5- حاج شیخ راضی نجفی تبریزی «امین امّت» * * * محمّد الوانساز خویی
خاندان پدر و مادری
فقیه فاضل ، آیت اللّه حاج شیخ راضی نجفی تبریزی ، مُکنّی به «ابومحمّدون» و مُلقّب به «رضی الدّین» از خاندانی بزرگ و متدین بوده که شرافت خانوادگی را از طرف پدر و مادر به ارث برده است . جدِّ اعلایش، شادروان حاج علی تبریزی فرزند عبدالنّبی از تجّار خوش نام و کثیرالاحسان بوده که در نجف سکونت داشته و به عللی به تبریز مهاجرت و در آنجا سکونت می کند . پدر بزرگ وی ، عالم متّقی ، حاج شیخ محمّد رضا تبریزی از معارف و رجال تبریز بوده که متأسفانه از شرح حال وی اطّلاعی در دست نیست . پدرش ، علامه محقق ، حاج شیخ محمّد حسین تبریزی (1287 _ 1367 ق) است . او از شاگردان آیت اللّه سیّد محمّد کاظم یزدی طباطبایی و آیت اللّه ملاّ فتح اللّه شیخ الشریعه اصفهانی است .(1)
1- 1. شایان ذکر است که آیت اللّه حاج میرزا ابوالحسن انگجی (1282 _ 1357 ق) دایی زاده پدر آیت اللّه نجفی تبریزی و آیت اللّه حاج میرزا عبداللّه مجتهد سرابی (1319 _ 1411 ق) از پسر عموهای آن جناب است که در عبدالنبی به وی متصل می شود .
حاج شیخ محمّد حسین تبریزی داماد فقیه پارسا ، آیت اللّه حاج سیّد کاظم خلخالی سر سلسله خاندان خلخالی است .(1)
تولد و تحصیل
آیت اللّه نجفی تبریزی(2) در سال 1325 ق.(3) در شهر مقدّس نجف اشرف ، از مادری سیده و مؤمنه ، پا به عرصه هستی نهاد و در حالی که هنوز چند صباحی از عمرش سپری نشده بود ، همراه پدر فرزانه اش راهی تبریز گردید و قسمتی از علوم مقدماتی را در مکتب میرزا عبدالوهّاب شعار تلمّذ نمود و آنگاه ادبیّات و علوم ادبی ، فقه و اصول فقه را نزد شیخ حسن نحوی و شیخ حسین اهری و شیخ محمّد حسین راضی تبریزی (پدرش) به خوبی فرا گرفت .
وی در 22 سالگی برای ادامه تحصیلات ، راهی شهر مقدّس قم گردید و در جوار کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام در مدرسه دارالشفاء رحل اقامت افکند و در حضور استادانی همچون : آیت اللّه میرزا محمّد همدانی(4)
1- 1. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی النجفی التبریزی ، ص 2_5؛ آثار الحجه ج2، ص92_94 ، گنجینه دانشمندان ج2، ص98_103 .
2- 2. نام ایشان در کتاب های تذکره با عبارت های «ارسطاطالیسی تبریزی» ، «شیخ راضی تبریزی» و «تبریزی نجفی» آمده است .
3- 3. شیخ آقا بزرگ تهرانی در نقباءالبشر تاریخ ولادت او را 1326 ق. نوشته است .
4- 4 _ آیت اللّه میرزا محمّد همدانی فرزند آخوند ملاّ محمّد تقی ثابتی همدانی در سال 1315 ق. در روستای «وهنده» از توابع همدان به دنیا آمد . تحصیلات حوزوی را نزد پدر ، شیخ علی گنبدی و شیخ علی دامغانی آموخت سپس به تهران رفت و پیش شیخ علی مدرس ، شیخ عبدالنّبی عراقی و ملاّ محمّد هیدجی منقول و معقول را فرا گرفت و آنگاه به قم آمد و در درس آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی حاضر شد و بهره ها برد . وی یکی از بزرگ ترین اساتید و مدرسین سطوح عالی بوده و کتاب های رسائل ، مکاسب و کفایه را به نحو مطلوبی تدریس می کرد که بسیاری از فضلاء در درس وی شرکت می کردند . او در تاریخ 22 محرم 1365 ق. در 51 سالگی وفات نمود و در قبرستان نو به خاک سپرده شد . (آثار الحجه، 1/223_224) .
(مکاسب ، کفایه الاصول و قسمتی از فرائد الاصول)، آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی (خارج مباحث طهاره و صلاه و دُررالاصول)، آیت اللّه سیّد محمّد تقی خوانساری دروس (خارج اصول و فقه، شرح منظومه)، آیت اللّه شیخ ابوالقاسم کبیر قمی کبیر، ریاض المسائل حکیم الهی ، آیت اللّه شیخ محمّد علی شاه آبادی؛ حاضر شد و از فضل و دانش آنها بهره ها برد . وی پس از حدود 8 سال اقامت در عُش آل محمّد به تبریز مراجعت کرد و به تدریس کتاب های مختلف حوزوی اشتغال ورزید . اقامت وی در تبریز دیری نپایید ، چون استادش ، آیت اللّه سیّد محمّد تقی خوانساری با ارسال نامه ای خواستار برگشت وی به قم شده بود . او عزم سفر به شهر قم نمود و پس از اقامتی کوتاه در قم ، در سال 1359 ق به عتبات عالیات مشرف گردید. در حوزه علمیّه نجف اشرف از محضر آیت اللّه آقا ضیاء الدّین عراقی (خارج مکاسب و اصول فقه) و آیت اللّه سیّد ابوالحسن اصفهانی (کتاب حج) به تکمیل تحصیلات پرداخت و در کنار آن مباحث اصول و خارج فقه (بحث طهارت) را تدریس نمود .(1)
1- 1. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 6_9؛ آثارالحجّه، ج2، ص92_94 ؛ آینه دانشوران ، ص 279 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص98_100 .
مراجعت به ایران
آیت اللّه نجفی تبریزی ، پس از حدود 5 سال اقامت در شهر مقدس علوی ؛ در سال 1365 ق به عزم زیارت حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام به ایران آمد و بعد از زیارت آن حضرت به قم رفت. وی تا آخر عمر در این شهر اقامت گزید و در دروس خارج آیت اللّه حاج آقا حسین بروجردی شرکت نمود .(1)
ازدواج
وی پس از مراجعت به قم با صبیه شادروان میرزا احمد حائری همدانی ، و نوه آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی ازدواج کرد و از وی دارای سه فرزند پسر به نام های:
1 _ آقا محمّد محمود ، 2 _ آقا محمّد مسعود، وکیل دادگستری ، 3 _ آقا محمّد رضا (2) گردید.
پدر خانم ایشان ، میرزا احمد حائری همدانی فرزند میرزا عبداللّه از علمای سرشناس قم در کربلا پرورش یافت و تحصیلات علوم دینی خود را از آنجا آغاز نمود و تا سطح پیش رفت . سپس به قم آمد و در دروس خارج فقه و اصول آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی حاضر شد و پس از مدتی به دامادی استادش نائل آمد . او آخر عمرش را به عزلت گذرانید و در شهر مقدس قم دارفانی را وداع نمود و در همان شهر به خاک سپرده شد .
اسامی پسران میرزااحمد حائری:
1 . استاد عبدالحسین حائری، نسخه شناس و فهرست نویس برتر کشور
2 . دکتر عبدالهادی حائری
3 . عبدالحمید حائری
1- 1. آثارالحجّه ج2، ص93 ، ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 10 .
2- 2 _ مقدمه محاورات الاصول ج1، ص5 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 5 .
دامادها:
1 . آیت اللّه شیخ راضی نجفی تبریزی
2 . آیت اللّه شیخ احمد غروی تویسرکانی
3 . عباس ذبیحی زاده .(1)
فضائل اخلاقی
به اتفاق همه دوستان و کسانی که از دور و نزدیک ایشان را می شناختند ؛ وی مردی دانشمند ، فقیهی وارسته و متخلق به صفات الهی و اخلاقی بود . در این خصوص یکی از اساتید حوزه علمیّه قم می گوید :
«مرحوم آیت اللّه شیخ راضی نجفی تبریزی از علمای بسیار محترم بوده و در پیش بزرگان و علمای هم عصر خویش از احترام خاصی برخوردار بوده است . ایشان در بیشتر اوقات در مجالسی که حضور می یافت ساکت می نشست و تا وقتی که کسی از او سؤالی نمی کرد حرف نمی زد . موقع مباحثه علمی بین علماء و طلاّب علوم اسلامی سکوت می نمود و با دقّت تمام به حرف های آنها گوش می داد و تا کسی خواستار نظر معظم له نمی شد این حالت سکوت را تا آخر مجلس ادامه می داد و اگر خواهان رأی وی بودند با تمام توان وارد بحث می شد و جنبه علمی و اخلاقی خویش را نمایان می ساخت» .(2)
اجازات اجتهاد
آیت اللّه شیخ راضی دارای اجازات اجتهاد و استنباط احکام شرعی بوده که مضمون آنها حاکی از عمق و گستردگی اطلاعات و خبرویّت وی در علوم اسلامی است . اولین اجازه وی در حدود سال 1358 ق.
1- 1. تربت پاکان قم ج1، ص319_320 .
2- 2 _ به نقل از استاد سیّد شمس الدین مرعشی نجفی .
توسط آیت اللّه سیّد محمّد تقی خوانساری صادر شده که قسمتی از آن چنین است :
«... و ممّن تصدی للطلب و العمل به هو جناب العالم العلاّم و الفهام الهمّام صفوه العلماء العظام و قدوه الفقهاء الکرام المؤید بالتأییدات الشیخ الاجل الشیخ راضی التبریزی نجل الزکی العالم الجلیل و الحبر النبیل الحاج المیرزا محمّد حسین المجتهد دامت برکاتهما و ادام اللّه فضلهما فلقد بذل فی هذا السبیل برهه من عمره و اشتغل به شطرا من دهره مستمدا من الاساطین و الجهابذه حتّی نال الدرجات العلی و فاز بالقدح المعلی و بلغ درجه الاجتهاد و مرتبه الاستنباط فله العمل بما استنبط فلیحمد علی هذه النّعمه الجلیّه و الرتبه العلیّه فانّه لا یناله الا القلیل و یتنافس علیها الکثیر و اوصیه ان لا یدع جانب الاحتیاط فانّه سبیل النجاه و ارجو من جنابه دام علاه ان لا ینسانی من دعواته کما لا انساه ان شاء اللّه تعالی ...» .(1)
همچنین ، آیت اللّه سیّد ابوالحسن اصفهانی در اجازه ای که در سال 1362 ق. و در 47 سالگی به آیت اللّه نجفی تبریزی ، مرحمت کرده در خصوص معظم له می نگارد :
1- 1. مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص11 .
«... و ممّن تصدی لطلبه و اجتهد فی تحصیله هو جناب العالم الفاضل العادل صفوه المجتهدین رکن الاسلام الآقا الشیخ راضی التبریزی دام فضله و لقد بذل برهه من عمره فی طلبه وردّ فروعه الی اصوله مستمدا لاساطین العظام حتی بلغ درجه الاجتهاد و فاز الی رتبه الاستنباط فلیحمد اللّه علی تلک النّعمه العظیمه ...» .(1)
اجازه یاد شده ، توسط دو تن از مراجع تقلید شیعه ، آیت اللّه سیّد محمّد حجّت کوه کمری و آیت اللّه حاج آقا حسین بروجردی تأیید گردیده و آیت اللّه بروجردی 16 سال پس از آن در خصوص وی می نویسد :
«... جناب مستطاب حجه الاسلام آقای شیخ راضی التبریزی دامت تأییداته شخصی مجتهد و امین است» .(2)
اجازات نقل حدیث
وی از سه تن از شخصیت های بزرگ اسلامی اجازه روایی دریافت داشته که نام مشایخ اجازه وی بدین قرار است : آیت اللّه شیخ آقا بزرگ تهرانی (سال 1363 ق.) ، آیت اللّه سیّد محسن حکیم (11 ذی القعده 1363 ق.) و آیت اللّه شیخ محمّد تقی فقیه عاملی .
نیز ایشان ، به تعدادی از افراد اجازه نقل حدیث و روایت داده که نامشان ذکر می گردد :
1 . شیخ محمّد تقی فقیه عاملی ،
2 _ شیخ محمّد تقی صاحب زمانی ارومیّه ای .
3 _ شیخ عبداللّه نظری ،
4 _ شیخ احمد همدانی معروف به خسروی ،
5 _ شیخ یحیی جعفری مازندرانی ،
1- 1. همان، ج1، ص12.
2- 2 . همان .
6 _ سیّد محمّد جواد ذهنی تهرانی ،
7 _ سیّد محمّد علی طبسی ،
8 _ سیّد محمّد رضا اعرجی ضحام ،
9 _ شیخ عبدالحسین جواهر کلام .(1)
تدریس
ایشان در سن 26 سالگی از آیت اللّه سیّد ابوالحسن اصفهانی و آیت اللّه آقا ضیاء الدین عراقی اجازه تدریس فقه و اصول را دریافت داشت و آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی پس از امضاء آن در رابطه با وی نوشت :
«المعظم له مجاز فی تدریس الرسائل و المکاسب للشیخ استاد الاساطین الشیخ الانصاری قدس سره و کان دام ظله مشغولاً بتدریسهما و المنظومه فی المنطق و الکفایه للمحقق الخراسانی و غیرها فی هذا الزمان و الاجازات مطلقا موجوده شاهدتها» .
بدین ترتیب ایشان در دوره اقامت خویش در نجف اشرف و پس از آن در شهر مقدس قم شروع به تدریس نمود و به ترویج علوم اسلامی پرداخت. جمع کثیری از طلاب علوم اسلامی در جلسات علمی او شرکت می کردند . برخی از شاگردان آن مرحوم عبارت اند از :
1 _ شیخ عبداللّه نظری ،
2 _ شیخ حسین طالبی نکائی ،
3 _ علوی ساروی ،
4 _ حسینی ساروی ،
5 _ سیّد محمّد جواد ذهنی تهرانی ،
6 _ شیخ محمّد رواف نجفی ،
1- 1 . ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 16 ؛ تربت پاکان، ج4، ص2223 .
7 _ شیخ روح اللّه بیانی ،
8 _ سیّد محمّد علی اصطهباناتی ،
9 _ شیخ احمد همدانی ،
10 _ سیّد یحیی زمانی کرمانی ،
11 _ شیخ خلیل قاسمی مازندرانی ،
12 _ شیخ عبدالرسول اسحاقی ،
13 _ سیّد حسن نبوی مازندرانی ،
14 _ شیخ علی بابایی مازندرانی ،
15 _ سیّد موسی صالحی ،
16 _ شیخ علی نقی احمدی ،
17 _ سیّد مظاهر یوسفی ،
18 _ شیخ حسن محمود تبار ،
19 _ سیّد محمّد علی طبسی ،
20 _ شیخ علی اصغر اسفندیاری ،
21 _ شیخ علی حبیب قطیفی .(1)
آثار علمی
تألیفات آیت اللّه نجفی بیشتر در زمینه های فقه ، اصول ، تاریخ ، کلام ، منطق و شعر است. برخی از آنها به چاپ نرسیده و به صورت دست نویس می باشد . نام بعضی از آثار قلمی وی چنین است :
1 _ الذکر الحکیم فی تفسیر القرآن الکریم ،(2)
2 _ الحکمه العملیّه الکمالیّه ،(3)
1- 1. مقدمه تحلیل العروه الوثقی ، ص ه، و .
2- 2. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 11 .
3- 3. همان، ص12؛ مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص11 .
3 _ الفوائد المنتخبه ،(1)
4 _ المحاورات الاصولیّه الضروریّه... در 3 جلد .
کتابی است به زبان عربی و با شیوه جدید و دارای ابتکارات نو این اثر از سوی انتشارات المکتبه المرتضویه در تهران به چاپ رسیده است .(2)
5 _ المسائل التداخلیه ،
کتابی است در تداخل اسباب و مسببات؛ مانند تداخل احداث در وضوء و غسل و تداخل اغسال و تداخل کفّارات و .. . شیخ آقا بزرگ تهرانی پس از معرفی کتاب فوق می گوید : «لم أر کتابا قد اختص بهذا العنوان من بین التألیفات» .(3)
6 _ الوجیزه فی الاجازه ، (4)
7 _ تحلیل العروه الوثقی ،
این کتاب تحلیلی، فقط مباحث اجتهاد و تقلید را در بردارد .(5)
8 _ تحلیل الکلام فی شرح قضاء شرائع الاسلام ،
1- 1. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 11 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 .
2- 2. مقدمه محاورات الاصول، ج 1،ص 9 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 10 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص99 .
3- 3. الذریعه، ج20، ص339_340 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص11 .
4- 4 مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 12 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 .
5- 5. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 10 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 .
کتابی است به زبان عربی و جامع در 800 صفحه، حاوی مسائل مهم قضاء و تحلیل و تحقیق پیرامون مباحث آن. این کتاب در سال 1362 ش. در قم چاپ شده است .(1)
9 _ حاشیه بر کتاب الطّهاره من ریاض المسائل ،
10 _ خلاصه الکلام فی فقه الاسلام ،
این اثر در چند جلد تدوین شده است . جلد اوّل از آغاز بحث طهارت تا آخر استتار و جلد دوّم تا نیّت وضو را شامل می شود .(2)
11 _ داوری وجدان
این کتاب به زبان فارسی و در زمینه توحید و خداشناسی است .(3)
12 _ دیوان شعر ،
شامل سروده هایی پیرامون غدیر ، توحید ، نصایح ، مراثی و مدایح ائمه اطهار علیهم السلام .(4)
13 _ رساله فی البیع ،
این کتاب مباحث تدریس خارج وی است که بر اساس و مبنای مکاسب شیخ مرتضی انصاری نگاشته شده است.(5)
14 _ شرح للشرایع،
این کتاب فقط مباحث طهارت ، نجاسات و تیمم را در بر دارد .(6)
15 _ طرق الجنّه ،(7)
1- 1. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 11 .
2- 2. الذریعه، ج7، ص232 ، ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ؛ ص 11 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 .
3- 3. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 11 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 .
4- 4. مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 ، گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 .
5- 5. مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص11 .
6- 6. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 12 ؛ گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 ؛ مقدمه محاورات الاصول ج1، ص10 .
7- 7. مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 12 ، گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 100 .
1
6 _ طلوع الفجر فی شهاده الامام الحسین علیه السلام ،
مؤلف در این کتاب به اثبات علم امام حسین علیه السلام پرداخته که آن حضرت قبل از شهادت خویش بر آن علم داشته است . این کتاب در سال 1353 ق. به پایان رسیده است .(1)
17 _ رساله عقد اللقاح فی عقد النکاح ،
این اثر در کیفیت عقد نکاح و احکام مربوط به آن است که در 1500 بیت تدوین شده و سال اتمام آن 1358 ق. است .(2)
18 _ علم حضوری ،(3)
19 _ غراف الحبر الملتقط من وسائل الشیعه ،(4)
20 _ قضاء الفطره فی برهان امامه العتره علیهم السلام ، 2 جلد ،
کتابی است در کلام و اعتقادات که در یک مقدمه و پنج مطلب (فصل) است . مؤلف در این کتاب با براهین عقلی و نقلی به اثبات وجود امام پرداخته است .(5)
21 _ مژده های شیعه ،(6)
22 _ منظومه فی المنطق ،
23 _ نتایج الأفکار (کشکول) ،(7)
1- 1. مقدمه محاورات الاصول، ج 1، ص 11 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 12 ، گنجینه دانشمندان، ج2، ص100 .
2- 2. الذریعه ج15، ص296 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج1، ص10 ؛ الذریعه، ج 15، ص 296 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 11 ؛ گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 100 .
3- 3. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 11 .
4- 4. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 12 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج 1، ص 10 ، گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 100 .
5- 5. الذریعه، ج 17، ص 139 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج 1، ص 10 ؛ ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 11 ؛ گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 100 .
6- 6. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 12 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج 1، ص 11 .
7- 7. ترجمه لحیاه ... الشیخ الراضی التبریزی ، ص 12 ؛ گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 100 ؛ مقدمه محاورات الاصول، ج 1، ص 10 .
24 _ الفرقان فی تفسیر القرآن ،(1)
اشعار
آیت اللّه نجفی تبریزی در شعر «راضی» تخلّص می کرد و به زبان های عربی و فارسی شعر می سرود . بیشتر اشعار وی در توحید ، غدیر ، نصایح ، مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام و مسائل فقهی و منطقی است . او در قسمتی از شعرهایش درس های استادش ، آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی را به نظم در آورده است . برای نمونه به مخمسی از اشعار وی که در خصوص شهادت حضرت علی اکبر علیه السلام سروده شده است ، اشاره می گردد :
در جلوه گه عهد و لقا اکبر مه رو آغشته به خون چون گل احمر قد دلجو
خونین بدنش چون گل احمر شده خوشبو دلشاد از این عید و نکرده گره ابرو
مصداق همان آیه شق القمر است او
شاه شهدا خسرو لب تشنه بر آمد بالین علی اکبر خونین جگر آمد
دلخسته و محزون و همی دیده تر آمد گفتا چو به بالین پسر آن پدر آمد
ای میوه دل با من دلخون سخنی گو
از بس که علی زخم فزون داشت به پیکر افتاده زمین آن قد چون سرو و صنوبر
1- 1. مقدمه محاورات الاصول، ج 1، ص 10 ؛ گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 100 .
از جور عدو اکبر آن شبه پیمبر قادر نشد از پاسخ آن زاده حیدر
بنهاد پدر مه به مه و روی بر آن رو
گفتا که علی خاکْ پس از تو سر دنیا آرامگهت خلد برین جنّت و عقبا
لیکن پدرت ماند در این معرکه آرا با غصه هم آغوش و گرفتار در اینجا
ای روح و روان دل لیلی و سمن بو
برخاست ز نعش پسرش زاده حیدر تا حمل کند سوی خیام آن گل احمر
اندام علی زخم فزون داشت ز خنجر قادر نشد از حمل چنین نعش مطهر
گفتا که جوانان بنی هاشم نیکو
با سعی و تکاپو بشتابید بیایید این دسته گل را که شکفته بگذارید
در روی عبا تحفه به خواهر (مادر) بنمائید گفتا شه دین اهل حرم جمله بنالید
آمد مه صد پاره عدوانِ ستمجو
فریاد و فغان از همگان تا به فلک شد این ناله مؤثر به همه جن و ملک شد
سوزان همه برگ درختان و سمک شد از بهر علی نوحه من سنگِ محک شد
«راضی» بنما ناله و هم مدح و ثنا گو(1)
1- 1 _ گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 103 .
وفات
سرانجام این عالم وارسته و فاضل فرزانه ، بعد از چند ماه تحمّل رنج بیماری ، در ساعت هفت بعد از ظهر روز یکشنبه چهاردهم ذی قعده 1409 ق. مطابق با بیست و هشتم خرداد 1368 ش. در 84 سالگی ، در یکی از بیمارستان های تهران ، از جهان فانی به دیار باقی شتافت . پیکر ایشان به قم انتقال یافت و با حضور علما و فضلا و طلاب تشییع گردید و بعد از ادای نماز میّت به امامت آیت اللّه سیّد محمّد رضا گلپایگانی ، در حجره شماره 36 صحن بزرگ حرم مطهر فاطمه معصومه علیهاالسلام به خاک سپرده شد .(1) رونوشت مزار وی چنین است :
«هو الحیّ الّذی لایموت ، مرقد شریف العالم الکامل العامل الفقیه و المتکلم المدقق صفوه المجتهدین آیت اللّه العظمی حاج شیخ راضی النجفی التبریزی قدس سره ابن آیت اللّه العظمی حاج شیخ محمّد حسین تبریزی که خالصانه عمری را صرف تحقیق و تتبع در علوم دینی و اعتلای کلمه توحید و مذهب شیعه نمود و حاصل حیات پربرکتش تالیف کتب متعدد در فقه و اصول و کلام بود و در حوزه درس ایشان شاگردان مجتهد و مبرز تربیت شدند تا اینکه در غروب روز یکشنبه بیست و هشتم خرداد ماه 1368 ش. مطابق با چهاردهم ذی القعده 1409 ق. دعوت رفیق اعلی را لبیک گفت و روح مطهرش به ملکوت اعلی پیوست .
1- 1. تربت پاکان قم، ج 2، ص 704 .
