سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۲۳)

سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۲۳)

در این بخش، بیست و سومین قسمت از سلسله پادکست «سلوک اجتماعی» برگرفته از مباحث آیت الله سید یدالله یزدان پناه را به مدت 48 دقیقه با سالکان طریق حق به اشتراک می گذاریم.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

گزیده جلسه | سلوک اجتماعی - جلسه بیست و سوم

۱. هدف سلوک و طرح مسئله اجتماعی بودن آن: 

• زیست مؤمنانه و موحدانه، یک سیر از ظاهر به سمت باطن و رفتن به سوی خداست.
• سلوک اساساً به معنای رفع قیودات و رسیدن به خداست.
• مسئله اصلی این است که آیا این سیر باطنی و درونی (سلوک) می‌تواند به شکل اجتماعی باشد یا خیر. برخی معتقدند سلوک هویت خود را با اقدام و حرکت اجتماعی نمی‌سازد.
• در پاسخ به این مسئله، شریعت اسلامی نشان می‌دهد که حتی «کف کار» (حداقل) سلوک با عمل اجتماعی سازگار است و «سقف کار» (حداکثر) راه سلوک را به شکل اجتماعی بسته است. 

۲. مبانی بنیادین برای تبیین سلوک اجتماعی: 

برای توضیح این معنا، پنج مبنای بنیادین (سه مبنای عملی و دو مبنای نظری) مطرح شد: 

مبانی عملی (Practical Foundations): 

• مبنای اول: دین اموری را برای سامان دادن به دنیا و جامعه تنظیم کرده و جهت اجتماعی را مورد توجه قرار داده است. این ساماندهی اجتماعی، توحیدی بسته شده است.
• مبنای دوم (بندگی): دستور دین بندگی است ("ان اعبدونی هذا صراط مستقیم"). این بندگی باید در همه حوزه‌ها، از جمله حوزه اجتماع، اجرا شود و نباید صرفاً محدود به خلوت (پستو) باشد.
• مبنای سوم (روح عمل): هر عمل انسانی (فردی یا اجتماعی) می‌تواند به سلوک تبدیل شود. شرط آن، داشتن «روح عمل» صحیح است. روح عمل یعنی عمل دارای منطق توحیدی باشد، دغدغه خدا باشد و خشنودی خدا را طلب کند. 

مبانی نظری و انسان‌شناسانه (Theoretical and Anthropological Foundations): 

• مبنای چهارم (هسته‌شناسانه - توحید): بر اساس توحید ذاتی، صفاتی و افعالی، هیچ جایی نیست که ما با خدا روبرو نباشیم [5، 6]. همه جا وجه‌الله است. در جامعه نیز اسماءالله جاری است و دست خدا حاضر است.
• مبنای پنجم (انسان‌شناسانه - ابعاد وجودی): انسان موجودی «عرشی-فرشی» است؛ یعنی هم جهت روحی دارد و هم جهت بدنی [6، 7]. بدن شعبه‌ای از وجود ما و شأن ماست. نادیده گرفتن جانب بدن، دوری از فطرت اصلی انسانی است. نیازهای بدنی (غذا، مسکن، پوشش) تشکیل اجتماع را ایجاب می‌کند؛ لذا نمی‌توان از شأن اجتماعی دور شد. 

۳. نسبت با دنیا (دار ممر و متجر اولیاء الله): 

• دین تلقی صافی از دنیا دارد: دنیا دار گذر، دار ممر و دار عبور است و پایدار نیست، اما آخرت (دار مقر ابدی) زیر سر همین دار ممر است.
• منظور از مذمت دنیا، آن دنیایی است که مانع آخرت، مانع کمال و سعادت شود و باعث تعلق، حب و اطمینان کامل به آن شود.
• دین هرگز در سلوک نگفته است که به دنیا نپردازیم. بلکه اولیای الهی دنیا را «متجر» (تجارت‌خانه) خود می‌دانند.
• امیرالمؤمنین علیه السلام در حکمت ۲۹ نهج‌البلاغه به علاء بن زیاد فرمودند که با همین خانه بزرگ (وسعت دار) می‌توان به آخرت رسید، به شرط آنکه از آن برای مهمان‌پذیری، صله رحم و ادای حقوق دیگران استفاده شود.
• در حکایت عاصم بن زیاد، امیرالمؤمنین علیه السلام کسی که با پوشیدن لباس خشن و گوشه‌نشینی دنیا را رها کرده بود، «دشمن خود» خطاب کرده و فرمودند که شیطان او را گمراه کرده است. ایشان تأکید کردند که عاصم حق زن و فرزند خود و اهل خود را خورده است.
• خداوند طیبات (چیزهای حلال و پاکیزه) را برای انسان قرار داده و دوست ندارد که فرد از آنها پرهیز کند. شریعت ختمی بر «اعتدال کامل انسانی» تأکید دارد. 

۴. انواع عمل در دنیا و سلوک اولیای الهی: 

• حکمت ۲۶۹ امیرالمؤمنین علیه السلام: دو نوع عمل در دنیا از مردم سر می‌زند:
   1. عمل برای دنیا (لدنیا): کسی که در دنیا برای دنیا کار می‌کند، دنیایش او را از آخرت باز می‌دارد (شغل دنیاه آخرت). تمام عمرش در منفعت غیر صرف می‌شود.
   2. عمل برای ما بعد (آخرت): کسی که برای آخرت کار می‌کند، دنیا نیز به او داده می‌شود.
• حکمت ۴۳۲ امیرالمؤمنین علیه السلام درباره اولیای الهی:
   ◦ اولیای الهی به باطن دنیا نگاه می‌کنند، در حالی که مردم به ظاهر آن می‌نگرند.
   ◦ آنها به امور «آجل» (آینده و آخرت) مشغول می‌شوند، در حالی که مردم به امور «عاجل» (دنیا و امور فوری) مشغولند.
   ◦ آنها هرچه را موجب عبادتشان شود حفظ می‌کنند و آنچه مانع عبادتشان شود را از بین می‌برند، زیرا تعلق زیاد به دنیا قلب را می‌میراند.
   ◦ هنگام مرگ، مردم می‌گویند «چه چیزی را ترک کرد؟» (ما ترک)، اما ملائکه می‌گویند «چه چیزی را پیش فرستاد؟» (ما قدم).
۵. نکاتی درباره ماه مبارک رمضان:
• ماه رمضان مهم‌ترین ماهی است که شریعت آن را قرار داده است.
• شب قدر در این ماه بهتر از هزار ماه است.
• روزه گرفتن باعث می‌شود انسان «حس» و «حال» و «لطافت» پیدا کند.
• برترین عمل در ماه رمضان (افضل الاعمال) «الورع عن محارم الله» (پرهیز از گناهان) است.
• اگر کسی روزه بگیرد و غیبت و خطا نکند، خوابش نیز عبادت است.
• توجه به این ماه و بهره‌گیری از آن، مسیر زندگی (حتی عمر ۸۰ ساله) را می‌تواند اصلاح کند.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

ویژه نامه مرتبط : ویژه نامه تشکیلات از نگاه بزرگان