مقایسه مکتب تفکیک با جریان جدید ضد فلسفه

مقایسه مکتب تفکیک با جریان جدید ضد فلسفه

حجت الاسلام والمسلمین محمدحسن وکیلی از استادان علوم فقه، اصول و فلسفه در حوزه علمیه مشهد است.

وی فعالیت های مختلفی در زمینه دفاع از فلسفه داشته است و کتابی در نقد مکتب تفکیک نوشته است که باعث شد به دیدار خصوصی با مقام معظم رهبری نائل شود. در بخش دوم گفت وگویمان با  این منتقد مکتب تفکیک ، مطالب زیر بحث و بررسی شده است:

ـ اهداف و فعالیت های حجت الاسلام وکیلی در زمینه فلسفه و عرفان

ـ درباره کتاب صراط مستقیم (نقد اندیشه های استاد سید جعفر سیدان)

ـ انتقادات حجت الاسلام وکیلی از [جریان] مکتب تفکیک

ـ جریان جدید برخی از سایت ها و مجلات مخالف حکمت و عرفان

ـ تحریف ها، تقطیع ها و مطالب خلاف واقع جریان مخالف فلسفه و عرفان

ـ عَلَم کردن برخی از فقها در برابر حکما و عرفا برای رد فلسفه و عرفان

ـ برخوردهایی که با کتاب صراط مستقیم در مشهد صورت گرفته است

ـ جریان مطالبی که درباره خانواده و مادر حجت الاسلام وکیلی گفته شده است

ـ خاطره دیدار با مقام معظم رهبری پس از انتشار کتاب صراط مستقیم و رهنمودهای ناب ایشان

تفاوت مکتب تفکیک با جریان جدید مخالف فلسفه و عرفان

  *جریان جدیدی در سایت ها و مجلات مخالف فلسفه و عرفان به وجود آمده است. نسبت آن ها با مکتب تفکیک چیست؟

ـ این جریان از جهاتی از تفکیک بهتر است و از جهاتی نه.

تولّدش به گمان حقیر محصول انعکاس های تفکیک است. جناب آقای مهدی نصیری هم در یک جا دیدم می گویند ظاهراً پدرشان تحت تأثیر افکار آقا میرزا مهدی اصفهانی بوده اند ولی خودشان تفکیکی نیستند.

نقطه مثبت این جریان این است که عقل ستیز نیستند. تفکیکیان دیدگاه بسیار خطرناکی در باب عقل دارند و فعالیت های عقلی دقیق را کاملاً بی اعتبار می شمارند. می گویند واقع نما نیست. شرحش در کتب نقد تفکیک آمده است. بنده هم در همان صراط مستقیم عرض کرده ام ولی این جریان معتقد است که عقل معتبر است و تفکیکیان را سوفسطائی می خواند.

ولی از جهاتی نه بهتر نیست بلکه به نظر من نادرست تر است. یعنی از جهات عملی تفکیکیان در میان بزرگان و فضلای شان نوعی حیا و حجب است که تکفیر هم که می کنند با تعابیر متین تکفیر می کنند. فحش هم که می دهند فحش علمی است. لااقل در مجالس عمومی و نوشته ها این طور است. مجالس خصوصی حسابش جداست. مثلاً وقتی می خواهند تکفیر کنند درباره یک عالم بزرگ که هیچ شکی نیست که ضروریات دین را کاملاً می داند و مفسّر بزرگ قرآن است می گویند فلان آقا ضروریات قرآن و دین اسلام را منکر است و اعتقاد ندارد. ولی در این جریان تعابیر بسیار زننده و زشت است. پایگاه های اینترنتی ایشان در بی ادبی و بدصحبت کردن غوغا می کند.

در [جریان] مکتب تفکیک مطالب خلاف واقع خیلی زیاد است. نقل قول های غلط که فلانی مخالف فلسفه بوده، فلان فقیه عرفان را رد کرده، فلان فیلسوف چه گفته. بنده حدود 300 مورد از نقل قول های خلاف واقع ایشان را از مرحوم آیت الله شیخ مجتبی قزوینی و آیت الله نمازی گرفته تا معاصران خصوصاً آقای حکیمی جمع کرده ام. ولی غالب آنها از سر بی دقّتی و بی اطلاعی از تاریخ و عجله داشتن در ردّ فلسفه و ... است. دروغ عمدی صریح کم به چشم می خورد. ولی در این جریان دروغ و تحریف عمدی به شکل عجیبی وجود دارد.

* یعنی معتقدید جریان جدید مخالف فلسفه و عرفان عمداً خلاف واقع می گویند. بیشتر توضیح دهید و موردی صحبت کنید.

ـ بله! اگر حمل به صحت کنیم این قدر انحراف فکری و عملی دارند که خلاف واقع گفتن به اهل عرفان را مستحب می دانند.

مثل بعضی از طلاب مبتدی تفکیک در مشهد. لااقل این است که تهمت زدن را جایز می دانند و اصلاً درباره حرفشان تحقیق نمی کنند. مطالبی که می نویسند بیش از حد خلاف واقع است.

برای خود بنده چند مورد از این قبیل پیش آمده است. بنده یک سخنرانی در اصفهان درباره تاریخ عرفان کردم. توضیح دادم شهید اول و شهید ثانی و خواجه نصیر و مجلسی اول و شیخ بهائی و ابن فهد و اینها عارف بوده اند و ... بعداً یکی از همین افراد یک تسلیت نامه به محضر حضرت بقیة الله الاعظم ارواحنا فداه و مراجع نوشت و به عدّه ای از فقها و مراجع داد؛ همراه با فحش های رکیک و تعابیر زشت و مجموعه ای اتّهامات، چهار ـ پنج اتهام برای بنده در آن نوشته بود که همگی کاملاً خلاف واقع بود و اصلاً اتفاق نیفتاده بود.

البته برخی مواردش هم محصول بی سوادی در فن بود. مثل اینکه گفته بودند که بنده به مرحوم شیخ صدوق (قدس سره) توهین کرده ام. بعداً نوشتند که فلانی گفته شیخ صدوق نژاد پرست بوده چون گفته شیخ صدوق «قومی» بوده و هیچ کس را قبول نداشته است! چون که حقیر ضمن بحث های تاریخی گفته بودم شیخ صدوق قمّی بوده؛ یعنی از مکتب قمّیین بوده و غیر مکتب خود را قبول نداشته اند. اینها قمّی را قومی فهمیده اند و قومی را ملّی گرا و نژادپرست معنی کرده اند و تسلیت نامه به مراجع نوشته اند که در اصفهان در یک سخنرانی به شیخ صدوق اهانت شده است. اینها هم از فرط درس نخواندن است وگرنه طلبه رسائل خوان باید معنای این جمله را که شیخ قمّی هستند بفهمد و هیچ نکته خلاف ادبی در آن نیست.

بعد از مدّتی نقدی در سمات از هیئت تحریریّه بر آن سخنرانی چاپ شد که دروغ هایی داشت که اگر کسی ببیند و بداند متحیّر می شود که آیا در روز روشن می شود این قدر راحت دروغ نوشت.

گذشته از مطالب غلط و اشتباهات علمی که آنها خلاف توقّع نیست. مثلاً بنده اشعاری را از شهید اول نشانی داده بودم که در مدح تصوّف حق و ردّ تصوف باطل بود. نویسنده از مجموع اشعار، قسمت ردّ تصوّف باطل را آورده بود و بقیه ابیات را نیاورده بود و بعد گفته بود همین طور که می بینید شهید اول تصوّف را ردّ کرده و تعریفی نکرده است و این سخنران به شهید اول نسبت خلاف واقع داده است. یعنی کاملاً معلوم است که مراجعه کرده تا جایی که به نفعش بوده جدا کرده و بقیه را حذف نموده است.

تحریف معنوی سخن امام خمینی (قدس سره) درباره ابن عربی در نامه ایشان به گورباچف 

یا بنده نامه رهبر فقید انقلاب حضرت امام (قدس سره) به گورباچف و مدح و تعریف بلندشان از محیی الدین ابن عربی که می فرمایند اگر می خواهید از عمق لطیف باریکتر از موی منازل معرفت آگاه شوید چند نفر از خبرگان تیزهوش را بفرستید قم تا کتب محیی الدین را بخوانند، بنده این عبارات را در سخنرانی خواندم برای اثبات اینکه ایشان تا آخر عمر، طرفدار فلسفه و عرفان بوده اند.

برخی از این جریانات جدید مخالف فلسفه و عرفان در نقد این حرف نوشتند: ایشان طرفدار محیی الدین نیستند و علّت معرفی محیی الدین به گورباچف این است که محیی الدین هم مثل گورباچف کافر بوده و لذا گفته اند کتاب های وی را بخوانید تا کم کم زمینه مراجعه به آثار اسلامی فراهم شود!

یعنی حتی تاریخ معاصرین ما را تحریف می کنند. کسانی که گرایش های فلسفی و عرفانی شان از روز روشن تر است. متاسفانه هیچ صداقتی در کار نیست که بگویند بله ایشان اهل عرفان و حکمت بوده اند ولی ما قبول نداریم.

از این دست خلاف واقع های عمدی و غیر عمدی در آثار این جریان جدید خیلی زیاد و خیلی عجیب است.

تفاوت جریان جدید مخالف فلسفه و عرفان با مکتب تفکیک

* از جهت علمی این جریان جدید را چطور تحلیل می کنید؟

ـ از جهت علمی مثل تفکیکیان هستند بلکه از جهتی ضعیف تر، چون حتی در فقه و اصول هم مجتهد نیستند.

در جریان تفکیک علمداران معمولاً یک اجتهادی در فقه و اصول داشته اند به جز این نسل سوّم تفکیک که آقایان حکیمی و ... باشند. ولی اینها اصلاً اهل اجتهاد نیستند. آقای نصیری کتابی نوشته اند به نام فلسفه از منظر قرآن و عترت. خب! کسی که مجتهد نیست به چه مجوز عقلی یا شرعی درباره منظر قرآن و عترت قضاوت می کند. این کار یعنی اجتهاد و شأن کسی است که لااقل مجتهد متجزّی باشد. عدّه ای دست به قلم و مدّعی غیر مجتهد که دائماً مشغول تبیین نظر قرآن و عترت هستند!

در مسائل فلسفی هم که مثل تفکیکیان دستشان کاملاً خالی است. مثلاً می گویند اگر خداوند نامتناهی باشد حتماً جسم است. خیلی عجیب است، نامتناهی وجودی که ملازم تجرد است از دید آنان حتماً جسم است!

یا می گویند وحدت وجود یعنی زمین و آسمان همه اش خداست یا توحید افعالی به معنای جبر است. از این حرف هایی که واقعاً اسباب تأسّف است که عدّه ای که مدّعی مکتب تشیّع هستند از جهت علمی این قدر ضعیف باشند. در مجموع از جهت علمی مثل نسل سوّم تفکیکیان هستند با این رجحان که منکر ارزش عقل نیستند.

برای مناظره با مهدی نصیری آماده ام

آیا حاضرید درباره این مطالب مطرح شده، با آقای نصیری مناظره کنید؟

- بله پیشنهاد خیلی خوبی هست.

  بنده که همیشه عرض کرده ام برای مناظره با همه مخالفانی که در سطوح علمی بالا هستند یا شهرتی دارند، آماده ام. ولی غرض از مناظره روشن شدن حق است و شرط اول آن رعایت موازین علمی و شرائط اولیه تحقیق است. تجربه مناظره ایشان با جناب استاد واسطی تجربه تلخی بود و علی رغم تلاش زیاد آقای واسطی ایشان حاضر به رعایت اولیات یک بحث سالم نشدند و لذا وقت همه بینندگان مناظره تلف شد و در نظرسنجی حجم اعتراض به آقای نصیری خیلی بالا بود.

  اگر شرایطی باشد که بحث با تمرکز بر یک موضوع دقیق و با صبر و حوصله و روش علمی انجام شود مناظره ممکن است و خوب؛ گرچه اصل اولی این است که کسی که در این مناظره شرکت می کند به مقدار کافی فلسفه و عرفان درس گرفته باشد و آقای نصیری طبق بیان خودشان اطلاعات کافی در این باب ندارند. ولی به هر حال از جانب بنده حرفی نیست.

* به بحث فقها برسیم. مراجع چه مقدار از این جریان جدید مخالف فلسفه دفاع می کنند؟

- دفاع رسمی که ندیدم. ولی برخی از فقها که خودشان در فلسفه و عرفان تخصص لازم را ندارند و همین سوء تفاهم ها را دارند گاهی به شکل غیر مستقیم وسیله تأیید ایشان قرار می گیرند.

عظمت مقام علمی هر فقیهی در جای خود محفوظ و لازم است ولی خود فقها فرموده اند - در عروة هست - که فتوای فقیه در غیر از مسائل حوزه تخصّصی فقهی اعتبار ندارد و لذا فقهایی که در فلسفه و عرفان تخصص ندارند طبیعی است که مثل هر غیر متخصّصی مراجعه به ایشان در این مسائل خلاف انصاف و صداقت علمی است. مثل اینکه درباره مسائل فقهی به یک متکلم بزرگ مراجعه کنند که در فقه، تخصص لازم را ندارد و به عنوان نظر متخصّص فقه معرفی کنند. عقل و نقل همواره انسان را دعوت به مراجعه به اعلم یا عالم می کند.

* مگر فقها در فهم دین تخصّص ندارند و اسلام شناس نیستند؟

ـ چرا، یقیناً، ولی در فهم فقه، نه در همه ابعاد دین، در مسائل اعتقادی خیلی ها تخصّص ندارند. معروف است که شیخ انصاری که شیخ أعظم است وقتی در مسائل اعتقادی به ایشان مراجعه می کردند می فرمودند من وزیر داخله اسلامم و وزیر خارجه حاج ملاهادی سبزواری است. به سبزوار بروید و از ایشان بپرسید.

مرحوم ثقفی هم در تفسیرشان نقل کرده اند. ایشان نوه مرحوم میرزا ابوالقاسم کلانتر مقرر شیخ هستند. شیخ در انسداد رسائل هم می فرماید برای اجتهاد در اصول دین علاوه بر اجتهاد در فروع احتیاج به عقلیّات است.

معلوم است که همانطور که شیخ فرموده اند کلام فقیه بماهو فقیه در این مسائل معتبر نیست. پس باید نظر فقهای متخصص در فلسفه و عرفان را مثل علامه حسن زاده آملی و آیت الله جوادی و امثال ایشان را نقل کنند. اینکه هنر نیست که در میان مراجع برخی را انسان پیدا کند که متخصّص نباشند و نظر آنها را علم کند.

عبارت جالب و تکان دهنده امام خمینی (قدس سره) درباره اسلام شناس واقعی

عبارتی از امام خمینی (قدس سره) درباره اسلام شناس واقعی می آورم که بسیار برجسته است. امام می فرماید: فقیه حق ندارد بگوید که من اسلام ‏شناسم. فقیه باید بگوید من فقه ‏شناسم، من فقه اسلام را مى ‏شناسم؛ آنى که از همه بهتر مى‏ داند همان است که فقه اسلام را مى ‏داند. فیلسوف حق ندارد بگوید من اسلام شناسم، این بگوید من یک قسمى از مثلًا معقولات اسلام را ادراک کردم. آن هم که حکومت اسلامى را بررسى کرده و اطلاع پیدا کرده که وضع حکومت چه بوده او حق ندارد بگوید من اسلام ‏شناسم، بگو من حکومت اسلام ‏شناسم. ادعاى اسلام ‏شناسى جز براى آن که همه جهات اسلام را بداند چه جورى است و همه مراتب معنویت اسلام و مادیت اسلام را بداند آن مى‏تواند بگوید من اسلام ‏شناسم. على بن ابی طالب اسلام‏شناس بود، در عملش هم آن طور بود که عملش هم اعجاز است. (صحیفه ج 8 ص 531)

* ولی برخی از این بزرگان خودشان می فرمایند که متخصّص هستند. مثل اینکه یکی از بزرگان فرموده اند: فصوص و عرفان و مولوی و فلسفه و اسفار همه در سینه من است.

ـ بله، ولی به نظر من، سوء تفاهم پیش می آید. چون هیچگاه به شکل تخصّصی نخوانده اند، تصور می شود که مطالب همان طوری است که برداشت کرده اند. همین بزرگوار در زندگی علمی شان شاید حداکثر 4 یا 5 سال درس فلسفه ثبت شده است. اگر کسی 4 ، 5 سال اصول بخواند بعد بگوید همه اصول در سینه من است ولی همه اش کشک است باور می کنید یا می گویید سوء تفاهم شده است؟

همین بزرگوار در جای دیگری درباره مرحوم کمپانی به این مضمون می فرمایند که «گوشتان را در فاطمیه به آن کسی بدهید که مثل مرحوم آیت الله میلانی و مرحوم آیت الله خوئی به ریزه خواری خوان شاگردی او افتخار می کردند.»

بله مرحوم کمپانی کسی است که فهمیدن حاشیه اش بر کفایه نشانه علم و فضل است و نابغه بوده است. خب همین کمپانی را مرحوم مظفر در مقدمه اسفار می فرماید به فهم اسفار ملاصدرا افتخار می کرده و می فرمود اگر کسی پیدا شود که اسفار را بفهمد، از نجف نزد وی می روم تا شاگردی کنم.

آیا می شود اسفار کشک باشد و مرحوم کمپانی که نابغه شیعه است و به قول همین بزرگوار، مرحوم آقای میلانی و مرحوم آقای خوئی افتخار می کنند که ریزه خوار خوان شاگردی او هستند، درباره کشک چنین حرفی بزند؟!

می شود بزرگترین و خوش استعدادترین فقهای شیعه عمر خود را سال ها سر کشک صرف کنند و اسفار درس بدهند و درس بگیرند؟ مرحوم کمپانی حاشیه اش بر کفایه را در حدود 25 تا 30 سالگی نوشته و مرحوم آخوند خراسانی زنده بوده اند. آن وقت در آخر عمر که موقع پختگی وی است کتاب می نویسد و با اینکه اول مخالف بوده در آخر عمر از وحدت وجود دفاع می کند.

اگر حاشیه جوانی اش مایه افتخار فقهاست باید بفهمیم وحدت وجود چقدر عالی است که ایشان در سنین 40 یا 50 سالگی آن را فهمیده و از آن دفاع کرده است. معلوم است که کشک نیست و بلکه حقایقی است عالی که افرادی مثل مرحوم کمپانی بدان رسیده اند.

وقتی می بینیم یک بزرگواری 4 یا 5 سال بیشتر فلسفه ندیده اند و از جوانی هم تحت تأثیر میرزای اصفهانی بوده اند و می گویند کشک است ولی ده ها نابغه دیگر که 15 ـ  20 سال این علوم را نزد استاد فن خوانده اند، می گویند اینها درّ و جواهر است، خب هر منصفی می فهمد که باید به حرف کدام یک تمسّک کند.

البته این فقهای بزرگوار روی غیرت دینی این مطالب را می گویند ولی سوء تفاهم است. اگر کسی می خواهد بگوید اینها کفر است یا کشک است یا هر چه، اول باید چند صفحه ای در فلسفه تألیف کند تا تخصّصش اثبات شود بعد تازه به عنوان یک متخصّص در مقابل صد متخصًص نظر بدهند. فعلاً تعارض حرف این بزرگان با موافقین فلسفه تعارض غیر متخصّص با متخصّص است؛ چون هیچ اثر تخصّصی در این مسائل ندارند.

* ولی از همین بزرگان نیز در نقد فلسفه کتاب داریم.

ـ بله عرض کردم کسی که مدت کمی فلسفه خوانده باشد با دیدن همان تألیف یقین می کند که ایشان غیر متخصّص هستند. با همه بزرگواری و اخلاص و غیرت دینی، تخصّص نداشتن در عقلیات هیچ نقصی برای فقاهت یک فقیه نیست. بنده خودم به منش فقهی برخی از بزرگان به خصوص در مسائل اجتماعی خیلی اعتقاد دارم؛ ولی حساب هر مسئله ای را باید در جای خودش بررسی کرد. نباید حوزه های تخصصی افراد را با هم خلط کرد.

* کتاب صراط مستقیم شما در حوزه مشهد انعکاس وسیعی داشت و خیلی ها از آن ناراحت شدند و بسیار با آن مقابله شد. علت چیست؟

- بله، بزرگان ما همیشه با مکتب تفکیک با مهربانی و عطوفت برخورد کرده اند و این مسئله سبب شده بود که متأسفانه از این مهربانی سوء استفاده شده و گروهی از اهل تفکیک همواره با بی ادبی با بزرگان برخورد کنند که توضیح عرض کردم.

این بی ادبی ها که بعد از انقلاب معمولاً پنهانی انجام می شد این اواخر دوباره حالت علنی پیدا کرده بود. جزواتی از سوی تفکیکیان در مدارس و مساجد مشهد منتشر می شد که تعابیر بسیار زشتی درباره ملاصدرا و علمای معاصر و حتی مرحوم آیت الله قاضی قدّس سرّه به کار برده است.

و برخی بزرگان تفکیکی مشهد نیز این کار را تأیید کرده و همراهی می کردند. کلاً مکتب تفکیک پس از جریانات شیخیه در حوزه های علمیّه شیعی به اهانت و ناسزاگویی مشهور است و خود مرحوم میرزا مهدی اصفهانی نیز که کلمات آب دار نثار حکما و عرفا می کردند و رسماً آنها را تکفیر می کردند و قصّه ناسزا گفتن ایشان به مرحوم قاضی در بالای منبری که فرزند مرحوم قاضی نیز پای آن بوده مشهور است و متأسفانه این روش غیر شرعی هنوز هم بین برخی ادامه دارد. البته برخی شاگردانشان اصلاً اینطور نبودند مثل مرحوم آیت الله مروارید و آیت الله میرزا جواد آقا تهرانی.

به هر حال بنده به این نتیجه رسیدم که برخورد با این قضیه ممکن نیست مگر اینکه با صراحت و شفّاف برخورد شده و کاملاً واضح نشان دهیم که بزرگان این مکتب اصلاً فلسفه و عرفان بلد نیستند. در کتاب «صراط مستقیم» این مسئله مثل روز روشن شد و خب برای برخی بسیار سنگین بود.

داستان تحول میرزا مهدی اصفهانی، بزرگ مکتب تفکیک

مسئله دیگر اینکه داستان تحوّل روحی مرحوم میرزا مهدی اصفهانی را از زبان استادشان مرحوم آقا سیّد جمال الدین گلپایگانی در کتاب آوردم که می فرمایند میرزا مهدی مریض شدند و چه و چه. تعابیر آقا سیّد جمال در این نقل هم برای تفکیکیان سنگین بود. برخی اصل جریان را باور نمی کردند و برخی می گفتند راست است ولی نباید به این شکل منتشر می شد که البته قبل از کتاب بنده چند سالی بود که منتشر شده بود.

ارشاد مشهد به کتاب من مجوز نداد و مجبور شدم از تهران مجوز بگیرم

به خاطر همین مسائل در مشهد به کتاب مجوّز ندادند. چون ممیّزی ارشاد تحت نفوذ تفکیکیان بود و به تهران رفتم. رئیس کلّ ممیّزی تهران دستور دادند که کتاب طبق ضوابط نشرش جایز است ولی باز هم مشهد مجوّز ندادند و در نهایت از تهران مجوَز گرفتیم و در تهران چاپ شد ولی مدّت زیادی زمان برد.

* چرا در کتاب خود از لحنی استفاده کردید که اسباب ناراحتی تفکیکیان را فراهم کند؟

لحن بنده فقط به مقدار ضرورت نهی از منکر، تند بود نه بیشتر. به صراحت می گویم نقد نوشتن بر مکتب تفکیک و امثال اینها مستلزم این است که انسان دست از آبرو و آسایش خود بردارد تا اشتباه یک عده از مؤمنین را نشانشان دهد.

ادامه دارد ...

بیشتر بخوانید :
بخش اول گفتگوی منتقد مکتب تفکیک : اشتباهات مکتب تفکیک / مشکلات مدرسان فلسفه در مشهد
بخش سوم گفتگوی منتقد مکتب تفکیک :جزئیات دیدار منتقد مکتب تفکیک با مقام معظم رهبری

منبع: آیین و اندیشه خبرگزاری فارس، ۱۳۹۱/۸/۶ - کد: 13910804000939 - نقد مکتب تفکیک