البتّه برای من خلاصه کردند آن گزارش را و تماماً خواندم، نگاه کردم. کارهایی که انجام گرفته در زمینه ی اقتصاد مقاومتی، بعضی هایش کارهای مقدّماتی است؛ حالا مثال هایش را بخواهم بزنم، طول می کشد، وقت میگذرد؛ بعضی از کارهایی که گزارش شده، مربوط به بندهای اقتصاد مقاومتی نیست، اگرچه حالا ارتباط داده شده امّا کارهای جاری دستگاه ها است.»[5]
انتهای سال 94 مصادف است با موعد نگارش برنامه بودجه سال 95 و نیز ارائه لایحه ی برنامه ششم توسعه، لذا ایشان اهمیت مسئله را این گونه متذکر می شوند: «نکته ی دوّم در مورد اقتصاد مقاومتی این است که همه ی برنامه های اقتصادی دولت بایستی در این مجموعه ی اقتصاد مقاومتی و در این سیاستها بگنجد؛ حتّی برنامه ی ششم و برنامه و بودجه های سالیانه، همه باید براساس این اقتصاد مقاومتی شکل بگیرد.»[6]
ایشان همچنین در دیدار شهریورماه اعضای هیئت دولت و نیز دیدارهای متعدد دیگری، ضمن تاکید بر تشکیل ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به منظور هماهنگی و مدیریت کلان همه دستگاه ها پیرامون اجرای سیاست های آن تاکید می کنند: «درخصوص اجرای اقتصاد مقاومتی آن چیزی که باید اتفاق بیفتد هنوز اتفاق نیفتاده است و مسئولان دولتی تازه، گزارشی درباره ی برنامه های درنظرگرفته شده برای اجرای اقتصاد مقاومتی به من داده اند.»[7]
مشاهده می شود که با نزدیک تر شدن به انتهای سال 94، ابزار نگرانی ایشان نسبت به عدم اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی در شرایط حساس کنونی بیشتر می گردد: «درخصوص نحوه ی اجرا و پیشرفت سیاست های اقتصاد مقاومتی، اکنون زمینه ی بحث نیست اما از پیشرفت این سیاست ها خشنود نیستم.»[8]
توالی این سال با سال گذشته:
بررسی نام گذاری های رهبر معظم انقلاب برای سال ها در گذر زمان نیز نتایج جالبی را در بردارد. نام گذاری سال قبل با عنوانی حاکی از همدلی و همزبانی دوطرفه دولت(قوه مجریه به صورت خاص و نظام جمهوری اسلامی به صورت عام) و ملت دلایل زیادی در بر داشت. یکی از اصلی ترین دلایل آن، قرار گرفتن در بحبوحه مذاکراتی بین المللی بود که نیاز همدلی بین مردم و حاکمیت در نظر طرف خارجی بسیار ضروری بود.
در این شرایط نباید هیچ گونه پیامی از تفرقه بین حاکمیت و مردم به بیرون مخابره بشود. هر چند که برخی دولتمردان کم تجربه از یک طرف و برخی جریانات معاند از سوی دیگر تلاش داشتند هرگونه انتقاد علمی را نیز همصدایی با اسرائیل و دشمنان ملت نشان دهند؛ ولی رهبر معظم انقلاب بعنوان مدیر کلان کشور این شرایط را در جهت وفاق ملی مدیریت نمودند. لذا ایشان نه منتقدان را بعنوان دشمنان دولت و ملت معرفی کردند و نه موافق رفتارهای رادیکال علیه دولت و تیم مذاکره کننده بودند.
از طرفی دیگر، رئیس جمهور و تیم مذاکره کننده، تمامی شئونات کشور و به خصوص اقتصاد را به نتایج مذاکرات هسته ای مرتبط دانسته اند. بعد از حمایت تمامی ارکان نظام جمهوری اسلامی در کنار مردم، از تیم مذاکره کننده هسته ای و کسب تواقفی که غایت مذاکرات اعلام شده بود؛ اکنون وقت عمل به وعده هاست. مشخص است که بعد از حدودا سه سال از آغاز روی کار آمدن دولت تدبیر وامید، رکود بی سابقه ای دامن اقتصاد کشور را گرفته است. کارشناسان دلیل اصلی این رکود را اتخاذ سیاست های انقباضی، کاهش قیمت نفت و ... دانسته اند.
ولی مشکلی که بارها از سوی دولتمردان نیز به عنوان عامل اصلی قرارگرفتن در شرایط کنونی با گلایه مطرح شده است؛ تحریم های اقتصادی است. البته این دیدگاه به علت نداشتن رویکرد درونزایی، بارها مورد انتقاد رهبر معظم انقلاب و سایر دلسوزان نظام قرار گرفته است. اما در هر حال، اکنون که به زعم دولت محترم تدبیر و امید نیز مانع اصلی ایجاد اقتصادی شکوفا برداشته شده است؛ باید پایه های اقتصادی دوران پسابرجام را بر مبنایی غیر وابسته و در حقیقت درونزا شکل داد. مبنایی که در حقیقت همان اقتصاد مقاومتی است. کاری که در حقیقت باید سال ها پیش و با اجرای سیاست های مقطعی ابلاغ شده توسط رهبر معظم انقلاب[9] و نیز ینده نگری مسئولین وقت صورت می گرفت تا امروزِ کشور در مقابل تحریم های بیرونی بیمه شود.
دیدگاهی که همه مشکلات را ناشی از تحریم می دانست، به علت نداشتن رویکرد درونزایی، بارها مورد انتقاد رهبر معظم انقلاب و سایر دلسوزان نظام قرار گرفته است. اما در هر حال، اکنون که به زعم دولت محترم تدبیر و امید نیز مانع اصلی ایجاد اقتصادی شکوفا برداشته شده است؛ باید پایه های اقتصادی دوران پسابرجام را بر مبنایی غیر وابسته و در حقیقت درونزا شکل داد. مبنایی که در حقیقت همان اقتصاد مقاومتی است.
منبع: برهان
----------------------------
پی نوشت :
[1] - اقتصاد مقاومتی از منظر مقام معظم رهبری، 1392/1/23، سید امیرحسین کامرانی راد، پایگاه تحلیلی راسخون
[2] - از منتهی الارب و ناظم الاطباء
[3] - غیاث اللغات
[4] - ناظم الاطباء و منتهی الارب
[5] - بیانات در دیدار رئیس جمهور و اعضاى هیأت دولت ، 1394/6/4
[6] - همان
[7] - دیدار رؤسای دانشگاه ها، پژوهشگاه ها، مراکز رشد و پارک های علم و فناوری با رهبر معظم انقلاب، 1394/8/20
[8] - دیدار شرکت کنندگان در نهمین همایش ملی «نخبگان فردا» با رهبر معظم انقلاب، 1394/7/22
[9] - به عنوان مثال می توان به سیاست «عدم خام فروشی نفت» که در ابتدای دولت سازندگی توسط رهبر معظم انقلاب مطرح شده بود و می توانست امروز کشور را در مقابل تحریم نفتی(که اصلی ترین تحریم ضربه زننده به کشورمان در سال های مختلف بوده است) بیمه کند، اشاره کرد. سیاستی که از سوی مسئولین وقت با تغافل روبرو شد.
مطالب مرتبط
