فصل چهلم: احکام شهادت
سؤال 856- اگر زنی در دادگاه به نفع شوهر خود، و علیه شخصی شهادت دهد، و پس از مدّتی با شوهرش اختلاف شدید پیدا کند، و از شهادتی که به نفع او داده برگردد، آیا از نظر شرعی اثری دارد؟
جواب: در صورتی که آن اختلاف سبب عداوتی در میان آن دو شده باشد، عدول از شهادت اثری ندارد.
سؤال 857- هرگاه اقرار متّهم به ارتکاب قتل، با شهادت شهود متعارض باشد حکم چیست؟
جواب: ولیّ دم اختیار دارد که نسبت به مورد شهادت قصاص کند، یا به مورد اقرار. و اگر نسبت به مورد شهادت قصاص کند، اقرارکننده باید نیمی از دیه را به اولیای شخص مورد شهادت بپردازد، و این مسأله منصوص و مفتی به است.
سؤال 858- راه اثبات و احراز عدالت شهود و مانند آن برای دادگاه، با توجّه به تراکم پرونده‌ها، عدم آشنایی با اصحاب دعویٰ و شهود، غیر بومی بودن قاضی، یا کثرت جمعیّت شهرها چیست؟ آیا صِرف ظاهر افراد و این که طرف مقابل شهود را جرح ننماید، کفایت می‌کند؟
جواب: لازم است در این گونه موارد از اهل محلّ، یا دوستان آنها، تحقیقی شود، تا حُسن ظاهر او و معاشرانش ثابت گردد، و همین مقدار کافی است.
سؤال 859- آیا در حقوق اسلامی اصل بر عدالت هر شاهدی است که به محکمۀ قضا می‌آید؟ به تعبیر دیگر، آیا اثبات عدالت شاهد لازم است؟
جواب: اثبات عدالت شاهد لازم است؛ ولی به همین اندازه که کسی با او معاشرت داشته باشد، و کار خلافی از او نبیند، عدالتش ثابت می‌شود.
سؤال 860- طریقۀ حقوقی اثبات عادل بودن یک شاهد چیست؟ و مزکِّی کیست؟
جواب: طریقۀ حقوقی آن این است که شخص مورد اعتمادی با او معاشر باشد، و کار خلافی از او نبیند، یا در محیط خود معروف به پاکی و تقوی باشد.
مزکّی فرد مورد اعتمادی است که از این امور دربارۀ کسی خبر دهد، و او را توثیق و تعدیل کند.
سؤال 861- گفته شده: «در مواردی که اطّلاع مردان بر یک موضوع مشکل است، شهادت زنان به تنهایی مقبول است.» لطفاً بفرمایید محدودۀ این حکم چیست؟
مثلًا شهادت زنان در خصوص قتل عمد در یک حمّام زنانه، چه چیزی را ثابت می‌کند؟ یا اگر زنان شهادت دهند که فردی جنین زنی را عمداً ساقط کرده، و ضمناً موجب مرگ خود زن هم شده، چه چیزی ثابت می‌شود؟
جواب: حکم مزبور شامل این گونه موارد نمی‌شود؛ بلکه منظور اموری است که به طور طبیعی فقط به وسیلۀ زنان ثابت می‌شود.
سؤال 862- در عرف عشایر رسم بر این است که اگر فامیلی قصد درگیری و نزاع با فامیل دیگری داشته باشد، و بخواهد از طرف مقابل کسی را بکشد، یا حتّی مجروح نماید، با کلیّۀ افراد فامیل خود مشورت نموده، و آنها را در جریان موضوع قرار داده، و سپس هم قسم می‌شوند، و چنین جرمی را انجام می‌دهند. با عنایت به مقدّمۀ فوق به سؤال زیر پاسخ دهید: مقتول با کسانی بر اثر کینه و دشمنیهای قبلی اختلاف داشته، حتّی چندین مورد ضرب و جرح بین فامیل مقتول و آنها به وجود آمده، و بارها مقتول توسّط این فامیل مورد آزار و اذیّت و تهدید و ارعاب قرار گرفته بود، تا این که شبانه دو نفر از آنها به منزل وی حمله کرده، و او را جلوی چشم زن و فرزندان خردسالش به قتل رسانده، و متواری می‌شوند! زمانی که مقتول هنوز جان داشت، عمویش بر بالین او حاضر می‌شود. مقتول به عمویش می‌گوید: «فلانی مرا با اسلحه مجروح نموده است.» و از طرفی دو سه نفر از فامیل قاتل (برادر و پسر عموی قاتل) شهادت داده‌اند که قاتل این کار را انجام نداده است. آیا شهادت فامیل قاتل، که در برنامه‌ریزی قتل مشورت و مشارکت داشته، و از روی غرض شهادت می‌دهند، مورد قبول است؟
جواب: شهادت به قاتل نبودن فایده‌ای ندارد؛ هر چند شهود متّهم نباشند، و در اینجا طبق آنچه در فرض مسأله آمده شهود متّهم نیز می‌باشند، ولی شهادت مقتول نیز اثری ندارد؛ مگر این که قاضی از شهادت او و بستگانش (که حضور داشته‌اند) و قرائن دیگری از این قبیل، علم پیدا کند که شخص مذکور قاتل است.
سؤال 863- آیا امر عدمی با شهادت شهود قابل اثبات است؟
جواب: در صورتی که شرایط شهادت در آن جمع باشد مانعی ندارد.
سؤال 864- آیا شاهد موظّف است تمام حقیقت را بگوید، یا همین که ملزم شود آن چه می‌گوید حقیقت است کفایت می‌کند؟
جواب: شاهد باید آنچه را از او می‌پرسند، اگر می‌داند بگوید.
سؤال 865- آیا شهادت کسی که محاسنش را با تیغ، یا ماشین شبیه تیغ می‌تراشد، از نظر شرع پذیرفته می‌شود؟
جواب: هرگاه از کسی تقلید کند که این کار را جایز بداند، و از جهات دیگر نیز عادل باشد، می‌تواند شاهد قرار گیرد.
سؤال 866- کدام یک از موارد زیر صحیح است؟
الف) شهادت اهل سنّت علیه اهل تشیّع در دعاوی مالی یا کیفری (چنان چه خواهان سنّی مذهب، و خوانده شیعه باشد).
ب) شهادت اهل سنّت علیه اهل سنّت در دعاوی مالی یا کیفری (چنانچه خواهان و خوانده هر دو سنی باشند.)
ج) شهادت اهل سنّت در دعاوی مالی یا کیفری (چنانچه خواهان و خوانده هر دو شیعه باشند؛ لیکن شهودشان سنّی باشد.)
د) شهادت اهل سنّت به نفع اهل تشیّع (چنانچه خواهان شیعه، و خوانده سنّی مذهب باشد.)
ه) شهادت اهل کتاب له یا علیه مسلمانان.
جواب الف تا ه: شهادت اهل سنّت در صورتی که از نظر اعتقادی مستضعف، و از نظر جنبه‌های عملی عادل بوده باشند، و فسقی از آنها دیده نشود، در تمام صورتهای بالا پذیرفته می‌شود؛ «1» ولی شهادت اهل کتاب له و علیه مسلمانان مقبول نیست. مگر در بعضی از موارد خاص، که در بعضی از آیات قرآن (آیه 106 سورۀ مائده) به آن اشاره شده است.
______________________________
(1) آیة اللّٰه العظمی خویی رحمه اللّٰه در جلد اوّل مبانی تکملة المنهاج، صفحۀ 80 به این مطلب اشاره کرده است.
