سلوک اجتماعی - استاد یزدان پناه (قسمت ۲۷)

در این بخش، بیست و هفتمین قسمت از سلسله پادکست «سلوک اجتماعی» برگرفته از مباحث آیت الله سید یدالله یزدان پناه را به مدت 44 دقیقه با سالکان طریق حق به اشتراک می گذاریم.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

گزیده جلسه | سلوک اجتماعی - جلسه بیست و هفتم

۱. تعریف سلوک و سازگاری آن با اجتماع

• تعریف سلوک: سلوک عبارت است از یک نوع زیست مؤمنانه و موحدانه با دغدغه‌های توحیدی که در نهایت، هدف آن رسیدن به خدا، معامله با او، و دستیابی به حقیقت از طریق خیز برداشتن از ظاهر به باطن است.
• سؤال اصلی: آیا این سلوک با کار اجتماعی، که معمولاً کار ظاهری و تعامل با دیگران تلقی می‌شود، سازگار است یا خیر؟
• پاسخ دین: دین نه تنها سازگاری سلوک با اقدام اجتماعی را تأیید می‌کند، بلکه راه سلوکی اجتماعی را به عنوان سقف کار و راه مطلوب ارائه می‌دهد. دغدغه‌های اجتماعی در رسالت همه پیامبران وجود داشته است.

۲. شش مبنای اصلی برای اثبات ضرورت سلوک اجتماعی

شش مبنای زیر، پایه‌هایی نظری و عملی برای اثبات سازگاری و ضرورت سلوک اجتماعی هستند:
1. مبنای توحیدی و دنیایی بودن دین: دین دنیایی‌ترین و پراشتغال‌ترین مسائل اجتماعی را از توحید ناشی دانسته و نشان داده است.
2. بندگی فراگیر: دعوت دین به بندگی (انِ اعبُدونی) یک راه مستقیم است که باید در همه ساحت‌های زندگی انسان جاری باشد (نه فقط در خانه و نه فقط در جامعه).
3. اهمیت روح عمل: هر عملی، چه اجتماعی و چه غیراجتماعی، به واسطه منطق پشت پرده و روح عمل است که رنگ سلوکی می‌گیرد. اگر دغدغه خدا در پشت عمل باشد (مانند معامله احتساباً اباعبدالله در عاشورا)، آن عمل سلوکی می‌شود.
4. توحید فراگیر: توحید (ذاتی، صفاتی، افعالی) همه جای عالم از جمله صحنه اجتماع را پر کرده است. بنابراین، در صحنه اجتماع نیز باید با نگاه توحیدی با خدا معامله کرد.
5. انسان‌شناسی و توجه به بدن: انسان دارای مرتبه نازله‌ای به نام بدن است که باید به لوازم آن توجه شود (مانند پوشاک، غذا، مسکن). توجه به این لوازم، انسان را ناگزیر به ارتباط با جامعه و حضور در آن می‌کند.
6. هویت جمعی: انسان دارای یک هویت جمعی است. قرآن به هویت جمعی (امت) قائل است و جامعه نیز مانند فرد، پاسخگو و مسئول اعمال خود خواهد بود. نتیجه این مبنا آن است که هر فرد باید نقش اجتماعی و حضور در جامعه داشته باشد و در برابر وقایع سکوت نکند (کلکم راع و کلکم مسئول).

۳. دلایل و نتایج ضرورت سلوک اجتماعی

ترک سلوک اجتماعی منجر به نتایج منفی و نقص‌های سلوکی می‌شود. مهمترین دلایل و نتایج نیاز به سلوک اجتماعی عبارتند از:

• نقصان ساحت انسانی: اگر سلوک اجتماعی کنار گذاشته شود، بخش اعظمی از ساحت و ساختن انسانی که باید بروز کند، ناقص می‌ماند. بسیاری از تعاملات سازنده مانند تعاطف اجتماعی و شکستن خودخواهی (انانیت) فقط در صحنه اجتماع پدیدار می‌شوند.
◦ مثال: داستان عارفی که پول حج خود را به خاطر دل‌سوزی ناب و اضطرار همسایه مستمند (که مرغ مرده خورده بود) صدقه داد و حج او به عنوان مقبول‌ترین حج شناخته شد. این عمل ناب تنها در صحنه اجتماعی معنا پیدا می‌کند.
• برخی روش‌های سلوکی قوی‌تر: برخی روش‌های سلوکی به شکل اجتماعی قوی‌ترند؛ مثلاً عالمی که مردم از علم او بهره می‌برند، از هزار عابد برتر است.
◦ کمالات ویژه: دسته‌ای از کمالات وجود دارند (مانند مقام شهادت و نظر به وجه‌الله) که رسیدن به آنها در سلوک تنها از طریق صحنه اجتماعی و خودشکنی در آن محقق می‌شود.
• اجتناب از تناقض سلوکی: عدم توجه به سلوک اجتماعی، فرد را در معرض تناقض سلوکی قرار می‌دهد؛ یعنی در یک ساحت بندگی می‌کند و در ساحت دیگر آن را خراب می‌کند. هنگامی که فرد نیازمند (که نماینده خداست) دست نیاز دراز می‌کند و پاسخ داده نمی‌شود، این عدم همراهی با خدا، تناقض سلوکی ایجاد می‌کند.
• اثرگذاری بیشتر و موج‌سازی: اثر سلوک اجتماعی بسیار گسترده‌تر است و افراد دیگر را درگیر فضای معنوی سلوک می‌کند. اقدام اجتماعی معنوی امام خمینی (ره) در دفاع مقدس توانست یک «امت» را به حرکت درآورد و جوانان عادی را به فضاهای عرفانی سنگین بکشاند. این همان راه و منطق پیامبران (انبیا) است.

۴. نتیجه‌گیری و برنامه‌های آتی

• بر اساس مبانی شش‌گانه و دلایل ذکر شده، سلوک باید اجتماعی باشد (می‌بایست سلوک اجتماعی داشته باشیم).
• در جلسات آینده، راهکارهای عملی (راهکارهای عملی) برگرفته از این شش مبنا، تشریح مفصل سلوک اجتماعی در دین، و رفع موانع سلوکی اجتماعی مورد بحث قرار خواهند گرفت.
• شش مبنایی که از منابع دینی (قرآن و روایات) استفاده شدند، کاملاً قابل تحلیل عقلانی و فلسفی نیز هستند و می‌توانند برای گفتگو با کسانی که هنوز با قرآن ارتباط برقرار نکرده‌اند، به کار روند.

◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈▬▬▬▬▬▬◈

ویژه نامه مرتبط : ویژه نامه تشکیلات از نگاه بزرگان