اشتباهات مکتب تفکیک / مشکلات مدرسان فلسفه در مشهد

اشتباهات مکتب تفکیک / مشکلات مدرسان فلسفه در مشهد

حجت الاسلام والمسلمین محمدحسن وکیلی از استادان علوم فقه، اصول و فلسفه در حوزه علمیه مشهد است.

وی فعالیت های مختلفی در زمینه دفاع از فلسفه داشته است و کتابی در نقد مکتب تفکیک نوشته است که باعث شد به دیدار خصوصی با مقام معظم رهبری نائل شود. در این گفتگوی مشروح، مطالب زیر بحث و بررسی شده است:

ـ اهداف و فعالیت های حجت الاسلام وکیلی در زمینه فلسفه و عرفان

ـ درباره کتاب صراط مستقیم (نقد اندیشه های استاد سید جعفر سیدان)

ـ انتقادات از جریان تفکیک

ـ جریان جدید برخی از سایت ها و مجلات مخالف حکمت و عرفان

ـ تحریف ها، تقطیع ها و مطالب خلاف واقع جریان مخالف فلسفه و عرفان

ـ عَلَم کردن برخی از فقها در برابر حکما و عرفا برای رد فلسفه و عرفان

ـ برخوردهایی که با کتاب صراط مستقیم در مشهد صورت گرفته است

ـ جریان مطالبی که درباره خانواده و مادر حجت الاسلام وکیلی گفته شده است

ـ خاطره دیدار با مقام معظم رهبری پس از انتشار کتاب صراط مستقیم و رهنمودهای ناب ایشان

بخش اول این گفت وگو تقدیم مخاطبان گرامی می شود.

منشأ ضرورت حکمت و عرفان در حوزه علمیه

* با توجه به اینکه شما فعلاً یکی از چهره های شناخته شده در مقابله با مخالفان فلسفه و عرفان اسلامی هستید، اگر ممکن است ابتدا کمی درباره اهداف و فعالیت های خودتان در این زمینه توضیح دهید.

ـ یکی از وظایف اصلی حوزه های علمیه تبیین و دفاع از کتاب و سنّت است و می دانیم که معارف قرآن و عترت منحصر در مسائل فقهی و یا اخلاقی نیست. بلکه حجم انبوهی از آن، مطالب معرفتی در باب توحید و معاد و نبوّت و امامت و مقام انسان کامل و از این دست مسائل است.

متأسّفانه بحث از این دست مسائل در حوزه ها کم رنگ بوده و هست و کمتر به آن پرداخته می شود. در طول تاریخِ بزرگان شیعه عده ای به بررسی آیات و روایات معارفی پرداخته اند و منظومه هائی معرفتی تشکیل داده اند. بزرگانی که در این عرصه وارد شده اند و به شکل تخصّصی کار کرده اند معتقد بوده و هستند که بدون فعالیت های عقلی عمیق و نیز بدون بهر ه وری از مشاهدات و مکاشفات عرفا گره های کور معارفی قرآن و روایات باز نمی شود و این امر سبب شده که اقبالی در حوزه های شیعی به علوم عقلی و عرفان به وجود آمده و این علوم در بستر تشیّع گسترش بیابد.

امروزه هم می بینیم که بزرگترین مفسّران قرآن و شارحان روایات اعتقادی همه از متخصّصین حکمت متعالیه و عرفان هستند و تا صحبت از این مسائل مطرح بشود همه انگشت ها روی شخصیت هائی چون علامه شعرانی و علامه طباطبائی و رهبر فقید انقلاب حضرت امام خمینی و حضرت آیت الله جوادی آملی و امثال ایشان می رود و دیگران در این عرصه متاع چندانی برای عرضه ندارند.

علاوه بر اینکه اصل اثبات دین و پاسخ به شبهات که از ضروریات دوره ماست محتاج تخصّص در علوم عقلی است و بدون آن نمی شود از دین دفاع کرد. این دو مسأله منشأ اصلی ضرورت حکمت و عرفان در حوزه هاست.

علت مخالفت ها با حکمت و عرفان در حوزه های علمیه

ولی همیشه عده ای به علّت ناآشنائی با این علوم و تخصّص نداشتن در این مسائل برداشت هایی غلط از این مسائل نموده و چون غیرت دینی نیز دارند معمولاً از سر دلسوزی برای دین با این معارف مقابله می کنند. گاهی هم این مقابله ها شدید شده و برخی از افراد پا از جادّة تقوا بیرون می گذارند و به اهانت و بی ادبی و تکفیر بزرگان اقدام می کنند.

بنده هم به عنوان انجام وظیفه شرعی خود سعی کردم در زمینه پاسخ به شبهات و دفاع از این معارف در حدّ توان خودم کارهایی انجام دهم، خصوصاً نسبت به فضای حوزه مشهد و اهانت ها و نسبت های ناروائی که میان مخالفین حکمت و عرفان در مشهد متداول بود.

هدف از نگارش کتاب «صراط مستقیم»

* از کارهایی که تاکنون در این زمینه انجام داده اید یا مشغول آن هستید، بگویید؟

- اولین کار بنده کتاب «صراط مستقیم» بود که نقد یک گرایش خاص از مکتب تفکیک است که امروزه در خراسان تبلیغ می شود.

چون مکتب تفکیک دارای گرایش ها و تقریرهای گوناگونی است که بعضاً با هم فاصله بسیار زیادی دارند. نکته حسّاس این کتاب علاوه بر نقد مبانی اصلی این گرایش، این بود که تلاش شد اثبات شود مطالب مرحوم صدرالمتألّهین رضوان الله علیه، شرح روایات اهل بیت علیهم السلام است و بدون استفاده از فعالیت های ایشان اصلاً روایات قابل فهم نیست.

در نقدهای قبلی بیشتر به نقد عقلی تفکیک پرداخته شده بود و تفکیکیان چون با علوم عقلی بیگانه اند چندان این نقدها در فضای مشهد اثرگذار نبود. نقطه حسّاس نقد مکتب تفکیک این است که نشان دهیم که مکتب تفکیک دستش از فهم قرآن و روایات نیز خالی است و در حقیقت نه از عقل و نه از نقل صحیح استفاده نمی کنند. به همین جهت این نقد بحمدالله اثر مطلوبی داشت.

کتاب هایی در پاسخ به شبهات مختلف در زمینه فلسفه و عرفان نوشته ایم

بعد از آن بنده شروع کردم به جمع آوری شبهات مختلف در زمینه فلسفه و عرفان و نگاشتن پاسخ آن با همکاری برخی از دوستان که تا به حال حدود بیست جلد کتاب های کوچک و بزرگ شده است و امید است توفیق طبع و نشرش فراهم شود. برخی هم به صورت جزوه تکثیر شده است.

مدّتی است که با همکاری مؤسّسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، «پایگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت» را راه اندازی کرده ایم که هنوز به صورت کامل فعّال نشده و بناست همه مطالب را در این پایگاه در اختیار عموم قرار دهیم. با همکاری عده ای از دوستان نیز چند همایش در موضوعات مربوط به فلسفه و عرفان و تجلیل از بزرگان برگزار شده است.

* موضوع این کتاب ها در چه زمینه هایی است؟

- مباحث مختلفی مثل تبیین نظریه تفسیر قرآن به قرآن، توضیح نظریه ملاصدرا در باب عشق مجازی، شرح عبارات محیی الدین و علامه حسن زاده آملی در باب داستان گوساله پرستی قوم بنی اسرائیل، تفسیر وحدت وجود، عینیت و سنخیّت، معاد صدرائی، تاریخ عرفان و فلسفه شیعی، نقد فرق باطل تصوّف، بررسی کتاب حدیقة الشیعه و روایات جعلی درباره فلسفه و تصوّف، بررسی روایات نهی از تفکر در ذات، نهی از علم کلام، نهی از علم آموزی از غیر معصومین و این طور بحث ها.

دو اشتباه مکتب تفکیک چیست؟

کتاب «صراط مستقیم» شما گویا نقد تبیین استاد سید جعفر سیّدان از مکتب تفکیک است. انتقاد اصلی شما از جریان تفکیک در خراسان و خصوصاً جناب استاد سیّدان چه بود؟

ـ انتقاد اصلی بنده انتقاد از جریان عملی تفکیک بود. مکتب تفکیک از نظر عملی با دو اشتباه بزرگ مواجه بوده و هست.

مسأله اول اینکه اظهار نظر در هر علمی تخصّص می خواهد و تخصّص در هر رشته ای محتاج طی کردن سیر تحصیلی آن رشته است. تخصّص در فلسفه 15 تا 25 سال تحصیل نزد استاد فنّ می خواهد. ولی تفکیکیان با دو سه سال ورق زدن کتب فلسفی فوراً در فلسفه مجتهد می شوند و جلسات نقد ملاصدرا و حکمت متعالیه برگزار می کنند.

بنده بارها به صداقت و شفافیت عرض کرده ام عموم بزرگان مکتب تفکیک حتی در حدّ یک بدایه الحکمة هم فلسفه نمی دانند و گفتن این سخن نعوذ بالله برای تخریب شخصیت ایشان نیست. برای کمک به خود ایشان است.

فرض کنید کسی هنوز مجتهد نشده این طرف و آن طرف بالای منبر برای مردم فتوا صادر کند. خب یقیناً حرام است و گاهی معصیت کبیره. حالا کسی مجتهد نشده درباره توحید و معاد صحبت کند و نظر خاص ارائه بدهد و مردم را به آن تشویق کند و تازه نظر متخصّصین و مجتهدان آن رشته را نیز ردّ کند و به مردم بگوید اینها از مکتب اهل بیت دورند و منحرفند و ... این کارها همه خلاف شرع است. افراد غیر مجتهد فقط حق دارند بالای منبر نظر أعلم یا أعلم و غیر اعلم را گزارش کنند.

خیلی از بزرگان درباره این مسئله به تفکیکیان تذکر داده بودند که خلاصه کار شما «افتاء بدون علم است» ولی آنان خود را یا عالم می دانستند یا به هر جهتی اشتباهشان را ترک نمی کردند و به هر صورت به این گناه مبتلا بودند؛ حالا قصوراً یا تقصیراً نمی دانم. بنده اول سعی کردم در آن کتاب بی اطلاعی تفکیکیان از فلسفه کاملاً ارائه شود تا دیگر حجّتی برای اظهار نظر در این مسائل نداشته باشند. یعنی نهی از منکر یا ارشاد بود که چاره ای جز این نداشت.

* فکر نمی کنید سخن شما مبالغه باشد؟ خیلی از تفکیکیان مدرّس فلسفه بوده اند، بعد شما می گویید در حدّ «بدایة الحکمة» هم نمی دانند!

ـ نه. با صداقت عرض می کنم. اصطلاحات ساده را نمی دانند؛ هم در باب توحید هم در معاد و هم بقیه مباحث.

مثلاً بحثی هست در فلسفه که رابطه خداوند با مخلوقات چیست؟ سنخیّت یا عینیّت یا تباین.

تفکیکیان فکر می کنند سنخیّت در بحث سنخیت علت و معلول به معنای مشابهت است و می گویند فلاسفه خدا را شبیه مخلوق می دانند. جناب آقای سیّدان در کتابچه سنخیّت و عینیّت هم چندجا سنخیّت را به معنای شباهت معنا می کنند.

جالب است که چند همایش هم گرفته اند که اثبات کنند نظر فلاسفه غلط است و میان طلبه ها نیز شایع کرده اند که فلاسفه به مشابهت خالق و مخلوق اعتقاد دارند و جدیداً هم حرف جدیدی بین تفکیکیان پیدا شده که اصلاً خداوند نه هست و نه نیست؛ چون اگر بگوییم خدا هست، در هستی با مخلوقات شبیه می شود و می شود همان حرف فلاسفه! وجود و عدم هم نقیض نیستند.

با اینکه سنخیّت نه در زبان عربی معنای مشابهت دارد و نه در اصطلاح فلسفه. در فارسی امروزه فقط گاهی به این معنا به کار می رود. سنخیّت علت و معلول تقریباً یعنی یک رابطه خاص میان علت و معلول است که موجب صدور آن معلول خاص از علّت است. خود فلاسفه هم گفته اند که اصلاً علّت فاعلی لازم نیست شبیه معلول باشد، در الهیات شفا هست. در بدایه و نهایه هم برهان آورده اند بر استحاله شباهت خالق و مخلوق.

یا مثلاً تفکیکی ها فکر می کنند عینیت در عرفان و فلسفه یعنی حمل شائع صناعی آن هم حمل جزیی بر جزیی مثل «زید پسر عمرو است». همین ایشان در ردّ حضرت علامه حسن زاده آملی می گویند اگر خدا عین همه چیز است پس باید موسی و هارون هم عین هم باشند. چون هر دو عین خدا هستند. یا در همایشی گفته اند اگر حرف عرفا راست باشد پس باید من و تو یکی باشیم. چون خدا عین هر دوی ماست.

با اینکه هر کس بدایه و نهایه خوانده باشد می داند عینیت در این مباحث یا از باب حمل حقیقت و رقیقت است یا عینیت محیط و محاط و اصلاً هیچ ربطی به این اشکال ها ندارد. یعنی اینها اصطلاحات ساده را اشتباه متوجه می شوند و بعد با هزینه های هنگفت نشست برگزار می کنند و همین مطالب را به حکما و عرفای اسلام نسبت می دهند و نقد می کنند.

در صراط مستقیم حقیر مفصل عرض کرده ام که ایشان صورت فلسفی را با نقاشی و تصویر که در فارسی می گوییم اشتباه می گیرند. در بحث به حضرت آیت الله جوادی در باب معاد می گویند: اگر معاد مثالی باشد و صورت محض باشد، پس انگورهای بهشت را چگونه می شود لمس کرد و خورد. صورت محض که حجم ندارد.

امکان ندارد کسی یک دور مقدماتی فلسفه را درس گرفته باشد و این طور حرفی بزند. تمام اجسام عالم مثال حجم دارند. صورت به معنای فعلیت یا حامل فعلیت است ربطی به تصویر ندارد. درباره ماده و خیال و خیلی دیگر از اصطلاحات ساده فلسفی هم همین اشتباه ها را دارند. آقای حکیمی هم همین طورند. مرحوم آقا میرزا جواد آقا تهرانی و آیت الله مروارید هم همینطورند. البته این دو بزرگوار لااقل در فقه می گویند که مجتهد بوده اند ولی در فلسفه همین طورند.

بحث ما با تفکیکیان اصلاً بحث فلسفی نیست

بحث ما با تفکیکیان اصلا بحث فلسفی نیست. بی تعارف بگویم توضیح اصطلاحات است. حتی به تبیین و تشریح دقیق و توصیف گزاره های فلسفی هم نمی رسد. فضای تفکیک فضای تبلیغات خالی از واقعیت است. هیچ محصولی برای عرضه به فضای علمی و بحث وجود ندارد که درباره اش مناظره و بحث شود. فقط باید سعی کرد سوء تفاهم های عجیب ایشان را برطرف کرد و معمولاً با برطرف شدن آن بحث پایان می پذیرد و اصلاً کار به بحث و مناظره نمی کشد.

* پس بحث های آقای سیدان با آیت الله جوادی آملی چیست؟

ـ آن هم محصول بزرگواری حضرت آیت الله جوادی است. استاد ما آیت الله رضائی نقل می کردند که خدمت آیت الله جوادی عرض کردم چرا بحث کردید؟ سطح مطالبی که ایشان گفته اند خیلی پائین است. باید شاگردان شاگردان شما می رفتند بحث می کردند. فرمودند: سیّد بودند، چند بار گفته بودند. رعایت ادب اقتضا می کرد قبول کنم. همان جلسه اول معلوم شد مبانی دستشان نیست. ولی تا 8 جلسه صبر کردم دیدم فایده ای ندارد و لذا ادامه ندادم.

کسانی که فلسفه خوانده اند می دانند که دو طرف در آن بحث اصلاً زبان مشترک ندارند. هر چه آیت الله جوادی می گویند جناب استاد سیّدان برداشت دیگری می کنند و اشکال می کنند.

جالب است که مخالفان فلسفه مثل تفکیکیان وقتی این بحث ها را می خوانند فکر می کنند که آیت الله جوادی مغلوب شده اند و به عنوان سند مغلوبیّت ارائه می دهند.

تکفیر، ناسزا، لعن، پخش کردن شیرینی در رحلت فیلسوف یا عارف از کارهای غیر قابل دفاع است

* اگر ممکن است به اصل بحث برگردیم. انتقادات اصلی شما از [جریان] مکتب تفکیک چیست؟

ـ یکی همین مسئله اظهار نظرهای غیر تخصّصی بود و دیگری اهانت های آنان به بزرگان. فرض کنیم کسی توفیق درس گرفتن صحیح فلسفه را نداشت و همه چیز را جابه جا فهمید. ولی آیا حق دارد که به کسانی که اعتقادات دیگری دارند دائماً زخم زبان بزند. تکفیر کند، ناسزا بگوید، لعن کند، در رحلتش شیرینی پخش کند؟ اینها متاسفانه اتفاقاتی است که افتاده است.

تازه این کارها را درباره کسانی می کنند که به خوبی می دانند که از تفکیکیان عالم تر و ملاّ ترند. هیچ کسی شک ندارد که امثال رهبر فقید انقلاب حضرت امام خمینی یا علامه طباطبائی، یا علامه طهرانی یا علامه حسن زاده آملی یا آیت الله جوادی در فقه و اصول و تفسیر و علوم نقلی نیز به مراتب از تمام شاگردان مرحوم میرزا مهدی قوی تر بودند. می دانند که مدرسان فلسفه در فقه و اصول هم از ممتازین هستند.

مشکلات کسانی که فلسفه تدریس می کنند

ولی کسی که می خواهد فلسفه تدریس کند با انواع بهانه ها یا اتّهامات سعی می کنند درسش را تعطیل کنند. عذرشان را از مدارس علمیه می خواهند. اگر جائی منبر بروند یا امام جماعت مسجد باشند این قدر در نزد مردم از او بدگوئی می کنند تا عذرش را بخواهند و مسائل دیگر.

این نوع برخوردها خودش یک مجموعه خلاف شرع های دیگری است که متداول است و منشأ همه، توّهم این مطلب است که اهل فلسفه مخالف اهل بیت علیهم السلام و اسلامند.

هماهنگی نظر ملاصدرا با روایات بیش از نظر تفکیکیان است

در آن کتاب سعی شد که نشان داده شود که اینطور نیست؛ هماهنگی نظر ملاصدرا با روایات بیش از نظر تفکیکیان است و همگی پیرو اهل بیت هستند نه اینکه به قول برخی از بزرگان تفکیکی در یکی از همایش هایشان: فلاسفه هیچ اعتقادی به قرآن و روایات ندارند و خودشان هم می دانند و چند روایت از ترس متدینین می خوانند و مطابق با حرف های باطل خود نشان می دهند و ...

این ها اهداف اصلی کتاب بوده و در کنارش هم دیدگاه تفکیک در ارزش عقل و نقل مفصّل نقد شده و اثبات شده که اینها نواخباری هستند و روششان به روش فقهای امامیه ربطی ندارد. آفت بزرگ مکتب تفکیک این است که وقتی طلاب از فعالیت های عقلی محروم می شوند دیگر قرآن و روایات را خوب نمی فهمند. تفکیکیان نه توحیدشان توحید قرآن است نه معادشان و اگر هم توحید و معاد قرآن را برایشان بگوئید چون اشتباه می فهمند فکر می کنند این حرفها کفر است.

ادامه دارد...

بخش دوم گفتگوی منتقد مکتب تفکیک : شب‌نامه تفکیکی‌ها علیه ملاصدرا
بخش سوم گفتگوی منتقد مکتب تفکیک : جزئیات دیدار منتقد مکتب تفکیـک با مقام معظم رهبری

منبع: آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، ۱۳۹۱/۸/۵ - کد: 13910804000938