سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۲۲)

در این بخش، بیست و دومین قسمت از سلسله پادکست «سلوک اجتماعی» برگرفته از مباحث آیت الله سید یدالله یزدان پناه را به مدت 46 دقیقه با سالکان طریق حق به اشتراک می گذاریم.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

گزیده جلسه | سلوک اجتماعی - جلسه بیست و دوم

۱. تعریف سلوک و ماه شعبان:

• ماه شعبان، ماه رسول الله است و فرصتی برای ارتباط با ایشان و همچنین امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است، به‌ویژه نیمه شعبان که مرکز ثقل این ماه بوده و بازتابی از جهات شب قدر را دارد.
• سلوک، در اصل یک سبک زندگی مؤمنانه و موحدانه است.
• این سبک زندگی شامل گره زدن تمام زندگی با توحید و حق اصلی عالم، داشتن دغدغه‌ی مقربین و رسیدن به حقیقت ناب بندگی است.
• سلوک یک نوع معامله قلبی، حرکت باطنی و سیر قلبی به سمت کمال نهایی است.
• سلوک، مهم‌ترین و برترین چیزی است که شریعت از مؤمنان خواسته و انسان را از «اصحاب یمین» به سمت «مقربین» می‌برد.

۲. مسئله سلوک اجتماعی و مبانی آن:

• پرسش اصلی: آیا می‌توان ضمن اقدام اجتماعی و حضور در صحنه جامعه، همچنان سالک بود؟
• پاسخ: بله، سلوک و اقدام اجتماعی حداقل قابل جمع است و بلکه راهی که دین برای سلوک مطرح می‌کند، راه اجتماعی است (سقف کار).
• مبانی اندیشه سلوک اجتماعی (مرور مباحث قبلی):

◦ مبنای اول (توحید در احکام): دستورات دین برای سامان اجتماع از توحید مشحون است.
◦ مبنای دوم (گستره بندگی): بندگی (ان اعبدونی) ساحت فردی و اجتماعی را در بر می‌گیرد و منافاتی با سلوک ندارد.
◦ مبنای سوم (روح عمل): روح توحیدی دادن به عمل، آن را تبدیل به سلوک می‌کند و این روح عمل در تمامی اعمال (فردی و اجتماعی) جاری است.
◦ مبنای چهارم (توحید هستی‌شناسانه): توحید ذاتی، صفاتی و افعالی در همه ساحت‌ها، از جمله ساحت اجتماع جاری است.
◦ مبنای پنجم (انسان‌شناسی و دنیا):
▪ انسان موجودی ماورایی و دنیایی است (هم روح خداوندی دارد و هم بدن).
▪ چون بدن و لوازم آن (دنیا، غذا، پوشاک، مسکن و ازدواج) جزئی از شأن انسان هستند، نمی‌توان آن‌ها را حذف کرد.
▪ قرآن دستور داده است که زمین را آباد کنیم (استعمرکم).

۳. تبیین مسئله دنیا (مذمت یا وسیله):

• تناقض ظاهری: چرا قرآن از یک سو دستور آبادانی می‌دهد و از سوی دیگر دنیا را وسیله فریب (متاع الغرور)، بازی (لعب) و سرگرمی می‌داند؟
• حل تناقض:
◦ دنیا دار ممر (گذر) و ناپایدار است، در حالی که آخرت دار قرار (ماندگار) است.
◦ تمام دار قرار (آخرت) باید همین‌جا ساخته شود و دنیا جای عمل و کار نیک برای ساختن ابدیت است.
◦ دنیا در صورت مذمت، یعنی ترجیح دادن آن بر آخرت:
▪ دنیا زمانی وسیله فریب، لعب و سرگرمی می‌شود که انسان آن را اصل قرار دهد، تمام هم و غم خود را صرف آن کند و فکر آخرت را نکند.
▪ ترجیح دادن (تؤثرون/استحباب): کسی که طغیان کند و حیات دنیا را برگزیند و ترجیح دهد (ترجیح دادن دنیا بر آخرت)، نتیجه‌اش جهنم است [۱۱, ۱۲, ۱۴, ۱۹].
▪ مقابل ترجیح دادن دنیا: کسی که از مقام پروردگارش بترسد و هوای نفسش را کنار بگذارد، بهشت جایگاه اوست (نهی عن الهوی) .
▪ حب و تعلق: علاقه به دنیا تا حدی که جای آخرت را بگیرد، باعث می‌شود انسان روز سنگین قیامت را رها کند (حب العاجله).
▪ حب دنیا را در روایات «رأس هر خطا» نامیده‌اند، و این حب به انواع شهوات (جنسی، فرزند، مال فراوان و ...) مربوط است.
▪ اراده دنیا: کسی که فقط همین نقد و دم دستی دنیا (عاجله) را بخواهد، مورد نکوهش قرار گرفته است.
▪ اطمینان و رکون: رضایت به حیات دنیا و اطمینان پیدا کردن به آن باعث غفلت می‌شود.

۴. نتیجه‌گیری و سمت‌وسوی حرکت (سلوک اجتماعی):

• ترک دنیا ممنوع: منطق اهل بیت علیه السلام و قرآن ترک دنیا و گوشه‌نشینی نیست، بلکه آباد کردن آن است (استعمرکم).
• کیفیت آبادانی: باید دنیا را به گونه‌ای سامان داد که تمام صحنه اجتماع از انسانیت، معنویت، توحید، طهارت و پاکی پر شود.
• این دنیا می‌تواند «متجر اولیای الهی» (محل تجارت اولیای خدا) باشد.
• هدف نهایی: تلاش برای پدید آوردن یک تمدن معنوی که سمت‌وسوی اصلی‌اش خدا، کمال، حق و خیر باشد.
• اصلاح اجتماعی: ما وظیفه داریم که جامعه و دنیا را به شکلی درست کنیم که راه عبادت آسان‌تر شود و راه خیر بیشتر باز باشد (اشاره به ان ارید الاصلاح).
• مثال‌ها: بازار می‌تواند همانند محل عبادت باشد، به‌شرطی که سبک عمل و ساختارها توحیدی شود (اشاره به فقه ثم المتجر و بازارهای قدیم).
• لازم است محیط‌هایی مانند مدارس، دانشگاه‌ها، بازار و محل کار به‌گونه‌ای باشند که خودشان انسان‌ساز و مروج توحید باشند.
• این حرکت است که مقصود الهی از استعمار (آبادانی) را محقق می‌سازد.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

ویژه نامه مرتبط : ویژه نامه تشکیلات از نگاه بزرگان