مراتب عقل حقیقت بین در مثنوی

غیرت حق پرده ای انگیخت است *** سفلی و علوی به هم آمیخت است
گفت سیروا می طلب اندر جهان *** بخت و روزی را همی کن امتحان
در مجالس می طلب اندر عقول *** آن چنان عقلی که بود اندر رسول
زان که میراث از رسول آن است و بس *** که ببیند غیب ها از پیش و پس
در بصرها می طلب هم آن بصر *** که نتابد شرح آن این مختصر
اما غیرت حق، حجابی میان عقول مختلف انداخته است تا عقلِ دانی و عالی در هم آمیزد و معلوم نشود که کدام عقل، عالی است و کدام دانی. خداوند مردم را به گردش در جهان دعوت کرده است. رزق و اقبال خود را پیوسته امتحان کنید. این مطلب اشاره دارد به آیه 20 سوره عنکبوت: (قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا كَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ). مولانا با استناد به این آیه می گوید: سالک نیز باید آن قدر جست وجو کند تا کسی را بیابد که مظهر هدایت و عنایت الهی است. پس سالک حق ندارد خموره و منفعل بنشیند، بلکه باید رزق صوری و معنوی خود را با سعی و تلاش بیازماید. خوب دقت کن و در محافل و مجالس، عقلی جست وجو کن که در حضرت پیامبر وجود داشت؛ یعنی خردمندی را پیدا کن که مظهر ولایت و هدایت نبوی باشد، زیرا میراثی که از حضرت رسول بر جای مانده تنها همین است. این نوع عقل، امور غیبی را پیش و پس می بیند و به وضوح بر حقایق واقف است. میراث حقیقی انبیا، علم است؛ چنان که در حدیثی آمده: «نحن معاشر الانبیا لانورّث دینارا و لا درهما و انما نورّث العلم».

منبع مقاله :
افضلی، محمدرضا؛ (1388)، سروش آسمانی (شرح و تفسیر موضوعی مثنوی معنوی (جلد اول))، قم: مرکز بین المللی و نشر المصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم)، چاپ اول.