محاسبه پیشرفته ابجد کبیر و ابجد صغیر

محاسبه پیشرفته ابجد کبیر و ابجد صغیر

واژه ابجد از نخستین چهار حرف الفبای قدیم سامی ساخته شده و به کاربرد حروف به جای اعداد (حساب ابجد= حساب جمل)، یعنی ارزش عددی حروف در ترتیب الفبای سامی باستان، اشاره دارد. برخی آن را نام نخستین صورت از صور هشتگانه حروف جمل دانسته اند.

در تعریفی دیگر، ابجـد ترکیب چهار صامت نخست از صامت های بیست و دوگانه سامی ـ عربی است که از باب اختصار به ترتیب کهن الفبای عربی گفته شده است. در مشرق زمین، مجموعه حروف را (احتمالاً به منظور سرعت در حفظ کردن) در هشت لفظ قابل تلفظ اما بدون معنی به این ترتیب می آورند: ابجـد، هوّز، حُطّی، کلمن، سعفص، قَرِشت، ثخذ، ضظغ.

بخوانید: محاسبه حروف ابجــد / انواع، جدول، طالع بینی

انواع ابجد

ابجد بر سه نوع است: کبیر، صغیر، و وسیط. ابجد کبیر از عدد یک تا هزار است که به بیست و هشت حرف در زبان عربی به ترتیب زیر تقسیم شده است:

الف = ۱؛ ب = ۲؛ ج = ۳؛ د = ۴؛ ه = ۵؛ و= ۶؛ ز = ۷؛ ح = ۸؛ ط. = ۹؛ ی = ۱۰؛ ک = ۲۰؛ ل = ۳۰؛ م = ۴۰؛ ن = ۵۰؛ س = ۶۰؛ ع = ۷۰؛ ف = ۸۰؛ ص = ۹۰؛ ق = ۱۰۰؛ ر = ۲۰۰؛ ش = ۳۰۰؛ ت = ۴۰۰؛ ث = ۵۰۰؛ خ = ۶۰۰؛ ذ = ۷۰۰؛ ض = ۸۰۰؛ ظ = ۹۰۰؛ و غ = ۱۰۰۰ (بدین ترتیب، به طور مثال، “علی” برابر ۱۱۰ است: ع = ۷۰، ل = ۳۰، و ی = ۱۰).

اما ابجد صغیر بر عدد حروف ابجـد با کم کردن ۹ از هر یک از آنها اطلاق می شود؛ به طور مثال، عدد حرف “ی” ۱ می شود، چون از ۱۰ (= ی) اگر ۹ واحد کم کنیم عدد ۱ به دست می آید. در ابجد وسیط، حروف ابجد کبیر با کم کردن ۱۲ (به جای ۹) به همان طریق که در ابجد صغیر آمده محاسبه می شود. گاه به ابجد اکبر نیز اشاره می شود و آن مربع اعداد حروف ابجد کبیراست؛ که در این صورت، حرف “ی” برابر ۱۰۰ می شود و یا حرف “ق” برابر ۱۰۰۰۰ خواهد بود.

در حساب ابجـد، هر کلمه را یا به حساب مجمل محاسبه می کنند یا به حساب مفصّل. مجمل آن است که تعداد حروف کلمه را آن طور که نوشته می شود حساب کنند. به طور مثال، کلمه “قدوس” دارای چهار حرف “ق”، “د”، “و”، و “س” است که ۱۷۰ می شود؛ ولی در حساب مفصّل هر حرف را تلفظ می کنند و آن گاه عدد را بر اساس تلفظ آن محاسبه می کنند، بدین ترتیب حرف “ق” در کلمه قدوس قاف تلفظ می شود، یعنی از سه حرف “ق الف ف” تشکیل شده که به حساب ابجـد ۱۸۱ می شود دال، واو و سین نیز به همین ترتیب محاسبه می گردد.

بنابراین، قدوس به حساب مفصّل ۳۴۹ خواهد شد و حال آن که به حساب مجمل ۱۷۰ می شود. در مورد حروف فارسی “پ”، “چ”، “ژ”، و “گ” که در خط عربی وجود ندارد، قاعده بر آن است که عدد ابجـد آنها را با حروف قریب المخرج عربی آنها محاسبه می کنند، به این صورت: پ= ب، چ = ج، ژ= ز، و گ= ک.

موارد استعمال حروف به جای اعداد همیشه محدود و استثنایی بوده و اعداد به مرور جای حروف را گرفته اند. با این همه اعداد ابجدی در :

۱- اسطرلاب ها
۲- ماده تاریخ که معمولاً به صورت منظوم می آید.
۳- شیوه های مختلف غیب گویی و ساختن کلمات
۴- برای صفحه شمار مقدمه کتاب ها و فهرست مندرجات آنها در آثار امروزی بکار می رود چنان که در غرب نیز از اعداد رومی برای این منظور استفاده می شود.