شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء یازدهم قرآن کریم
شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء یازدهم قرآن کریم در قالب نکته های کلیدی و معارف جزء یازدهم قرآن به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان تقدیم حضورتان میگردد...
انفاق، غرامت نیست موجب قربت و نزدیکی به خداست
وَ مِنَ الْأَعْرَابِ مَن یَتَّخِذُ مَا یُنفِقُ مَغْرَمًا ...(98) وَ مِنَ الْأَعْرَابِ مَن یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاَْخِرِ وَ یَتَّخِذُ مَا یُنفِقُ قُرُبَاتٍ عِندَ اللَّهِ وَ صَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلَا إِنهََّا قُرْبَةٌ لَّهُمْ سَیُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فیِ رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ(99)
ابتدا به گروهی از عرب های بادیه نشین اشاره می کند که بر اثر نفاق یا ضعف ایمان هنگامی که چیزی را در راه خدا انفاق کنند، آن را ضرر و زیان و غرامت محسوب می کنند؛ نه یک موفقیت و پیروزی و یا یک تجارت پر سود.
سپس به گروه دوم یعنی مؤمنان با اخلاص بادیه نشین اشاره کرده می گوید: گروهی از این عرب های بادیه نشین کسانی هستند که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند؛ به همین دلیل هیچ گاه انفاق در راه خدا را غرامت و زیان نمی دانند، بلکه با توجه به پاداش های وسیع الهی در این جهان و سرای دیگر، این کار را وسیله نزدیکی به خدا و مایه توجه و دعای پیامبر صلی الله علیه و آله که افتخار و برکت بزرگی است می دانند.
آنگاه خداوند این طرز فکر را با تاکید فراوان تصدیق می کند و می فرماید: آگاه باشید که این انفاق ها بطور قطع مایه تقرب آن ها به پیشگاه خداوند است بر این اساس به زودی خدا آنان را داخل رحمت ویژه خود کرده و اگر لغزش هایی هم از آنان سرزده باشد به خاطر ایمان و اعمال پاکشان آن ها را می بخشد؛ زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است.[تفسیر نمونه،ج 8، صص 95-96]
ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ
با پرداخت واجبات مالی جان خود را پاک و نورانی کنید
خُذْ مِنْ أَمْوَالهِِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِم بهَِا وَ صَلّ ِ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلَوتَکَ سَکَنٌ لهَُّمْ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ؛(آیه 103- سوره توبه)
این آیه که در مورد پرداخت زکات مال است[تفسیر المیزان، ج 9، ص377] به پیامبر صلی الله علیه و آله به عنوان ولی امر مسلمین دستور می دهد تا زکات اموال مسلمانان را گرفته و بعد از دریافت برای آن ها دعا کند. این آیه در ماه رمضان سال دوّم هجری در مدینه نازل شد و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود ندا دهند که خداوند، زکات را نیز همچون نماز واجب ساخت. پس از یک سال نیز فرمان داد که مسلمانان زکاتشان را بپردازند.[تفسیر نور، ج 5، ص 138]
مفسرین در فاعل « تُطَهِّرُهُمْ » اختلاف دارند که پاک کننده کیست یا چیست؟ خلاصه نظر آیت الله جوادی آملی این است که: « تُطَهِّرُهُمْ » جمله وصفیه است برای صدقه؛ یعنی صدقه ای که پاک می کند آن ها را و این اختصاصی به زکات واجب ندارد بلکه تمام عبادات این گونه اند که باعث تطهیر و تزکیه فاعل آن می شوند.[این مطلب را ایشان به مناسبت تفسیر آیه 4 مؤمنون در درس تفسیر خود بیان کردند]
بر این اساس، پرداخت وجوهات شرعی مانند زکات و خمس و بطور کلی، انجام وظایف دینی، عامل پاکی روح و موجب رشد فضایل اخلاقی در فرد و جامعه خواهد بود.
ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ
چیزی از دید خدا و رسولش و نیز شاهدان اعمال، مخفی نیست
وَ قُلِ اعْمَلُواْ فَسَیرََی اللَّهُ عَمَلَکمُ ْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَترَُدُّونَ إِلیَ عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشهََّادَةِ فَیُنَبِّئُکمُ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ؛(آیه 105- سوره توبه)
معنای آیه این است: ای رسول ما! بگو هر کاری می خواهید، بکنید؛ چه خوب، چه بد؛ اما بدانید که به تحقیق خدای سبحان و نیز رسول او و مؤمنینی که شاهدان اعمالند حقیقت عمل شما را می بینند و آن وقت که به عالم غیب و شهود بازگشتید، حقیقت عمل شما را به شما نشان می دهد. به عبارت دیگر آنچه را که انسان پس از مرگ و در قیامت از حقیقت اعمال خود مشاهده می کند همان در دنیا مشهود خدا و رسول و مؤمنین شاهد اعمال است.[تفسیر المیزان، ج 9، ص 379]
از اهداف تربیتی این آیه وادار کردن مردم به مراقبت در کارهایشان است و نیز فراموش نکنند که برای اعمال نیک و بدشان حقایقی وجود دارد که به هیچ وجه پنهان نمی ماند و برای تک تک افراد بشر مراقب هایی هست که از اعمال ایشان اطلاع یافته و حقیقت آن را می بینند.
چند نکته:
«سین» در «فَسَیرََی» به معنای آینده نزدیک نیست و برای تحقیق و تاکید است زیرا در مورد دیدن حقیقت فعل آن هم از سوی خدا متعال معنا ندارد که آن را موکول به آینده کنیم.
مراد از دیدن عمل دیدن حقیقت و باطن آن است زیرا دیدن ظاهر عمل برای همه مقدور است و معنا ندارد آن را منحصر در عده خاصی دانست.
این دیدن هم مربوط به همین دنیاست زیرا دیدن در آن دنیا ضمن آنکه در پایان آیه و بعد از این مرحله مطرح است برای همگان ممکن خواهد بود.[تفسیر المیزان، ج 9، ص 379]
بنا بر روایات رسیده از اهل بیت علیهم السلام منظور از مؤمنینی که در این دنیا شاهد حقایق اعمالند امامان معصوم علیهم السلام است.[تفسیر مجمع البیان، ج 5، ص104]
ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ
واجب است که عده ای بروند و درس دین بخوانند و برگردند
وَ مَا کاَنَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُواْ کَافَّةً فَلَوْ لَا نَفَرَ مِن کلُ ِّ فِرْقَةٍ مِّنهُْمْ طَائفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فیِ الدِّینِ وَ لِیُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَیهِْمْ لَعَلَّهُمْ یحَْذَرُونَ؛(آیه 122- سوره توبه)
معنای آیه این است: برای مؤمنین سایر شهرستان های غیر مدینه جایز نیست که همگی به جهاد بروند؛ چرا از هر شهری یک عده به سوی مدینه الرسول کوچ نمی کنند تا در آنجا احکام دین را یاد گرفته و عمل کنند و در مراجعت به دیارشان ، هم وطنان خود را با نشر معارف دین از آثار مخالفت با اصول و فروع دین، آگاه کنند تا شاید بترسند و به تقوا بگرایند؟
از اینجا معلوم می شود که:
1. مقصود از تفقه در دین فهمیدن همه معارف دینی از اصول و فروع آن است، نه خصوص احکام عملی، که در اصطلاح به آن فقه گفته می شود. زیرا با گفتن مسائل شرعی انذار صورت نمی گیرد و نیاز به بیان اصول عقاید هم دارد.
2. وظیفه هجرت برای جهاد، از کسانی که لازم است بروند و علوم دینی را بیاموزند برداشته شده است.[تفسیر المیزان، ج 9، ص 404]
ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ
یک یا دو امتحان اصلی که هر سال از ما می گیرند
أَ وَ لَا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فیِ کُلّ ِ عَامٍ مَّرَّةً أَوْ مَرَّتَینْ ِ ثمُ َّ لَا یَتُوبُونَ وَ لَا هُمْ یَذَّکَّرُونَ؛(آیه 126- سوره توبه)
معنا آیه چنین است: چرا ایشان تفکر نمی کنند و عبرت نمی گیرند، با اینکه می بینند در هر سال، یک یا دو بار مورد امتحان قرار می گیرند و در همه نوبت ها از امتحان مردود گشته و نمی توانند از امتحان خدایی سربلند بیرون آیند و توبه نمی کنند و متذکر نمی شوند که اگر در این باره فکر می کردند قطعاً بیدار می شدند و وظیفه واجب و حیاتی خود را تشخیص می دادند.[تفسیر المیزان، ج 9، ص 411]
مفسران در بیان منظور از این آزمایش سالانه که یک یا دو بار برگزار می شود اظهار نظرهایی کرده اند: بعضی آن را بیماری ها و بعضی گرسنگی و شدائد دیگر و برخی مشاهده آثار عظمت اسلام و حقانیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در میدان های جهاد که منافقان به حکم اجبار محیط در آن شرکت داشتند و بعضی پرده بر داشتن از اسرار آن ها، می دانند.[تفسیر نمونه، ج 8، ص 203]
اما منظور هر چه باشد یک چیز مسلم و یقینی است و آن این است که هر انسان جدای از آزمون های روزانه که مرتب برگزار می شود در یک یا دو آزمون نیز شرکت می کند که به صورت سالانه از شخص او گرفته می شود. با یک مقایسه ساده می توان به اهمیت، ارزش و تأثیرگذاری امتحانات سالانه در سرنوشت آدمی نسبت به آزمون های روزانه پی برد.
ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ
هر چه کنی به خود کنی
یَأَیهَُّا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلیَ أَنفُسِکُم (آیه 23- سوره یونس علیه السلام)
شاید تصور کسانی که بی باکانه در کوی و برزن شعار اسلامی را به عمد زیر پا می گذارند این باشد که با این کار می توان ضرر و آسیبی به اسلام و جامعه اسلامی وارد کرد. قرآن کریم در این آیه خط بطلان بر چنین پنداری کشیده و تمام ضررهای آن کار را متوجه خود آن گناه گار می داند و می فرماید: ای مردم بدانید هر گونه ظلم و ستمی که مرتکب شوید و هر انحرافی که از حق پیدا کنید ضرر و زیانش دامن گیر خود شماست.
به فرموده حضرت آیت جوادی آملی هر کس هر کاری که می کند در محدوده خانه جان خود می کند. اگر گناه می کند درون این خانه چاهی کنده و آن را پُر از فاضلاب و نجاسات متعفن می کند و اگر عمل صالح انجام می دهد در حیاط این خانه باغچه ای پُر از گل های عطرآگین کاشته و پرورش می دهد. اما برای دیگرانی که از پشت دیوار این خانه عبور می کنند در نهایت دو تأثیر و حالت وجود دارد؛ یا بینی خود را گرفته و با قدری اذیت به سرعت عبور می کنند و یا لذتی برده و صاحب گل ها را دعا می کنند.
خدا به کسی ظلم نمی کند؛ اگر ظلمی هست ساخته و پرداخته خود ماست ؛ إِنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیًْا وَ لکنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ؛(آیه 44- سوره یونس علیه السلام)
آیه بیانگر یکی از مهم ترین قوانین الهی است که با آن می توان سوالات فراوانی را مورد خداوند متعال پاسخ داد. بنابر این آیه اگر کاری مستند به خداوند متعال بود پس قطعاً مبرا از هر گونه ظلم و ستم است و اگر کاری در آن شائبه ستمگری بود بی شک چهره ظالمانه آن ربطی به خدا ندارد و این ناشی از خود بشر است. والدینی که دستورات شرع و توصیه های پزشکی را رعایت نمی کنند به ناچار می بایست رنج یک عمر فرزند معلول را تحمل کنند و انسان هایی که با بی تقوایی عذاب را خدا را به سوی خد سرازیر می کنند و آنان که با گناه به روح پاک الهی خود ستم می کنند و مانع کمال و سعادت او مس شوند همه و همه مقصرانی هستند که باید خود را سرزنش کنند و ظلم خود کرده را به دیگری نسبت ندهند.
ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ
نجات مؤمنین، وعده حتمی خداست
ثُمَّ نُنَجِّی رُسُلَنَا وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ کَذَالِکَ حَقًّا عَلَیْنَا نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ؛(آیه 103- سوره یونس علیه السلام)
این آیه، وعده امید بخش خداوند متعال به مؤمنین است که اگر به واقع مؤمن بودند یعنی در عقیده به اصول دین باور داشتند و در عمل به قدر توان به دستورات دین عامل بودند؛ خداوند آن ها را در زمانی که قرار شده عذابی نازل شود و کافران را نابود کند از خطر حفظ کرده و نجات می دهد.
بنا بر این اصل در قانون خدا هیچ گاه تر و خشک با هم نمی سوزند و عذاب تنها دامن گیر کافران و تبهکاران می شود.[ر.ک به تفسیر نمونه، ج 8، ص 394]
مطالب مرتبط
