سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۱۱)
سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۱۱)
در این بخش، یازدهمین قسمت از سلسله پادکست «سلوک اجتماعی» برگرفته از مباحث آیت الله سید یدالله یزدان پناه را به مدت 46 دقیقه با سالکان طریق حق به اشتراک می گذاریم.
◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈
گزیده جلسه | سلوک اجتماعی - جلسه یازدهم
خلاصه مباحث این جلسه به شرح فهرست‌وار زیر است:
۱. بازنگری مفهوم سلوک و طرح مسئله سلوک اجتماعی
• تعریف سلوک: سلوک اساساً یک سیر باطنی و سیرورت معنوی درونی به سمت خداوند است.
• غایت سلوک: رسیدن به خدا، جنت صفات و جنت ذات است و مستلزم دست کشیدن از تعلقات و تعشقات (موانع رسیدن به خدا) و داشتن اشتیاق حقیقی به سمت اوست.
• مسئله سازگاری سلوک و اجتماع: در آغاز بحث، این سؤال مطرح شد که آیا سلوک (که حرکتی باطنی و درونی است) با ورود سنگین در صحنه اجتماع سازگار است؟.
• نتیجه‌گیری حداقلی و حداکثری: حداقل کار این است که ثابت کنیم سلوک با اجتماع سازگار است. سقف کار این است که اصلاً شریعت، سلوک را به شکل اجتماعی پی‌ریزی کرده است.
۲. مروری بر بنیادهای پیشین سلوک اجتماعی
برای اثبات سلوک اجتماعی، دو مبنا در جلسات قبل بیان شده بود:
• مبنای اول (توحید در تشریعات): دین، تشریعاتی را که حتی برای سامان دنیا و اجتماع دارد، با اندیشه توحیدی و دغدغه سلوکی آمیخته و اشباع کرده است. تمام دستورات دین، دنیای ما، آخرت ما و فوق آخرت (توحید و معنویت) را در یک جهت درست می‌کنند.
• مبنای دوم (ساحت بندگی): مغز دین، بندگی (ان‌اعبدونی هذا صراط مستقیم) است. بندگی تک‌ساحتی نیست، بلکه تمام ساحت‌های زندگی انسان، از جمله ساحت اجتماعی، را در بر می‌گیرد.
۳. بنیاد سوم: روح عمل (رمز تبدیل عمل اجتماعی به سلوک)
بنیاد سوم اندیشه سلوک اجتماعی، بر اساس روح، مغز یا باطن عمل است:
• تعریف روح عمل: هر عملی از درون ما (فهم، تصدیق، تصمیم) شروع شده و به بیرون می‌آید. روح عمل، همان لب عمل است که هویت‌بخش و جهت‌دهنده به عمل است و باعث تفاوت اعمال یکسان در ظاهر می‌شود.
• روح عمل، عامل قبولی عمل: کیفیت روح عمل است که تعیین می‌کند چرا اعمال یکسان (مثلاً انفاق‌های یکسان) نزد خداوند تفاوت در پذیرش دارند.
• اهمیت نیت و اخلاص: امام صادق علیه السلام در تعریف «احسن عملاً» (بهترین عمل) فرمودند که این به زیادی عمل نیست، بلکه به "خشیت‌الله و نیت صادقه" است. همچنین تعبیر فرمودند: «ألا و إنّ النِّيَّةَ هِيَ العَمَلُ» (آگاه باشید که نیت، خود عمل است).
• معیار موحدانه و عارفانه زیستن: اقدام اجتماعی، زمانی ماهیت سلوکی و موحدانه پیدا می‌کند که روح عمل با رضوان خدا (خوشنودی خدا) یا ابتقاء وجه الهی (برای خود خدا) آمیخته شود.
• تغییر سبک زندگی: کسی که دغدغه رضوان خدا را دارد، حتی در سختی‌ها و بلاها، آنچه را که خدا بپسندد، می‌پسندد و این منطق خوشنودی، سبک کار او را تغییر می‌دهد.
۴. شواهد قرآنی بر سلوکی بودن اقدامات اجتماعی با روح عمل خاص
• جهاد (صحنه اجتماعی): خداوند از کسانی که از جنگ بازگشتند، تعبیر می‌کند که به نعمت و فضلی از جانب خدا بازگشتند، در حالی که بدی به آن‌ها نرسیده بود، و اینها «وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ» (به دنبال خوشنودی خدا بودند).
• فداکاری (جانبازی): افرادی که جان خود را می‌دهند (مانند امیرالمؤمنین در لیلة المبیت)، برای «ابتغاء مرضاة الله» (طلب رضایت خدا) این کار را می‌کنند. علامه طباطبایی می‌فرماید این‌گونه موحدان، مقتنم‌ترین افراد جامعه هستند و خدا به خاطر وجود آن‌ها نسبت به جامعه رأفت می‌کند.
• معامله با خدا (احتساباً): این روح عمل، همان تعامل با خدا برای خود خداست که در ادبیات دینی به آن «احتساباً» می‌گویند (مانند اباعبدالله در روز عاشورا).
• سه کار اجتماعی (صدقه، امر به معروف، اصلاح بین مردم): این سه کار، اگر با قید «ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ» انجام شوند، موجب اجر عظیم می‌شوند.
• صبر اجتماعی: کسانی که صبر می‌کنند (صبر ایوب) به دلیل «ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ» (طلب وجه پروردگارشان) است. این صبر، هر لحظه‌اش سلوک محسوب می‌شود.
۵. نتیجه‌گیری و جمع‌بندی بنیادها
• رمز سلوکی شدن عمل: روح عمل، رمزی است که هر اقدام اجتماعی را سلوکی می‌کند (مانند خدمت‌رسانی، اصلاح مردم، جهاد یا صبر اجتماعی) به شرطی که دغدغه خدا داشتن و توحیدی زیستن، در آن اشباع شود.
• سلوک در عمل: برای سلوک نباید جای دیگری گشت، بلکه همین اقدامات اجتماعی اگر با روح توحیدی انجام شوند، سلوک هستند.
• سه‌ضلع مثلث سلوک اجتماعی: سه بنیاد اصلی در حوزه عمل، سه رکن توضیح‌دهنده سلوک اجتماعی حقیقی هستند:
1. توجه به جانب خدا در اقدامات اجتماعی (مانند دست دادن با دست خدا در مصافحه).
2. بندگی ناب توحیدی در تمام ساحت‌ها.
3. روح عمل (ابتقاء رضوان).
• مقایسه عمق عمل: عمق روح عمل (مانند اخلاص و معرفت) است که باعث می‌شود «ضربة على يوم الخندق افضل من عبادة الثقلين» باشد.
• تجلی روح عمل: در روایات آمده است که ملائکه زمین را سیاه می‌بینند و تنها جاهایی که می‌درخشند، اعمالی هستند که با روح توحیدی و اخلاص بالا انجام شده‌اند. با درک این سه بنیاد، منطق سلوک اجتماعی کاملاً فهمیده می‌شود.
◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈
افزودن دیدگاه جدید