مقابله با سونامی طلاق / راهکارهای پیشگیری از طلاق

مقابله با سونامی طلاق / راهکارهای پیشگیری از طلاق

برای مقابله با سونامی طلاق راهکارهایی همچون ترجیح مصالح خانواده بر مصالح فردی، مدارا و سازش، بخشش و گذشت، ایجاد مهر و محبت در خانواده توصیه می نماید که اگر این امور محقق شود، از طلاق پیشگیری می شود و آسیب های این امر به حداقل می رسد.

مقدمه

دین مجموعه ای از تعالیم و دستورهایی است که خداوند حکیم برای سعادت بشر فرستاده است و برای همۀ جنبه های زندگی بشر برنامه دارد. با بررسی ادیان  الهی، درمی یابیم که اصل طلاق درآن ها وجود دارد، اما اسلام ـ ضمن تأیید طلاق ـ آن را جزء مبغوض ترین حلال ها برشمرده است، و برای مقابله با سونامی طلاق راهکارهایی همچون ترجیح مصالح خانواده بر مصالح فردی، مدارا و سازش، بخشش و گذشت، ایجاد مهر و محبت در خانواده توصیه می نماید که اگر این امور محقق شود، از طلاق پیشگیری می شود و آسیب های این امر به حداقل می رسد.

۱. ترجیح مصالح خانواده بر مصالح فردی

اسلام بیش ترین عنایت را به تشکیل، تحکیم، تکریم و تعالی خانواده دارد؛ این نهاد مقدس را کانون مودّت و رحمت می شمرد؛ سعادت و شقاوت انسان را منوط به بنای خانواده می داند و هدف از تشکیل آن را تأمین نیازهای مادّی، عاطفی و معنوی انسان، از جمله سکون و آرامش برمی شمرد.[حسین حقانی زنجانی؛ طلاق یا فاجعه انحلال خانواده؛ ص ۲۳ – ۲۱؛ عبدالله جوادی آملی؛ زن در آیینۀ جمال و جلال؛ ص ۱۷۶] تعبیراتی که در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام: به کار رفته است، این مدّعا را روشن می نماید. خدای سبحان در قرآن، پیوند ازدواج را «میثاق غلیظ»[سوره نساء: آیه ۲۱] و در آیه ای دیگر «نعمت الهی»[سوره نحل: آیه ۷۲] می نامد. همچنین رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرماید: «هیچ چیز در پیشگاه خدا، محبوب تر از خانه ای که به ازدواج، آباد شده باشد نیست و هیچ چیز در پیشگاه خدا، منفورتر از خانه ای که در اسلام به طلاق ویران شود، نیست!»[محمد بن حسن حر عاملی؛ وسائل الشیعه؛ ج ۲۲، ص ۷]

با تقدسی که اسلام به خانواده بخشیده است، برای تقویت این پیوند و پیش گیری از فروپاشی آن، زمینه سازی کرده و هدف اسلام از این همه تأکید بر تشکیل  و تدوام خانواده، رسیدن به آرامش روانی است. «زندگی با آرامش، اهمیّت بسیاری دارد تا آن جا که خداوند متعال وقتی می خواهد یکی از مهم ترین نشانه های خود را بیان کند، به ازدواج اشاره می کند و می فرماید: «وَ مِنْ آياتِهِ أنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أنْفُسِکُمْ أزْواجاً لِتَسْکُنُوا إلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إنَّ في ذلِکَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَکَّرُونَ؛[سوره روم: آیه ۲۱] و از نشانه های او این که از (نوع) خودتان، همسرانی برای شما آفرید تا بدان ها آرام گیرید و میان تان دوستی و رحمت نهاد. آری در این (نعمت) برای مردمی که می اندیشند، قطعاً نشانه هایی است.»

اهداف خانواده، ایجاب می کند که زن و شوهر، در تحکیم و پایداری این بنا نهایت سعی خود را به کار برند و بر دوامش نیز اصرار نمایند؛ بنابراین اگر زن و مردی پس از پیوند ازدواج، به عللی زوج خویش را مطابق با معیارهای خویش نیافتند و بخاطر مصالح خانواده و ارزش گذاری به اصول این پیوند، با وجود میل باطنی خویش، کراهت و بی میلی به زوج خود، نشان ندادند و در حفظ این بنا و مصالح آن کوشیدند، خداوند کریم دریچه ای از خیرات و برکات را به سوی آنان می گشاید؛ چنانچه در سورۀ نساء، بعد از تأکید بر خوش رفتاری با همسران و امر به «عاشِرُوهُن بِالمِعْرُوف»، می فرماید: «فَإنْ کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسي أنْ تَکْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللهُ فيهِ خَيْراً کَثيراً؛[سوره نساء: آیه ۱۹] پس اگر از آنان خوش تان نیامد، چه بسا چیزی را خوش نمی دارید و خدا در آن، مصلحت فراوان قرار می دهد.»

حاکمیت این فرهنگ قرآنی در ایجاد همراهی و هم دلی زوجین و هموارساختن مسیر زندگی، اثر مستقیم دارد و آنان را یاری می کند تا در بروز اختلافات و رخدادها عجولانه، تصمیم نگیرند؛ بلکه از آن جهت که رضایت حق را در استمرار و استحکام این پیوند می بینند، در برقراری صلح و آشتی تلاش نموده، مقاوم و استوار مشکلات را از پیش روی برمی دارند و به ایجاد تفاهم، اتحاد، هم دلی و یک سویی فکر می کنند.

۲. مدارا و سازش

یکی از ضروریات تشکیل جامعۀ سالم، تشکیل خانوادۀ سالم است. اگر خانواده اصلاح شود، جامعه نیز اصلاح خواهد شد و هرچه بنیان آن مستحکم تر باشد، بنیان جامعه نیز مستحکم تر خواهد بود. یکی از ویژگی هایی که در تحقق سازگاری نقش به سزایی دارد، رفق و مداراست و می توان گفت کم تر عاملی یافت می شود که در این حد بتواند در ایجاد و تثبیت سازگاری نقش ایفا کند. رمز موفقیت مرد برای زندگی بهتر، مدارا و سازش با مشکلات خانوادگی است و داشتن چنین ویژگی ای، نشانۀ ایمان اوست. در قرآن و روایات هم، بدین مطالب اشاره شده است. خداوند می فرماید:

«وَ إنِ امْرَأةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أوْ إعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَيْرٌ وَ اُحْضِرَتِ الأنْفُسُ الشُّحَّ وَ إنْ تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَإنَّ اللهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبيراً؛[سوره نساء: آیه ۱۲۸] و اگر زنی از شوهر خویش بیم ناسازگاری یا روی گردانی داشته باشد، بر آن دو گناهی نیست که از راه صلح با هم به آشتی گرایند که سازش بهتر است. (ولی) بخل (و عدم گذشت) در نفوس، حضور (و غلبه) دارد و اگر نیکی کنید و پرهیزگاری پیشه نمایید، قطعاً خدا به آنچه انجام می دهید، آگاه است.»

در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) آمد است: «مُدَارَاةُ النَّاسِ نِصْفُ الايمانِ وَ الرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ الْعَيْشِ؛[محمد بن یعقوب کلینی؛ الکافی؛ ج ۲، ص ۱۱۷] مدارا با مردم، نیمی از ایمان و نرم خویی با آنان، نیمی از زندگی است.»

اساساً بدون رفق و مدارا، نمی توان از زندگانی بهره برد و زندگی بدون بهره مندی از این امر، فاقد روح و معناست، از این در روایات به مدارا دربرابر همسر تأکید شده است. یکی از اصحاب امیرالمؤمنین(علیه السلام)، از همسرخود شکایتی را پیش حضرت بیان کرد. حضرت پس از پذیرش نقص هایی که میان آنان وجود داشت، به او سفارش فرمودند: «فَداروهُنَّ عَلَی کُلِّ حال ٍوَ اَحسِنوا؛[محمدباقر مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج ۱۰۰، ص ۲۵۳] با زنان در همه حال مدارا کنید، خوش زبان ونرم خو باشید و در تمام امور نیکی نمایید.»

۳. بخشش و گذشت

وقتی اختلاف بین زوجین به وجود می آید و آن دو در آستانۀ طلاق قرار می گیرند، بیش ترین سفارش اسلام گذشت هریک از زن و شوهر در لغزشها، کج خلقی ها و اشتباهات دیگری است؛ زیرا زن و شوهر، روحیات و طرز تفکر متفاوتی دارند. آن هایی که مدعی اند ما در همۀ موارد یک طرز تفکر داریم و در همۀ مسائل موافق و هماهنگ هستیم، شاید هنوز زمینه و موقعیت برای شان پیش نیامده است که خصلت های واقعی هم دیگر را بشناسند؛ ضمن این که اگر زن و شوهری با روحیۀ مشترک پیدا شوند، باز هم هیچ کدام از خطا و عصبانیت مصونیت ندارند. این جاست که اهمیت گذشت و تأثیر آن درتداوم روابط سالم آشکار می شود.[احمد حسین نیا، بهداشت روانی ازدواج و همسرداری، ص ۲۰۱] از آنجا انسان ها دچار لغزش می شوند، بهترین شان کسانی هستند که از اشتباه های دیگران چشم بپوشند و عیب های اطرافیان را بزرگ جلوه ندهند که این خود، به خوشی ها و زیبایی زندگی می افزاید. این صفت نیکو، در زندگی زناشویی اهمیت ویژه ای می یابد؛ زیرا زن و شوهر کنار هم زندگی می کنند و در صورت چشم نپوشیدن از لغزش های طرف مقابل، وجودشان برای هم دیگر تحمل ناپذیر خواهد شد.زن و شوهر باید رضایت هم را جلب کنند و از انجام کارهایی که کدورت و ناراحتی به دنبال دارد، بپرهیزند، زیرا چنانچه در این باره سخت گیری کنند و از اشتباه هم چشم نپوشند، زندگی یا به کام آنان تلخ می شود یا آن را از دست می دهند. کسی که خطاهای دیگران را نادیده بگیرد، خدای متعال نیز از گناهانش می گذرد و او را مشمول رحمت و آمرزش قرار می دهد. خداوند در قرآن کریم سفارش می کند: «... وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا ألاتُحِبُّونَ أنْ يَغْفِرَ اللهُ لَکُمْ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحيمٌ؛[سوره نور: آیه ۲۱] ... و باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟ و خدا آمرزندۀ مهربان است.» بنابراین آیه و دیگر آیات، فرونشاندن خشم در برابر بدی ها و خطاهای دیگران، به ویژه نزدیکانی که همه روزه ساعت های زیادی را کنار آن ها سپری می کنیم، آمرزش حضرت حق را به دنبال دارد. خوب است که مردان به سیرۀ عملی معصومین: دربارۀ لغزش های همسر خود، عمل کنند؛ زیرا گذشت، عشق و محبت را افزایش می دهد و اختلاف و مشاجره را پایان می بخشد. «اسحاق بن عمار» می گوید که به امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: «حق زن بر مرد چیست که با انجام آن، انسان نیکوکار محسوب شود؟» امام فرمود: «خوراک و پوشاک او را فراهم نماید و اگر خطایی از وی سر زد، از او بگذرد.» سپس فرمود: «پدرم امام باقر(علیه السلام)، همسری داشت که به او آزار می رساند و پدرم او را مورد عفو و بخشش قرار می داد.»[محمد بن یعقوب کلینی؛ الکافی؛ ج ۶، ص ۵۱۰] از سوی دیگر زن هم باید لغزش های شوهر را ببخشد؛ زیرا در این صورت، شوهر در شکنجۀ وجدان قرار می گیرد و یقیناً از کردار خویش پشیمان خواهد شد؛ آن گاه همسرش را زنی باگذشت، فهمیده، فداکار و عاقل می داند، می فهمد که به زندگی، خانواده و شوهرش علاقه مند است و قدر او را می داند؛ پس محبتش به او چندبرابر خواهد شد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «زن بد، عذر شوهرش را نمی پذیرد و خطاهایش را نمی بخشد.»[محمدباقر مجلسی؛ بحارالأنوار؛ ج ۱۰۳، ص ۲۳۵]

زنی دربارۀ علّت درخواست طلاقش، به رئیس دادگاه حمایت از خانواده گفت: «شوهرم پیش از ازدواج به من نگفت که خدمت سربازی را انجام نداده و این موضوع را از من مخفی کرده بود. چند روز پیش متوجه شدم که به همین زودی باید به خدمت سربازی برود و من نمی توانم با مردی که به من دروغ گفته، زندگی کنم.»[ابراهیم امینی؛ آیین همسرداری؛ ص ۳۰] از سوی دیگر اگر کسی بدی های اعضای خانواده را با بدی پاسخ گوید و انتقام جویی کند، کینه و دشمنی آن ها را برمی انگیزد؛ ولی اگر بدی را با نیکی و نرمی پاسخ گوید، فرد خطاکار را شرمسار کرده، آگاهانه با خود همراه می سازد و کینه و دشمنی او را به دوستی بدل می کند. خداوند در قرآن می فرماید: «وَ لاتَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتي هِیَ أحْسَنُ فَإذَا الَّذي بَيْنَکَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ کَأنَّهُ وَلِیٌّ حَميمٌ؛[سوره فصلت: آیه ۳۴] و نیکی با بدی یک سان نیست. (بدی را) با آن چه بهتر است دفع کن؛ آن گاه کسی که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی یک دل می گردد.»

۴. صبر و خویشتن داری

یکی از مباحث اخلاقی که بسیار حائز اهمیّت است ودر آیات و روایات بدان تاکیده شده ، فضیلت صبر است. زن و شوهر در زندگی مشترک نیاز به صبر و تحمّل در برابر مشکلات دارند. عدم بردباری در برابر ناملایمات، محیط خانه را دچار نابسامانی می کند.اگر زن و شوهر صبوری نکنند، دیگر پیوند محکم و پایداری نخواهند داشت؛ امّا اگر چندین سال از زندگی مشترک آن دو بگذرد و با یک دیگر انس بگیرند، خیلی از مشکلات خانوادگی رفع می شود. امام باقر(علیه السلام) می فرماید:

«كَتَبَ اللهُ الْجِهادَ عَلَى الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ، فَجِهادُ الرَّجُلِ بَذْلُ مالِهِ وَ نَفْسِهِ حَتّى يُقْتَلَ فِي سَبِيلِ اللهِ وَ جِهَادُ الْمَرْأةِ أنْ تَصْبِرَ عَلى ما تَرى مِنْ أذى زَوْجِهَا وَ غَيْرَتِهِ؛[حسین بن محمدتقی نوری؛ مستدرک الوسائل؛ ج ۱۴، ص ۲۴۲] به راستی که خداوند ـ عزّوجلّ ـ بر زنان و مردان جهاد را واجب کرده است. جهاد مردان آن است که (برای حفظ دین و مملکت) مال و خون خود را بذل کنند تا در راه خدا کشته شوند و جهاد زن آن است که در مقابل دشواری های زندگی همسرش صبر کند.

در تاریخ نیز نمونه های بسیاری از الگوها واسوه های صبر داریم؛ صبر حضرت زینب سلام الله علیها، صبر آسیه همسر فرعون، صبر حضرت ایوب(علیه السلام)، صبر حضرت نوح(علیه السلام)، صبر حضرت یعقوب(علیه السلام)، صبر حضرت یوسف(علیه السلام) در جامعۀ امروزی نیز، نمونه های بسیاری از صبر زنان و مردان را مشاهده می کنیم که باید از آنان درس گرفت. صبر جانبازان عزیز سال های دفاع مقدس که با وجود بیماری ها و قطع عضوها، همچنان بار این مشکلات را بر دوش می کشند و نه تنها صبر می کنند، بلکه شاکر هستند و اطرافیان را نیز به صبردعوت می کنند؛ همچنین صبر مادران، همسران و فرزندان جانبازان، آزادگان و شهدا که جوانان، می توانند از این اسوه ها برای الگوی سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی بهره گیرند. با صبر و بردباری، می توان به عنایات خداوند رسید؛ زیرا قرآن کریم به صابران وعدۀ بشارت،[سوره بقره: آیه ۱۵۵ (بَشِّرِ الصَّابِرِینَ)] محبت،[سوره آل عمران: آیه ۱۴۶ (وَ اللهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ)] نصرت،[سوره بقره: آیه ۱۵۳ (إنَّ اللهَ مَعَ الصَّابِرِینَ)] بهشت[سوره فرقان: آیه ۷۵ (اولئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا)] و پاداش بی حساب،[سوره زمر: آیه ۱۰ (إنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ)] داده است. همچنین می فرماید:

«وَ لِمَن صَبَرَ وَ غَفَرَ إنَّ ذَلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الاُمُورِ؛[سوره شوری: آیه ۴۳] و کسانى که شکیبایى و عفو کنند، این از کارهاى پرارزش است.»

«وَ اصْبرْ فَإنَّ اللهَ لایُضیعُ أجْرَ الْمُحْسِنِین؛[سوره هود: آیه ۱۱۵] شکیبایى کن که خداوند، پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهد کرد.»

هچنین پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:

«مَنْ صَبَرَ عَلى سُوءِ خُلْقِ امْرَأتِهِ اَعْطاهُ اللهُ مِنَ الأجْرِ ما أعْطاهُ داوُدَ(علیه السلام) عَلى بَلائِهِ وَ مَنْ صَبَرَتْ عَلى سُوءِ خُلْقِ زَوْجِها أعْطاها مِثْلَ ثَوابِ آسِيَةَ بِنْتِ مُزاحِمٍ؛[محمدباقر مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج ۱۰۳، ص ۲۴۷] مردى که بر بداخلاقى زنش بردبارى کند، خداوند پاداشى را که به داود علیه السلام بخاطر تحمل بلا و سختى عطا کرد، به او مى دهد و زنى که بر بداخلاقى شوهرش شکیبایى به خرج دهد، خداوند همانند پاداش آسیه دختر مزاحم را به او خواهد داد.»

۵. به یاد آوردن خوبی های یک دیگر و نعمت های زندگی

وجود اختلاف های جزئی در زندگی زناشویی تا حدودی طبیعی است. دو انسان معمولاً 100 درصد هم فکر، هم دل و هم سلیقه نیستند. بین زن و شوهر تفاوت فکر، روش و سلیقه وجود دارد. مهم این است که زن و شوهر اختلاف ها را به حداقل کاهش داده و از ایجاد تنش و اضطراب در زندگی جلوگیری کنند. اگر خوبی ها، خوشی ها و نعمت های زندگی مشترک، هنگام رویارویی با اختلافات مد نظر باشند، همسران را در حل مشکلات یاری خواهند داد و صفا و صمیمیت را جایگزین تنش و درگیری خواهند نمود. اگر در زندگی برای رضای خدا و کسب خوش بختی آخرت حساب باز شد، بسیاری از سختی ها را می توان به امید آیندۀ روشن و برای جلب رضایت حق تعالی تحمل کرد و بسیاری از مسئولیت ها را بر دوش گرفت. قرآن دستور مى دهد که به یاد نعمت هاى الهى باشید: «وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللهِ عَلَيْکُمْ؛[سوره بقره: آیات ۴۷ و ۱۹۸؛ سوره مائده: آیات ۱۱ و ۲۰؛ سوره ابراهیم: آیه ۶؛ سوره آل عمران: آیه ۱۰۳؛ سوره فاطر: آیه ۳ و سوره احزاب: آیه ۹] و نعمت خدا را بر خود یاد کنید.»

متأسفانه افرادی که به اخلاق آراسته نیستند و به جای این که چشم خطاپوش و زیبایی نگر داشته باشند، نداشته ها و خطاها را خوب می بینند. بیش تر زن و شوهرها هنگام اختلاف، تمام خوبی های طرف مقابل را فراموش می کنند و بدی های او را مدنظر قرار می دهند؛ امّا اگر انصاف و مروت به خرج دهند، در وجود همان همسر، زیبایی ها، نعمت ها و خوبی هایی وجود دارد که می توان آن ها را به یاد آورد و پرورش داد. اگر همسران دیدگاه مثبتی دربارۀ یک دیگر داشته باشند، هرچه مثبت تر و متعالی تر باشد، به همان میزان در حل اختلاف مؤثر است. در زندگی انسان زیبایی ها و زشتی ها و خوبی ها و بدی های فراوانی وجود دارد؛ چنان چه بر زشتی ها و بدی ها تمرکز کنیم، زندگی رنج آور و نفرت آمیز خواهد بود؛ بنابراین ضروری است زشتی و زیبایی را با هم ببینیم.

در فرهنگ قرآن، ناسپاسی موجب عذاب و سپاس گزاری، فزونی نعمت ها را به ارمغان می آورد: «وَ إذْ تَأذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأزيدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إنَّ عَذابي لَشَديدٌ؛[سوره ابراهیم: آیه ۷] و آن گاه که پروردگارتان اعلام کرد، اگر واقعاً سپاس گزاری کنید، نعمت شما را افزون خواهم کرد و اگر ناسپاسی نمایید، قطعاً عذاب من سخت خواهد بود.»

۶. تقوامداری و اخلاق گرایی

از مهم ترین اصول موفقیت زن و مرد در زندگی مشترک، توجه به مسائل عاطفى یک دیگر است. این امر نیز حاصل نمی شود، مگر با خوش اخلاقی و مهرورزی به همسر و فرزندان؛ اما اگر هر دو نفر (زن و مرد) یا یکی از آنان، بداخلاق باشند، زندگی رنگ جدایی به خود می گیرد. توجه به این امر، بسیار مهم است که اخلاق باید پس از ایمان، از مهم ترین ویژگی های افراد برای ازدواج باشد. زن و مرد اگر از این مزیّت بهره نداشته باشند، نمى توانند با تفاهم و همکارى متقابل، بر مشکلات زندگى چیره شود. امروزه سست شدن باورهای مذهبی و اصول اخلاقی، یکی از عواملی است که بنیاد خانواده را تهدید می کند. طبق آمارهای موجود «کم رنگ شدن اعتقادات مذهبی و عدم پای بندی بایسته های اخلاقی، عامل  مهمی طلاق است، اما دین د اری، سبب می شود که طلاق کاهش یابد.»[خبرگزاری رسمی حوزه، ۸ دی ۹۳، کد خبر: ۳۴۱۶۳۷] از سوی دیگر، پای بندی به موازین دینی و اخلاقی، باعث انسجام خانواده می شود  همسران دین دار در صورت برخورد با مشکلاتی مانند فقر و ناسازگاری های خانوادگی، دچار یأس نمی شوند؛ بلکه دل به وعده های الهی خوش می دارند و با حلاوت ایمان و یاد خدا، تلخی های زندگی را به شیرینی بدل می سازند. همچنین آراستگی زوجین به ویژگی های اخلاقی ارزشمندی مانند صداقت، وفاداری، احترام، مهربانی، دلسوزی، فروتنی، صبر، گذشت، نرم خویی، خیرخواهی، انصاف و مبرّابودن آنان از خودخواهی، برتری جویی، موجب می شود بسیاری از بدرفتاری ها و اختلافات از ساحت خانواده رخت بربندد.[حسین بستان؛ جامعه شناسی خانواده؛ ص ۱۸]

۷. عذرخواهی و عذرپذیری

عذرخواهی هنگام اشتباه، یکی از شیوه های مهم تربیتی اسلام است که در آیات و روایات بدان  تأکید شده است. امام علی(علیه السلام) فرمودند: «إقْبَلْ عُذْرَ أخِیکَ وَ إنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ عُذْرٌ فَالْتَمِسْ لَهُ عُذْراً؛[محمدباقر مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج ۷۴، ص ۱۶۵] عذر برادر دینی خود را بپذیر و اگر عذری ندارد، برایش عذری بتراش.»

گاهی در زندگی مشترک بر اثر ندانم کاری ها، بی حوصلگی ها و... موجب اذیت و آزار همسر می شویم که این اشتباه ها می تواند چهرۀ زندگی زناشویی را زشت و نفرت انگیز کند. آن چه می تواند کدور ت ها را از میان بردارد ، عذرخواهی هنگام خطا و اشتباه است. عذرخواهی موجب محبت و صمیمیت بیش تر می شود که در زندگی روزمرۀ ما زیاد مورد توجه قرار نمی گیرد. کنارگذاشتن غرور و لجاجت و عذرخواهی صادقانه در برابر خطاها و اشتباهات، موجب ازبین بردن زمینۀ تشنج و درگیری در کانون خانواده می شود کسانی که به علت غرور یا لجبازی، همیشه خود را حق به جانب می دانند عذرخواهی نمی کنند، زندگی پرتنشی را تجربه خواهند کرد. چه بسا بسیاری از درگیری ها و مشکلات حاد خانوادگی از یک اشتباه کوچک شروع می شوند که اگر بعد از همان اشتباه کوچک یک عذرخواهی ساده انجام می گرفت، کار به این جاها نمی کشید. هرگاه اختلافی میان همسران پدید آید، شایسته است هر کدام چند لحظه با خود خلوت کنند و از خویش بپرسند: «آیا اشتباه از من نبود؟» و وقتی به جواب مثبت رسیدند، با کمال شهامت از همسر خود عذرخواهی کنند و بدانند با این کار، هرگز کوچک نخواهند شد؛ چون به دستور خدا عمل می کنند. طرف مقابل نیز بدون منت گذاشتن، پذیرای پوزش او باشد تا با این عمل، صفا و صمیمیت بر خانه حکم فرما و نشاط و شادابی آن حفظ شود. در حدیثی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «زن بد، عذر شوهرش را نمی پذیرد و خطاهایش را نمی بخشد.»[محمدباقر مجلسی؛ بحارالانوار؛ ج ۱۰۳، ص ۲۳۵]

زن جوانی با مراجعه به دادگاه خانواده، درخواست طلاق داد و دربارۀ علت آن به قاضی گفت: «شوهرم حتی اگر مقصر 100درصد هم باشد، حاضر نیست از من معذرت بخواهد. بارها مرا به شدت ناراحت کرده و دلم را شکسته است؛ ولی حتی یک بار هم معذرت نخواسته و کاری نکرده که دلم را به دست بیاورد.» زن جوان ادامه داد: «همیشه این من بودم که گذشت کردم و از خطاهای او چشم پوشی کردم؛ ولی من یک زن هستم و دوست دارم شوهرم گاهی مرا با چنین حرف هایی خوش حال کند و اگر از او ناراحت می شوم، مثل بقیۀ مردها بیاید و از من معذرت بخواهد. دیگر تحمل زندگی کنار چنین مردی را ندارم و می خواهم از او جدا شوم.»[جام نیوز، ۵ شهریور ۹۴، کد خبر: ۵۵۲۹۸]

۸. حل مشکلات، درون خانه

یکی از مهارت های مهم در آغاز زندگی، حل مسائل توسط زوجین، درخانه است. مشکلاتی که بین همسران پیش می آید ـ هر چند کوچک ـ نباید بیرون از خانواده تسری پیدا کند. سعی کنید همه چیز را در چاردیواری خانه تان باقی بگذارید. به قول قدیمی ترها، همۀ مشکلات را زیر فرش پنهان کنید تا به بیرون از خانه درز نکند؛ زیرا زن و شوهر بهتر از هر کسی، به موضوع آگاهی دارند و اکثر مسائل، بیش تر به تفاوت سلایق و عرف های زوجین است. از سویی اطرافیان ممکن است از نگاه و تجربۀ خودشان یا مثلاً از سر محبت به فرزند، پیشنهادی ارائه دهند که مناسب نیست. گاهی تا دل مان می گیرد، دنبال بهانۀ کوچکی می گردیم تا با اطرافیان مان درددل کنیم و با حرف زدن، کمی از بار روانی مشکلات مان را کم کنیم؛ اما همین درددل های ساده و خودمانی یا گله و شکایاتی که در میان حرف های مان، بدون هیچ غرض خاصی بیان می کنیم، موجب به هم خوردن آرامش و ایجاد دلخوری ها و ناراحتی هایی می شود که اصلاً فکرش را نکرده بودیم. بسیار دیده و شنیده ایم که به علت همین درددل ها ، چه زندگی های مشترکی تا مرز طلاق پیش رفته و چه اختلافات عمیق خانوادگی و فامیلی پیش آمده که کدورت و کینه های چندساله، گاه حتی آنان را به خون هم تشنه کرده است. با گفتن همین چند عبارت: «بین خودمان بماند»، «شما که غریبه نیستید»، «از خدا پنهان نیست، از بنده اش چه پنهان» و... احساس می کنیم اجازه داریم دربارۀ هر کس و هر چیزی که می خواهیم و صحبتش پیش می آید، حرف بزنیم. در همین راستا، گاهی ممکن است رازهایی از دیگران را فاش کنیم که باعث مشکلات فراوانی می شود و تبعات آن هرگز قابل بخشش نیست و نمی توان نتیجۀ افشای راز دیگری را جبران کرد؛ برای مثال هیچ یک از زوجین نباید شکایت همسرش را نزد خانواده ببرد؛ چه بسا محبت افراطی اما از سر دلسوزی خانواده ها، ممکن است مشکلات جدیدی را به وجود آورد. وقتی حرفی از داستان زندگی، بیرون از خانه تسری پیدا کند، مصداق همان ضرب المثل یک کلاغ چهل کلاغ می شود که باعث می گردد مرد به زن یا زن به مرد بدبین شده، رفتار او را حمل بر خبرچینی کند و از او سلب اعتماد نماید. بهتر است در ابتدا، سعی کنید مشکلات به وجود آمده را میان خود و همسرتان حل کنید.

۹. پرهیز از خودخواهی و تکبر

در متون اسلامی، نکوهش های فراوانی دربارۀ تکبر و خودمحوری وارد شده است. اولین و بدترین صفت رذیله که در داستان انبیاء و آغاز خلقت مشاهده می شود، تکبر است که آن را «امّ الفساد» و «اساس الکفر» یاد می کنند. در قرآن آمده است: «وَ لاتُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَ لاتَمْشِ فِي الأرْضِ مَرَحاً إنَّ اللهَ لايُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ؛[سوره لقمان: آیه ۱۸] با بی اعتنایی از مردم روی مگردان و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبّر مغروری را دوست ندارد.»

همچنین رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «خَيْرُ الرِّجَالِ مِنْ اُمَّتي الَّذِينَ لايَتَطَاوَلُونَ عَلَى أهْليهِمْ وَ يَحِنُّون؛[حسن طبرسی؛ مکارم الاخلاق؛ ص ۲۱۶] بهترین مردان امت من کسانی اند که دربارۀ خانوادۀ خود خشونت و تکبر نمی ورزند و بر آنان رحمت و نوازش دارند و آزار و ستم روا نمی دارند.»

خودبینی و خودخواهی، از جمله مهم ترین عوامل اختلافات خانوادگی است. کسانی که به این بیماری مبتلا باشند، خوبی های خود را می بینند و بزرگ می شمارند و بدی های خویش را نمی بینند. گاهی مرد در محیط خانواده با تکیه بر برتری جسمی و موقعیت خود، رفتاری غرورآمیز در پیش می گیرد و با انتظارات و توقع های بی جا، زندگی را دچار آشوب می کند. گاهی زن نیز با توجه به تحصیلات، ثروت، شغل یا موقعیت خانوادگی برتر خود، بر شوهرش غرور می ورزد و رفتاری خودپسندانه و از روی تکبر با او در پیش می گیرد. ریشۀ این رفتار هم، همان نفوذ شیطان با صفت غرور در روح اوست. در هر صورت روابط زناشویی سالم و اسلامی، به هیچ وجه در فضای حاکمیت شیطان ممکن نخواهد بود. خودخواهی می تواند زمینۀ شکست رابطۀ مشترک باشد و باعث تزلزل پایه های زندگی شود.[جواد مصطفوی؛ بهشت خانواده؛ ص ۵۸]

زن جوانی با مراجعه به دادگاه خانواده، درخواست طلاق داد و دربارۀ علت آن به قاضی گفت:

شوهرم مرد خودخواهی است و دوست دارد در زندگی همیشه حرف، حرفِ او باشد. هیچ وقت حاضر نمی شود به حرف من گوش کند و اهمیتی به نظریات من بدهد. همیشه در زندگی مشترک، احساس اضافه بودن داشتم و هرگز شوهرم جوری رفتار نکرد که من بدانم حقی در این زندگی دارم. او همیشه باعث ناراحتی من شده است.[باشگاه خبرنگاران جوان، ۲۳ مهر ۱۳۹۴، کد خبر: ۵۳۵۸۵۹۰]

مرد جوانی هم با مراجعه به دادگاه خانواده درخواست طلاق داد و به قاضی گفت:

همسرم تنها زمانی که به من احتیاج دارد، محبت می کند و رفتار خوبی دارد. او آن قدر بدرفتاری می کند که من از دستش خسته می شوم. او همیشه بداخلاقی می کند؛ امّا وقتی بخواهد من کاری برایش انجام دهم یا چیزی احتیاج داشته باشد، بهترین کارها را برایم انجام می دهد؛ غذای مورد علاقه ام را می پزد و هرچه می گویم عمل می کند. دیگر از این رفتارهایش خسته شده ام و حتی وقتی به من محبت می کند، از او دلزده می شوم. هربار که می بینم رفتار همسرم با من خوب شده، می فهمم که حتماً کاری با من دارد. هرچه سعی کردم با این اخلاقش کنار بیایم، نتوانستم تحمل کنم و برای همین، تصمیم به جدایی از این زن خودخواه گرفتم.[جام جم، ۲۳ مهر ۱۳۹۴، کد خبر: ۲۱۳۱۷۱۱۶۰۸۱۹۲۷۲۲۲۳۴]

نگارنده: نرگس زرین جویی

فهرست منابع

کتب

• احمد حسین نیا، بهداشت روانی ازدواج و همسرداری؛ تهران: مفید، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
• امینی، ابراهیم؛ آیین همسرداری؛ قم: انتشارات اسلامی، چاپ شانزدهم، ۱۳۷۸ش.
• بستان، حسین؛ جامعه شناسی خانواده؛  قم:  انتشارات سبحان، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
• جوادی آملی، عبدالله؛ زن در آیینۀ جمال و جلال؛ قم: انتشارات اسراء، چاپ  چهاردهم، ۱۳۸۶ش.
• حقانی زنجانی، حسین؛ طلاق یا فاجعه انحلال خانواده؛ تهران:  انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش.
• طبرسی؛ حسن، مکارم الاخلاق؛ قم: انتشارات شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
• محمد بن حسن، حر عاملی؛ وسائل الشیعه؛ بیروت: دار احیاءالتراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۱۵ق.
• محمد بن یعقوب، کلینی؛ الکافی؛ تصحیح: محمدباقر بهبودی و علی اکبر غفاری؛ چاپ اول، تهران: انتشارات المکتبه الاسلامی، ۱۳۵۹ش.
• محمدباقر، مجلسی؛ بحارالانوار؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی؛ چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
• مصطفوی، جواد؛ بهشت خانواده؛ قم: انتشارات دار الفکر، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
• نوری، حسین؛ مستدرک الوسائل؛ بیروت: موسسه  آل البیت:، چاپ سوم، ۱۴۱۲ق.

سایت ها:

• باشگاه خبرنگاران جوان، «جدایی بخاطر انتقام از شوهر» ۲۳/۰۷/۱۳۹۴، کد خبر: ۵۳۵۸۵۹۰.
• جام جم، ۲۳/۰۷/۱۳۹۴، کد خبر: ۲۱۳۱۷۱۱۶۰۸۱۹۲۷۲۲۲۳۴.
• جام نیوز، ۰۵/۰۶/۱۳۹۴، کد خبر: ۵۵۲۹۸.
• خبرگزاری رسمی حوزه، ۰۸/۱۰/۱۳۹۳، کد خبر: ۳۴۱۶۳۷.