سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۱۶)

سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۱۶)

در این بخش، شانزدهمین قسمت از سلسله پادکست «سلوک اجتماعی» برگرفته از مباحث آیت الله سید یدالله یزدان پناه را به مدت 46 دقیقه با سالکان طریق حق به اشتراک می گذاریم.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

گزیده جلسه | سلوک اجتماعی - جلسه شانزدهم

خلاصه این جلسه، که بیشتر بر مبانی توحیدی سلوک اجتماعی تمرکز داشت، به صورت فهرست‌وار به شرح زیر است: 

۱. تعریف سلوک و ضرورت سلوک اجتماعی 

• سلوک چیست؟ سلوک به معنای دغدغه مؤمنانه و موحدانه، همان «زیست توحیدی» در همه لحظات است. این یک نوع سیر از ظاهر به سمت باطن و به سوی حضرت حق است، که همه انسان‌ها ذاتاً به دنبال کمال در این مسیر هستند.
• هزینه سلوک: رسیدن به کمال مستلزم کنار گذاشتن تعلقات و تعشقات، جنگیدن با تمنیات درونی، و مبارزه با خواسته‌های خاکی است؛ که در تعابیر روایات از آن به «جهاد با نفس» یاد شده است.
• امکان سلوک اجتماعی: برخی گمان می‌کنند که سلوک (سیر باطنی) با فعالیت اجتماعی (ظاهر گشتن) قابل جمع نیست و راه عرفان با حرکت اجتماعی سازگار نیست. اما دین نشان می‌دهد که سلوک اجتماعی ممکن است (کف کار) و حتی راه دین به شکل اجتماعی بسته شده است (سقف کار).

۲. مبانی بنیادین سلوک (مرور مباحث گذشته) 

• لبریز بودن شریعت از توحید: آن‌چه شریعت حتی برای سامان دنیا آورده است، پر از حقیقت توحید و لبریز از آن است.
• بندگی در همه ساحت‌ها: حقیقت سلوک، بندگی است (إِنِ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ)، و بندگی زمان و ساعت نمی‌شناسد، شامل ساحت اجتماعی نیز می‌شود.
• منطق دل عمل: عامل اصلی که اعمال ما (چه اجتماعی و چه غیر اجتماعی) را به ساحت سلوک می‌کشاند، منطق توحیدی است که در دل عمل اشباع می‌شود (منطق دل عمل). این منطق است که ارزش عمل را بالا می‌برد؛ در غیر این صورت، عباداتی که هدفشان بهشت باشد، به پای عبادت احرار نمی‌رسد. 

۳. مبنای نظری: اندیشه توحیدی 

• توحید ذاتی و اسمائی: اندیشه توحیدی همه ساحت‌ها را در بر می‌گیرد؛ اگر کسی بگوید توحید فقط با خدا بودن است و نه در جامعه، هویت توحید را درک نکرده است.
   ◦ توحید ذاتی: همه موجودات آیت حق و وجه‌الله هستند.
   ◦ توحید اسمائی: عالم مشحون از اسمای الهی است و در تمام لحظات، اسمای‌الله در حال کارکردن هستند.
• توحید افعالی (تمرکز جلسه): توحید افعالی به معنای دیدن دست خدا در هر کار و هر واقعه‌ای است. در عین حالی که اراده بنده از او گرفته نشده است، همه چیز فعل او و کار اوست.
   ◦ این دیدگاه در مؤمنان (مثل شهدا) بسیار قوی است و کمک می‌کند تا تعارض میان اراده خدا و اراده بنده حل شود.
   ◦ حتی هنگامی که شیطان در حریم کسی راه پیدا می‌کند، این می‌تواند با اذن خدا باشد تا مؤمن به سمت دوست برود و التجاء به حق کند. 

۴. جلوه‌های توحید افعالی در اجتماع و زندگی 

• جنود الهی (سپاهیان خدا): کل عالم، شامل آسمان‌ها و زمین، سپاه خدا هستند (وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ). هرچه می‌بینیم، چه آدم‌ها، چه وقایع، چه حوادث سخت و سنگین، جنود الهی هستند و کار خدا را انجام می‌دهند.
   ◦ امام خمینی فرمودند: «شن‌ها مأمور الهی‌اند و جنود خدا».
• معامله مستقیم با خدا: دیدن دست خدا در کارهای اجتماعی و فردی:
   ◦ توبه و صدقات: آیه ۱۲۴ سوره توبه اشاره دارد که خدا خود توبه بندگان را می‌پذیرد و صدقات را اخذ می‌کند .
   ◦ فقیر و مشتری: لحظه‌ای که شرایط کمک به فقیری فراهم می‌شود، خود خدا دارد از دست تو می‌گیرد. فقیر و مشتری در بازار، فرستاده خدا (رسول خدا) هستند و معامله با آن‌ها معامله با خداست.
   ◦ خانواده: لبخند زدن به فرزند یا همسر، خدا شاهد است که لبخند به خدا زدن است. شوهر یا فرزند «بهانه»ای هستند تا فرد با خدا معامله کند.
   ◦ اهمیت خوشنودی خدا: هر فعلی که به خاطر خوشنودی خدا انجام شود، مخاطبش خود خداست. این نگاه، حتی کارهای منزل را که برخی بی‌معنی کرده‌اند، به فضایی سلوکی تبدیل می‌کند.
• مشیت قاهره حق: خداوند کسانی را که ایمان آوردند با «قول ثابت» (اعتقاد محکم) در دنیا و آخرت تثبیت می‌کند. در مقابل، ظالمان (گناه‌کاران) را گمراه می‌سازد.
   ◦ خداوند هرچه بخواهد انجام می‌دهد (وَیَفْعَلُ مَا یَشَاءُ)، اما این مشیت بر اساس حکمت است. 

۵. معرفت توحیدی، روح عمل سلوکی 

• تأثیر معرفت بر عمل: ترکیب توحید ذاتی، اسمایی و افعالی، نگاه مؤمن را سامان می‌دهد و خود به «سلوک» تبدیل می‌شود. مهم‌ترین عاملی که پشت صحنه و روح عمل را ارتقا می‌دهد، معرفت توحیدی است.
• برتری عالم بر عابد: به همین دلیل، عبادت عالم (صاحب معرفت) بسیار برتر از عبادت عابد است؛ در روایات آمده که گاه تا ۷۰ هزار برابر برتری دارد.
• یقین و شکر: اصل لطف شکر این است که بدانی چه کسی نعمت را داده است (معرفت). معرفت باید جدی گرفته شود، اما نباید سخت باشد؛ عمل به یک کلمه حق مانند توکل، خود پله عروج به معارف بعدی خواهد شد.
• جمع‌بندی: منطق توحیدی ساحت‌شناس نیست و همه جا را در بر می‌گیرد؛ لذا با این نگاه می‌شود سلوک را در صحنه جامعه داشت.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

ویژه نامه مرتبط : ویژه نامه تشکیلات از نگاه بزرگان