شرح حدیث/ محاسبه نفس و واعظ درونی

آایت الله آقا مجتبی تهرانی؛
آیت الله آقا مجتبی تهرانی؛

رَویَ اَبُو حَمزِهِ ثَمالی قالَ:[1]
کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ عَلَیهِمَا السَّلامُ یَقُولُ: اِبنَ آدَمُ لایَزالُ بِخَیرٍ ماکانَ لَکَ واعِظٌ مِن نَفسِکَ وَ ماکانَتِ المُحاسِبَه مِن هَمِّکَ وَ ماکانَ الخَوفُ لَکَ شِعاراً وَ الحُزنُ لَکَ دِثاراً. اِبنََ آدَمُ! اِنَّکَ مَیِّتُ وَ مَبعُوثٌ وَ مَوقُوفٌ بَینَ یَدَیِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَسئُولٌ فَاَعِدَّ جَواباً

ترجمه حدیث:
 
ابوحمزه ثمالی می­ گوید: مکرّر از [امام] زین العابدین علیه السلام شنیدم که فرمودند: ای پسر آدم! تو همیشه به سوی خیر و نیکی می­روی تا موقعی که از نظر درونی پند دهنده­ ای داشته باشی، و تا موقعی که بررسی و محاسبۀ اعمال خودت را داشته باشی؛ و تا موقعی که خوف و اندوه از تو مفارقت نکرده باشد، خوف شعار لباس تو و اندوه لباس زیرین تو باشد.
ای پسرآدم! ‌تو می­ میری و برانگیخته می­ شوی و در پیشگاه عدل خداوند عزّوجل می­ ایستی و در آن هنگام مورد سؤال واقع می ­شوی، پس جواب­هایت را از الان آماده کن.
شرح حدیث:
انسان در زندگی­ اش تا موقعی به سمت خیر و نیکی پیش می ­رود که این مسائل جلوی چشمانش باشد.
اوّل: نفس لوّامه، که نکوهش­گر انسان نسبت به اعمال زشت است و به انسان پند می ­دهد. یعنی اگر آن واعظ الهی درونی انسان از بین نرفته باشد، واعظ بیرونی اثر می­ گذارد؛ یعنی باید آن عقل عملی در او باشد. در روایات داریم اگر واعظ درونی نباشد، واعظ بیرونی کاربرد روی انسان نداشته و هیچ فایده­ ا­­ی ندارد. همه ­اش مانند حیوان در او شهوت و غضب بوده و مسخ شده است و از انسانیّت در او خبری نیست. اما اگر تا یک پنده دهندۀ درونی داشته باشد، انسان خودش می­ فهمد که باید چکار کند، والا آهن سرد کوبیدن است.
دوم: بررسی و محاسبۀ اعمال خود را می ­کنی، زیرا انسان­هایی هستند که کاری می ­کنند ولی اصلاً فکر نمی ­کنند که چه کار کرده ­اند. باید همیشه رسیدگی کردن به اعمالت مدّ نظرت باشد.
سوّم: خوف مانند شعار و لباس و پوشش برای اعمالی که انجام داده ­ای داشته و دارای بیم و ترس از عذاب الهی در قیامت باشد. و موقعی که متوجّه شد بد کرده است، اندوه و ناراحتی از عواقب اعمال زشتش مانند لباس زیرین او را در برگرفته و از او جدا نشود. تا موقعی که اینها در انسان باشد، به سمت خیر و نیکی حرکت کرده و عاقبت به خیری دارد. این مراحل، مقدّمه ­ای بود برای مراحل سخت و دشوارِ بعد که هشدار می ­دهد. ای انسان! تو می ­میری و در قیامت برانگیخته می ­شوی و در پیشگاه الهی نگهت می­ دارند و از تو می ­پرسند: چه کار کردی؟ فکر کن فردا روز قیامت است و می ­خواهی جواب بدهی، حالا جوابی را که می­ خواهی بدهی از الان آماده کن.
*********************************************
منبع:

[1] بحار الانوار، جلد 75، صفحه 147

 

 

Share